اقدامات دولت قزاقستان برای مقابله با پدیده کم‌آبی این کشور

بر اساس گزارشی که توسط برنامه توسعه سازمان ملل تهیه شده است، تا سال 2040، قزاقستان ممکن است با کمبود شدید آب مواجه شود. دولت بدین منظور تدوین و تصویب قانون جدید بهره‌برداری از منابع آب را دست بررسی دارد که رویکرد آن از توسعه‌محوری اقتصادی (قانون موجود) به حفظ منابع آب تغییر کرده است. همچنین برنامه مفهومی مدیریت منابع آب 2030 نیز تصویب شده که بر اساس آن قزاقستان ساخت 42 مخزن آب به ارزش نزدیک به 2.5 میلیارد دلار را در دستور کار دارد.

تاسیس وزارت منابع آب‌وآبیاری و انتصاب افراد باتجربه؛

 در سپتامبر 2023، در پاسخ به چالش‌های روبه‌رشد، دولت قاسم-جومارت توکایف، وزارت جدید منابع آب‌وآبیاری را تأسیس کرد. یک ماه بعد بولات بِکنیاز به عنوان معاون‌اول وزیر منصوب شد. بِکنیاز تجربه زیادی در زمینه صرفه‌جویی در آب دارد. وی از سال 2016 تا 2023 به عنوان مدیر هیئت اجرایی صندوق بین‌المللی نجات دریای آرال در قزاقستان خدمت کرد. در دوران تصدی وی، بخش قزاقستانی دریاچه در مسیر احیا قرار گرفت.[1]

تهیه لایحه قانون جدید آب کشور و برنامه مفهومی مربوطه؛

وزارت منابع آب‌وآبیاری در حال کار بر روی یک قانون آب جدید است. لایحه در مجلس به بحث گذاشته شده است. قانون فعلی آب در سال 2003 مصوب و تاکنون بیش از 270 بار اصلاح شده است. بسیاری از مفاد آن کارساز نیست زیرا مقررات فنی برای اجرای آنها وجود ندارد. قانون موجود رویکرد توسعه‌محور دارد اما طرح جدید تمرکز بیشتری بر حفظ آب خواهد داشت. برای اولین بار، جریان‌های رودخانه به بخش‌های بحرانی زیست‌محیطی تقسیم می‌شود که نمی‌توان آب گرفت و امتدادهایی که می‌توان آب را برای آبیاری هدایت کرد. مشاغلی که از آب برای اهداف فنی مانند کارواش استفاده می‌کنند، پنج سال فرصت خواهند داشت تا سامانه‌های استفاده مجدد از آب را نصب کنند. برای خرید لوازم کم‌مصرف تا 80 درصد یارانه پرداخت می‌شود. یک کارگروه بیش از 90 نفری در مجلس و یک جامعه کارشناسی متشکل از بیش از 40 نفر از سازمان‌های غیردولتی، انجمن‌ها و موسسات دانشگاهی ایجاد شده است. همه آنها درگیر موضوع هستند. این کارگروه هفته‌ای دو بار تشکیل جلسه می‌دهد. گاهی اوقات اعضای سنا برای به‌روزبودن در نشست‌ها شرکت می‌کنند. چهار اصلاحیه برای بررسی دوم به دولت ارسال شده و امید است این سند به زودی مصوب شود.

 در ژانویه 2024، قزاقستان مفهومی را برای مدیریت منابع آب خود تا سال 2030 تصویب کرد که شامل اقدامات بی‌سابقه‌ای برای حفظ آب است. این برنامه مشتمل بر ساخت 42 مخزن آب جدید است. برخی از آنها توسط دولت مدیریت خواهند شد. بسیاری از موارد کوچکتر توسط استانداری‌ها، شهرداری‌ها و نهادهای خصوصی اداره خواهند شد. نیمی از بودجه از بودجه مرکزی و محلی تامین خواهد شد. نیمی از آن توسط بانک توسعه اسلامی تامین می‌شود.[i]

ابزارهای کاهش مصرف آب در قزاقستان:

