بررسی مصوبه پارلمان اروپا برای مهار رو به رشد بی‌خانمانی در سطح اتحادیه اروپا

رشد70 درصدی میزان بی‌خانمانی در اتحادیه اروپا طی 10 سال اخیر با نگرانی توسط نمایندگان پارلمان اروپا دنبال می‌شود. از منظر پارلمان اروپا بی‌خانمانی یکی از شدیدترین اشکال فقر محسوب شده و علت موجده آن، ترکیبی از عوامل ساختاری، نهادی و شخصی است. کشورهای عضو باید با غیرجرم انگاری بی خانمانی، زمینه دسترسی برابر به خدمات عمومی مانند مراقبت های بهداشتی، آموزشی و خدمات اجتماعی را برای آنان فراهم کنند. کمیته دادخواست پارلمان اروپا با تصویب قطعنامه‌ای در مهر سال‌جاری زمینه تصویب آن در نشست علنی پارلمان در تاریخ 7 آذر را فراهم و نمایندگان این قطعنامه را به منظور پایان دادن به بی خانمانی در سطح اتحادیه اروپا تا سال 2030 تصویب نمودند. این قطعنامه که مجموعه ای از توصیه‌ها برای مبارزه با بی خانمانی و پایان دادن به محرومیت از مسکن در سطح اتحادیه اروپاست با 647 رأی موافق، 13 رأی مخالف و 32 رأی ممتنع تصویب شده است. بنظر پارلمان اروپا بیش از 700 هزار نفر هر شب در اروپا، بی خانمان هستند که این میزان طی دهه اخیر با رشد 70 درصدی روبرو بوده است. بحران اقتصادی اواخر دهه گذشته و کاهش منابع مالی برای رفاه و تامین اجتماعی را می‌توان از دلایل مهم وضعیت جاری دانست که اثرات آن پس از همه‌گیرشدن بیماری کووید 19 آشکارتر شده است. از این رو در قطعنامه پارلمان اروپا تأکید شده است که داشتن مسکن از حقوق اساسی بشر است و لازم است تا کمیسیون و کشورهای عضو برای پایان دادن به بی‌خانمانی در سطح اتحادیه اروپا تلاش کنند.پارلمان اروپا همچنین از کمسیون اروپا و کشورهای عضو خواسته است تا با ابزارهای موجود در بودجه بلند‌مدت اتحادیه اروپا (2027-2021) زمینه‌ساز بهبود فرصت‌های شغلی و همگرایی اجتماعی خانوارهای بیکار شوند.

از منظر پارلمان اروپا برون‌رفت از وضعیت جاری مستلزم اقدام مشترک اتحادیه اروپا و دولت‌ها در سطح ملی است. برای پایان دادن به بی خانمانی‌ها، کمیسیون اروپا باید از کشورهای عضو حمایت کند، نظارت را بهبود بخشد، به تأمین بودجه ادامه دهد و چارچوبی را در سطح اتحادیه اروپا برای راهبردهای ملی بی‌خانمانی ارائه دهد. کشورهای عضو نیز باید برنامه‌های خود برای تامین مسکن (مسکن اولیها) ارائه دهند. با معرفی برنامه‌های عملیاتی و رویکردهای ابتکاری مبتنی بر مفهوم خانه‌دار شدن بعنوان یکی از حقوق اساسی بشر، میتوان به کاهش قابل توجه بی‌خانمانی امیدوار بود.این وضعیت نشان می‌دهد که تعداد افراد بی‌خانمان در اروپا متغیر بوده و جوانان و کودکان را نیز فرا گرفته است. علاوه بر آن، افراد مسن، زنان و خانواده‌های مهاجران، کولیها و سایر اقلیتهای محروم نیز در معرض خطر بی‌خانمانی قرار دارند.

در حالی که بی خانمانی و محرومیت از مسکن یک مشکل اجتماعی است و باید برای آن راه حل دائمی‌پیدا کرد، برخی از کشورهای عضو اتحادیه اروپا، بی خانمانی و رفتار مرتبط با بی خانمانی را جرم تلقی می‌کنند. در برخی از کشورهای عضو، افراد بی خانمان فقط در فصل سرد سال به پناهگاه دسترسی پیدا می‌کنند.