-ساخت مخازن جدید و دیجیتالی‌سازی سامانه‌ها و فرایندها؛

42 مخزن جدید در کل قزاقستان ساخته خواهد شد. مخازن در اندازه‌های مختلف خواهند بود. بزرگترین آن بر روی رودخانه ایشیم در شمال قزاقستان ساخته خواهد شد. در ماه آوریل 2024، توکایف سیل‌های بهاری را در حوزه آبریز ایشیم به عنوان یک فاجعه ملی توصیف کرد. در مرحله اول این پروژه، احداث 4 مخزن جدید و بازسازی 4 مخزن موجود، بازسازی و تعمیرات اساسی 115 کانال از جمله پروژه تغذیه مخزن آستانه در نظر گرفته شده است. کار ساخت‌وساز در استان‌های آقمولا، آلماتی، ژامبیل، قیزیلوردا، ترکستان، قزاقستان غربی، ژِتیسو و شهر آستانه انجام خواهد شد. علاوه بر این، این پروژه همکاری فنی بین IDB و وزارت را در مطالعه مسائل آب و حوضه رودخانه توسط موسسه تحقیقات مدیریت آب قزاقستان و همچنین ارزیابی اجرای سامانه‌های واکنش زودهنگام برای مرکز اطلاعات و تحلیل آب در نظر گرفته است. از جمله، قرار است تجهیزات فنی به شرکت آب قزاقستان ارائه و یک مرکز اتوماسیون برای بهبود مدیریت منابع آب ایجاد شود.دولت "دیجیتالی‌سازی" را به عنوان ابزار استفاده خواهد کرد. وزارت منابع آب‌وآبیاری پروژه نصب سنسور در سراسر سامانه آبرسانی کشور را در دست انجام دارد. این سامانه، کاهش یکباره جریان آب را تشخیص خواهد داد. تقویت ابزار قانونی به عنوان ابزار بازدارنده در راستای رفع موارد پرمصرف در دستور کار می‌باشد.

- تغییر الگوی کشت؛

همچنین منطقی است که به جای کاشت انواع برنج 120 روزه، به کاشت برنج 90 روز تغییر کاربری داده شده، از لیزر برای تعیین سطح مزارع برنج بهره‌برداری و از آب زهکشی مجدد در کلکتورها استفاده شود. به این ترتیب  می‌توان از 15-14 هزار متر مکعب آبی که برای آبیاری مصرف می‌شود، تا 50% صرفه‌جویی شود

- ساماندهی وضعیت سازوکار اشتراک آب‌های مرزی (با چین و ازبکستان)؛

دو کشور دور مذاکراتی را در ژانویه 2024 برگزار کردند. قزاقستان و چین بیش از 20 رودخانه مرزی دارند اما قبل از شروع مذاکرات، قزاقستان فقط داده‌های جریان دو یا سه رودخانه را داشت. به همین دلیل روند مذاکرات طولانی شده است. باید بازرسی‌های مشترک انجام می‌شد تا علامت سوال‌ها پاک شود. برای پکن، این اولین توافق در نوع خود خواهد بود. قزاقستان امیدوار است در سال 2025 در این رابطه با چین توافق کند.

 در پروتکل کاری، خطی در مورد اطمینان از ورود آب وجود داشت که تضمین‌کننده حفظ دریاچه بالخاش، یکی از بزرگترین دریاچه‌های آسیا است. در صورت ساخت نیروگاه اتمی قزاقستان در نزدیکی این دریاچه، اپراتورهای آن باید با احداث خط لوله برای پر کردن مجدد دریاچه یا از طریق دیگر، مقدار آبی که برای اهداف آن گرفته شده است را جایگزین کنند.

 توافق دیگری هم در مورد رودخانه‌های فرامرزی با ازبکستان در دست مذاکره است. قزاقستان و ازبکستان تنها کشورهایی در آسیای مرکزی هستند که دو کنوانسیون سازمان ملل را امضا کرده‌اند. با در نظر گرفتن این کنوانسیون‌ها، دو کشور اکنون در حال کار برای یک توافق مشترک هستند. در همه چیز به جز دو نکته، درک متقابل حاصل شده است. موضوع اصلی مناقشه این است که آیا طرفین فقط باید به یکدیگر از کارهای ساختمانی در رودخانه‌های فرامرزی اطلاع دهند یا اینکه باید مجوز کامل برای چنین کارهایی را بدهند. تاکنون مذاکرات بسیار سازنده بوده است.

رودخانه‌های سیردریا و آمودریا هر دو بخشی از سامانه حوضه دریای آرال هستند. آمودریا دیگر به دریای آرال نمی ریزد. با این حال، این رودخانه برای ترکمنستان و منطقه خودمختار قره‌قالپاقستان در ازبکستان که به دهانه آن نزدیک‌تر هستند، اهمیت دارد.[ii]

روش‌های تامین مالی پروژه‌های دولت قزاقستان (علاوه بر بودجه داخلی):

- سرمایه‌گذاری 1.15 میلیارد دلار بانک توسعه اسلامی در حوزه مدیریت منابع آب قزاقستان؛ 

بانک توسعه اسلامی در حوزه مدیریت منابع آب قزاقستان سرمایه‌گذاری 1.15 میلیارد دلاری انجام خواهد داد. طرفین توافقنامه مربوطه را در کنفرانس سازمان ملل در مورد تغییرات آب و هوایی (COP29) در باکو امضا کردند (نوامبر 2024). به گفته نورلان بایبازاروف معاون نخست‌وزیر و وزیر اقتصاد ملی قزاقستان، این بزرگترین پروژه‌ای است که توسط بانک اسلامی در تمام تاریخ خود تامین مالی شده است.

 علاوه بر این، بانک توسعه اسلامی (IDB) کمک مالی غیرقابل بازپرداخت 3.5 میلیون دلاری را برای توسعه بخش آب در قزاقستان ارائه خواهد کرد. IDB همچنین در اجرای پروژه "توسعه منابع آب مقاوم در برابر اقلیم" که توسط وزارت منابع آب و آبیاری تهیه شده، مشارکت خواهد داشت. طرفین قبلاً پروتکل مذاکرات در مرحله اول پروژه را امضا کردند.[iii]

 این نه تنها برای مدیریت آب بلکه برای جاده‌ها و زیرساخت‌ها نیز مفید است. قزاقستان از ظرفیت نهادهای سازمان ملل، سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد برای تجزیه و تحلیل قابلیت اجرای پروژه‌ها استفاده خواهد نمود. ساخت 42 مخزن تنها در پنج سال کار بسیار زیادی است. لذا رویکرد مرحله‌ای در دستورکار خواهد بود. وجوه به صورت مرحله‌ای آزاد می‌شود. اگر فاز 1 با موفقیت سرمایه‌گذاری شود، فاز 2 آزاد می‌شود و الی آخر.[iv]

-  تاسیس تراست 5 میلیون دلاری جدید جهت توسعه پروژه‌های آب‌وهوایی در کشورهای عضو همکاری اقتصادی منطقه‌ای آسیای مرکزی (CAREC) توسط چین و کره؛

به گفته لذیذه صابرُوا، رئیس اداره همکاری و همگرایی منطقه‌ای بانک توسعه آسیایی، توافق‌نامه‌ای برای ایجاد یک تراست جدید امضا شده که به تأمین مالی آماده‌سازی مطالعات امکان‌سنجی در پروژه‌های منطقه‌ای با تمرکز بر آب‌وهوا کمک می‌کند. اهداکنندگان، چین و کره هستند که اولین سرمایه‌گذاری‌ها به مبلغ 5 میلیون دلار را برای ایجاد این صندوق اختصاص داده است. قزاقستان به عنوان یکی از اعضای CAREC به این بودجه برای آماده‌سازی پروژه‌های منطقه‌ای دسترسی خواهد داشت. خود پروژه‌ها می‌توانند چندمیلیون دلاری باشند.  ما یک لیست از پروژه‌های همه کشورهای عضو CAREC و دو معیار اصلی انتخاب وجود دارد.  اولاً پروژه‌ها باید منطقه ای باشند.  ثانیاً، آنها باید تمرکز زیادی بر اقلیم، کربن‌زدایی و کریدور سبز داشته باشند. از ابتدای سال آینده می‌توان انتظار آغاز تامین مالی پروژه‌های منتخب را داشت.[v]

[i] Available at: https://eurasianet.org/kazakhstan-confronts-water-scarcity-head-on

[ii] Ibid

[iii] Avialable at: https://kazpravda.kz/n/115-mlrd-investiruet-ibr-v-vodnuyu-sferu-kazahstana/

[iv] Ibid

[v] Available at: https://www.inform.kz/ru/kitay-ikoreya-vlozhili-5mln-vsozdanie-trastovogo-fonda-dlya-zelenih-proektov-vstranah-tsares-b78c9c