کمیته دادخواست  Petitions پارلمان اروپا در پی دریافت دادخواست های متعدد در مورد اوج گرفتن میزان بی‌خانمانی در سطح اتحادیه اروپا که ناشی از افزایش هزینه‌های مسکن، بحران‌های اقتصادی، کاهش حمایت اجتماعی و سیاست های ناکافی است در صدد برآمده است تا موضوع را با جدیت پیگیری نماید. این کمیته با دریافت گزارش ها در مورد چگونگی تأثیر بحران کووید 19 بر استطاعت مردم برای تهیه مسکن در اتحادیه اروپا،به این جمع بندی رسیده است که رکود اقتصادی و از دست دادن شغل و درآمد، هزینه‌های مسکن و نرخ بی خانمانی را در اروپا افزایش داده است. بنظر این کمیته اگرچه سیاست مسکن تحت صلاحیت اتحادیه اروپا نیست، اما می‌تواند از طریق تدوین قوانین و مقررات مانند: کمک و تامین مالی، توصیه‌ها و دستورالعمل ها، به طور غیر مستقیم بر شرایط مسکن تأثیرگذار باشد.

از این رو پس از آماده شدن این قطعنامه در کمیته دادخواست، پارلمان اروپا نیز با برگزاری نشست علنی در 26 نوامبر  راهکارهای مناسب برای پایان بخشیدن به وضعیت بی خانمانها در سطح اتحادیه اروپا را تصویب کرده است.

 الف: بسترهای قانونی ورود پارلمان اروپا به موضوع مهار رشد بی خانمانی 

پارلمان اروپا ورود به موضوع بی خانمانی در اروپا را براساس قوانین اساسی و پایه ای اتحادیه اروپا و جهان مرتبط دانسته که اهم آنها عبارتند از:

مواد 2 و 3 پیمان اتحادیه اروپا و مواد 4 ، 9 و 151 پیمان عملکرد اتحادیه اروپا،اهداف توسعه پایدار سازمان ملل (SDG) مصوب سپتامبر 2015 ، منشور حقوق اساسی اتحادیه اروپا (ماده 21 در مورد عدم تبعیض)، ماده 26 در مورد همگرایی افراد معلول، ماده 34 در مورد شناخت و احترام اتحادیه به حقوق اجتماعی و اجتماعی مسکن،منشور اجتماعی اروپا 18 اکتبر 1961 در تورین، پایه حقوق اجتماعی اروپا به ویژه اصل 19 آن در مورد مسکن و کمک به بی خانمان‌ها،منشور اجتماعی حقوق اساسی اجتماعی کارگران در سال 1989 ، توصیه‌های ویژه به کشورهای اتحادیه اروپا در ماه می 2018 در مورد ایجاد مسکن در 28 کشور عضو، منشور ژنو در مورد مسکن پایدار با هدف اطمینان از دسترسی به مسکن مناسب، مقرون به صرفه و سالم برای همه، قطعنامه10 اکتبر 2019 در مورد سیاست های اشتغال و امور اجتماعی منطقه یورو ، قطعنامه 17 آوریل 2020 در مورد اقدامات هماهنگ اتحادیه اروپا برای مبارزه با بیماری همه گیر کووید19 و پیامدهای آن و در نهایت مصوبه قانونی پارلمان در10 ژوئیه 2020 پیشنهاد به شورا در مورد پیشبرد سیاست های استخدام در کشورهای عضو.[1]

  ب: وضعیت جاری

با توجه به دریافت نامه‌های متعدد توسط کمیته دادخواست پارلمان اروپا و نگرانی از وضعیت بیش از 4 میلیون شهروند اروپایی بی سرپرست و افزایش 70 درصدی میزان افراد بی خانمان در اتحادیه اروپا طی 10 سال اخیر، از منظر نمایندگان پارلمان اروپا، تداوم وضعیت جاری موجب می‌گردد تا افراد بی خانمان علاوه بر اینکه با دشواریهای زیاد در زمینه حقوق اساسی خود از قبیل دسترسی به مراقبت های بهداشتی روبرو گردند، غالباً هدف جرایم نفرت انگیز، خشونت و انحرافات اجتماعی نیز قرار می‌گیرند. از این رو اتحادیه اروپا باید اقدامات فوری، هماهنگ و پیشگیرانه ای برای کاهش خطر و میزان بی خانمانی را به روشی پایدار اتخاذ کند. این باور وجود دارد که در سلسله مراتب نیازهای بشری، مسکن، فضایی را برای زندگی فراهم نموده و در پی آن سایر نیازهای اساسی و بالاتر نیز فراهم می‌گردند.

اتحادیه اروپا باید با محرومیت و تبعیض اجتماعی مبارزه کند، عدالت اجتماعی، برابری بین زن و مرد، همبستگی بین نسلها و حمایت از حقوق کودک را ارتقا بخشد. در این راستا، اتحادیه باید سیاستها و فعالیتهای خود را برای افزایش اشتغال، تضمین حمایت اجتماعی کافی، مبارزه با محرومیت اجتماعی، سیاستهای مسکن اجتماعی، آموزش و سلامت انسان مورد توجه قرار دهد.

بنظر پارلمان اروپا، بی خانمانی به طور کلی بر اثر تأثیر متقابل عوامل ساختاری، نهادی و شخصی ایجاد می‌شوند. بعبارت دیگر بی خانمانی و محرومیت از مسکن یک مشکل اجتماعی است و باید برای آن راه حل دائمی‌پیدا کرد. برخی از کشورهای عضو، بی خانمانی و رفتار مرتبط با بی خانمانی را جرم تلقی می‌کنند. در برخی از کشورهای عضو، افراد بی خانمان فقط در فصل سرد سال و نه به طور مداوم در طول سال به پناهگاه دسترسی پیدا می‌کنند. برخی از کشورهای عضو در تامین خدمات تأمین اجتماعی نقشی منفعل در کمک به افراد بی خانمان برای همگرایی مجدد آنها در جامعه خود دارند.

از این رو و به دلیل عدم وجود تعریف واحد در مورد بی خانمانی و محرومیت بی خانمانها از مسکن در اتحادیه اروپا، ارزیابی میزان بی خانمانی در کشورهای عضو اتحادیه اروپا را دشوار می سازد. اما آمارهای موجود نشان می دهد که نرخ بی خانمانی در دهه گذشته در تعدادی از کشورهای عضو اتحادیه اروپا افزایش یافته است.[2] در حالی که علل این افزایش ترکیبی از افزایش هزینه‌های مسکن، تأثیر بحرانهای اقتصادی، کاهش حمایت اجتماعی و ناکافی بودن سیاست های مقابله با بی خانمانی در بسیاری از کشورهای عضو بوده است. در حالی که قیمت مسکن در سه ماهه دوم سال 2020 در مقایسه با سه ماهه مشابه سال 2019 میلادی در منطقه پولی یورو (19 کشور) 5 درصد و در کل اتحادیه اروپا (27 کشور) 5.2 درصد افزایش یافته است.

براساس قوانین موجود، اتحادیه اروپا بصورت مستقیم صلاحیت برای اتخاذ سیاست در مورد مسکن را ندارد، اما می‌تواند از طریق مقرراتی، مانند قوانین کمک های دولتی، تامین مالی و افزایش رقابت پذیری و اقداماتی مانند توصیه‌ها و دستورالعمل ها، به طور غیر مستقیم بر شرایط مسکن در کشورهای عضو تأثیر گذار باشد.

اتحادیه اروپا می‌تواند از طریق صندوق اجتماعی اروپا به منظور بهبود فرصت های شغلی کارگران در بازار داخلی و کمک به این امر در بالا بردن سطح زندگی و کمک به افراد بی خانمان برای انتقال آنها به مسکن اجتماعی تأثیرگذار باشد. صندوق سرمایه گذاری ساختاری اروپا ERDF نیز برای پروژه‌های مسکن و رفع نیازهای جوامع محروم استفاده می‌شوند. صندوق کمک به نیازمندان در اروپا از اقدامات کشورهای عضو در زمینه تأمین غذا و یا کمک های اساسی مادی به محرومان پشتیبانی می‌کند.

 هزینه‌های اجتماعی برای مقابله با بی خانمانی به ویژه در حوزه بهداشت طی سالهای اخیر افزایش یافته است. در حالی که سیاست های رفاهی ، مبتنی بر مقررات گسترده جهانی همراه با اقدامات به درستی هدف گذاری شده  نقش بسیار مهمی در جلوگیری از بی خانمانی داشته اند.

اطلاعات موجود در مورد تأثیر بحران بیماری کووید 19 بر قیمت مسکن در اتحادیه اروپا نشان می دهد که در میان مدت، رکود اقتصادی و از دست دادن شغل و درآمد ممکن است باعث افزایش بیشتر هزینه‌های مسکن و افزایش بی خانمانی در اروپا شوند. این وضعیت نشان می دهد که میزان افراد بی خانمان نیز در حال تغییر بوده و در حال حاضر جوانان و کودکان بیشتری را شامل می‌شود. در این بین افراد مسن، زنان و خانواده‌های مهاجران، کولی‌ها و سایر اقلیت های محروم، بطور فزاینده ای در معرض خطر بی خانمانی قرار دارند.

 اهم مفاد قطعنامه پارلمان اروپا

• مراتب نگرانی عمیق خود را در مورد وضعیت بیش از 4 میلیون شهروند بی خانمان اروپایی ابراز می دارد. بحران اقتصادی و بهداشتی اخیر باعث افزایش بیکاری افراد شده و افراد بیشتری به حمایت اجتماعی نیازمند می‌باشند.
• با توجه به ضرورت دسترسی اتباع اتحادیه اروپا به مسکن بعنوان یک حق اساسی بشر، پارلمان اروپا از اتحادیه اروپا و کشورهای عضو درخواست می‌کند تا پایان سال 2030 به بی خانمانی‌ها در سطح اتحادیه پایان دهند.
• در راستای پیگیری این موضوع در سطح اتحادیه اروپا، از کمیسیون اروپا می خواهد تا از کشورهای عضو در کاهش و از بین بردن بی خانمانی کمک کرده و این اقدام را به عنوان یک اولویت و براساس اصول حقوق اجتماعی اروپا و معیارهای سازمان ملل، انجام دهند.
• نظر به اینکه بی خانمانی به عنوان یکی از شدیدترین انواع فقر و محرومیت شناخته شده است، برای رفع این معضل از کمیسیون اروپا و کشورهای عضو درخواست می‌کند که یک چهارچوب مشترک را تعریف و شاخص های منسجم در مورد بی خانمانی در اتحادیه اروپا را اتخاذ که پس از درک مشترک آن بتوان بصورت سیستماتیک نسبت به ارزیابی میزان بی خانمانی در کشورهای مختلف عضو اتحادیه اروپا تصمیم گیری نمود.
• از کمیسیون اروپا درخواست می‌کند که چارچوبی برای راهبردهای ملی بی خانمانی در اتحادیه اروپا تنظیم و از کشورهای عضو نیز درخواست می‌کند برنامه‌های عملیاتی و رویکردهای ابتکاری خود را برای کاهش میزان بی خانمانی اعلام کنند. داشتن خانه به عنوان یک حق اساسی انسان موجب می‌شود تا مسیرهای همگرایی اجتماعی توسعه پیدا کند.
• از تعهد کمیسیون با هدف کاهش بی خانمانی از طریق تعمیم آن به سیاست های توسعه منطقه ای، بهداشت، حقوق بشر، جوانان، جنسیت، مهاجرت و همگرایی استقبال می‌کند.
• از کشورهای عضو درخواست می‌کند بمنظور مقابله با بی خانمانی از طریق پیشگیری و مداخله زودهنگام که از جمیع جهات مقرون به صرفه تر و از آسیب پذیری کمتری برخوردار است اقدام نمایند. نقش خدمات تامین اجتماعی در مناطق و شوراها در کمک به افراد بی خانمان و بازگشت مجدد آنها به جامعه، انکار ناپذیر است.
• همکاری بین دولتهای عضو در توسعه و اجرای چنین راهبردهایی و همچنین مشارکت ذینفعان اصلی بعنوان بهترین روش را تشویق می‌کند.
• از کشورهای عضو و کمیسیون می خواهد تا مجموعه داده‌های مربوط و قابل مقایسه را با مشارکت سازمان‌های غیر دولتی معتبر و مقامات محلی که در زمینه فقر و محرومیت اجتماعی و ارائه خدمات برای افراد در معرض خطر کار می‌کنند، بهبود بخشند.
• از همکاری کمیته حمایت اجتماعی کشورهای عضو و کمیسیون اروپا برای کاهش میزان بی خانمانی پشتیبانی می‌کند.
• از کمیسیون درخواست می‌کند تا نظارت و حکمرانی را بهبود بخشیده و از طریق تجمیع بودجه، سیاست های اتحادیه اروپا را در مورد بی خانمانی پیگیری نماید.
• از کمیسیون می خواهد تا نسبت به استفاده مناطق و مقامات محلی از منابع ERDF برای مسکن اجتماعی اطمینان حاصل کند.
• از کشورهای عضو می خواهد زمینه دسترسی برابر به خدمات عمومی مانند مراقبت های بهداشتی، آموزشی و خدمات اجتماعی برای افراد بی خانمان را فراهم کنند.
• از کشورهای عضو درخواست می‌کند از طریق ارائه اقدامات پشتیبانی و تخصصی نسبت به برنامه‌های اشتغالزا، آموزش یکپارچه و همچنین سایر طرح های متناسب و هدفمند برای تسهیل همگرایی مجدد افراد بی خانمان در بازار کار حمایت کنند.
• از کمیسیون اروپا و کشورهای عضو می خواهد تا نسبت به کاهش بی خانمانی جوانان اطمینان حاصل کنند.
• از کمسیون و کشورهای عضو می خواهد که افراد بی خانمان و سایر افرادی که در موقعیت های نامناسب مسکن قرار داشته و به دلیل بحران کووید 19 در معرض خطر خاصی قرار دارند را تحت پوشش قرار داده و اقدامات هدفمندی را بمنظور حمایت از بی خانمانها، ارائه کمک مالی به سازمان‌های غیردولتی معتبر و مشارکت های دولتی و خصوصی و حمایت از مقامات محلی در تأمین امنیت مکان‌های امن و جلوگیری از اخراج آنها، انجام دهند.
• از کمیسیون و کشورهای عضو می خواهد تا از ابزارهای موجود خصوصا بودجه بلندمدت اتحادیه اروپا 2027-2021 میلادی، تسهیلات مناسب برای بهبود فرصت های شغلی و همگرایی اجتماعی خانوارهای بیکار، استفاده کنند.
• از کشورهای عضو می خواهد با اتخاذ راهبردهای ملی بی خانمانی بلندمدت، مبتنی بر جامعه، به وسیله مسکن، و با تشویق بسته سرمایه گذاری اجتماعی اتحادیه اروپا، فوراً با مسئله بی خانمانی مقابله کنند.از شورای اروپا می خواهد که مرتباً در مورد نتایج بدست آمده در این زمینه گزارش دهد.
• از کشورهای عضو درخواست می‌کند که به طور مداوم به پناهگاه‌های اضطراری دسترسی داشته باشند. با موازات آن، تأکید می‌کند که این وضعیت باید همیشه موقتی و جایگزین راه حل های ساختاری مانند پیشگیری و تأمین مسکن مناسب و حمایت اجتماعی محسوب نگردد.
• از رئیس پارلمان می خواهد این قطعنامه را به شورا، کمیسیون، دولتها و پارلمانهای کشورهای عضو ارسال کند.

پی نوشت :

[1]با تشدید بیماری کووید 19 در بلژیک و براساس دستور آقای ساسولی رئیس پارلمان اروپا در فروردین سالجاری، ساختمان پارلمان در بروکسل میزبان 100 زن بی خانمان بوده است.

[2]اطلاعات لازم در مورد نرخ بی خانمانی در سطح اتحادیه اروپا از طریق نهادهای آماری مانند Eurostatجمع آوری می‌شود.