روابط اقتصادی ترکیه با قاره آفریقا
قاره آفریقا به طور روزافزونی نقش فعال تری در صحنه جهانی ایفا می‌کند. پتانسیل های اقتصادی و تجاری و وزن ژئوپلیتیک آن و منابع غنی معدنی این قاره باعث جلب توجه بسیاری از قدرتهای جهانی و منطقه ای از جمله ترکیه شده است.
نزدیکی نسبی جغرافیایی این قاره با ترکیه یک ویژگی قابل توجه و فرصتی برای تامین نیازهای آن توسط ترکیه به خصوص در زمینه کشاورزی و مواد غذایی فراهم کرده است. موقعیت راهبردی ترکیه نیز که قاره‌های آسیا، اروپا و آفریقا را به هم متصل می‌کند، از نظر تجارت خارجی مزایای فوق‌العاده‌ای به این کشور برای توسعه روابط با کشورهای آفریقایی ارائه می‌کند. بر اساس راهبرد توسعه تجارت و روابط اقتصادی ترکیه با کشورهای آفریقایی که در سال 2023 اعلام شده است، فعالیت های ترکیه در کشورهای آفریقایی بر پنج حوزه: اقتصادی، نظامی، توسعه و همکاری‌های بشردوستانه، فرهنگ و آموزش و مذهب متمرکز است. در میان این پنج حوزه، سه حوزه اولی، از اهمیت راهبردی بیشتری برخوردارند که می‌توانند ترکیه را به بازیگری منحصر به فرد و مستقل در این قاره تبدیل نمایند. تصویر نخبگان و مردم از ترکیه در اکثر کشورهای آفریقایی مثبت است و به آن به عنوان یک کمک کننده و شریک تجاری رو به رشد می نگرند. با این حال، برداشت مردم شمال آفریقا در مورد ترکیه اندکی با تصورات مردم جنوب متفاوت است. زیرا ترکیه دارای روابط تاریخی عمیق تری با کشورهای شمالی است که به دوران امپراتوری عثمانی بر می‌گردد.
در ادامه رویکرد اقتصادی و تجاری ترکیه با کشورهای آفریقایی همراه با ارائه آمار و آخرین وضعیت روابط اقتصادی آنها تشریح می‌شود.
بر اساس اظهارات وزیر امور خارجه ترکیه در چهارمین مجمع تجاری و اقتصادی ترکیه-آفریقا که در 12 تا 13 اکتبر 2023 در استانبول با حضور 45 رئیس جمهور و وزیر و بیش از 1500 مدیر عامل برگزار شد، حجم تجارت این کشور در طول 20 سال گذشته با کشورهای آفریقایی 7.5 برابر شده است، در حالی که تجارت آن با منطقه جنوب صحرا بیش از 11 برابر افزایش یافته است. این مجمع به عنوان بستری برای توسعه همکاری‌های اقتصادی وتجاری به خصوص بین بخش خصوصی طرفین عمل می‌کند و موضوعاتی مانند: انرژی، توسعه زیرساخت ها، کشاورزی، مراقبت های بهداشتی و گردشگری را در اولویت خود قرار داده است.
رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه از زمان کسب قدرت، از 31 کشور آفریقایی بازدید کرده است. بر اساس گزارش وب سایت وزارت امور خارجه ترکیه، تعداد سفارتخانه‌های ترکیه در آفریقا از 12 مورد در سال 2002 به 44 مورد در 2022 رسیده است. تعداد سفارتخانه‌های کشورهای آفریقایی در ترکیه نیز در دو دهه گذشته سه برابر شده و به 37 مورد رسیده است.
بر اساس گزارش سایت وزارت بازرگانی ترکیه، این کشور در 31 کشور آفریقایی وابسته بازرگانی دارد. داده‌های وزارت بازرگانی ترکیه نشان می دهد که حجم کل تجارت این کشور با قاره آفریقا از 5.4 میلیارد دلار در سال 2003 به حدود 41 میلیارد دلار در پایان سال 2022 افزایش یافته است. سهم کشورهای آفریقایی از صادرات ترکیه در سال 2022، 8.6 درصد از کل صادرات ترکیه بوده است. بر اساس آخرین داده‌های این وزارتخانه، صادرات ترکیه به آفریقا از ژانویه تا سپتامبر 2023 بیش از 15 میلیارد دلار بوده که 8 درصد از کل درآمد صادراتی این کشور را تشکیل می دهد. واردات این کشور از کشورهای آفریقایی در 9 ماه اول سال 2023 نیز 7.6 میلیارد دلار بالغ شده است.
بر اساس پایگاه داده سازمان ملل در تجارت بین‌الملل(COMTRADE)، حجم تجارت بین ترکیه و آفریقای جنوبی در سال 2003 تنها 457 میلیون دلار بود، اما صادرات ترکیه به آفریقای جنوبی در سال 2022 به رکود 1.85 میلیارد دلار رسید که 33 مین بازار صادراتی ترکیه را تشکیل می دهد.در سال 2022 ، صادرات آفریقای جنوبی به ترکیه بالغ بر 552.41 میلیون دلار بود.
مهمترین صادرات ترکیه به کشورهای آفریقایی شامل: صنایع تبدیلی، مواد غذایی اساسی، خودروسازی، فناوری، لوازم خانگی، لوازم برقی و مصالح ساختمانی، مواد پاک کننده، صنایع دفاعی و غلات است. نفت خام به ویژه از الجزایر و لیبی و همچنین طلا، مس و مواد معدنی و کشاورزی نیز در صدر صادرات کشورهای آفریقایی به ترکیه قرار دارند.
بر اساس داده‌های وزارت بازرگانی ترکیه، ترکیه امیدوار است که مقصدهای صادراتی خود را به سمت 18 کشور هدف آفریقایی از جمله اتیوپی، آفریقای جنوبی، نیجریه، لیبی و مصر متمرکز کند. سرمایه‌گذاری ترکیه در کشورهای آفریقایی به 10 میلیارد دلار بالغ می‌شود و پیمانکاران ترکیه در مجموع 1864 پروژه به ارزش 85.4 میلیارد دلار را در این قاره تکمیل کرده‌اند. ترکیه شوراهای تجاری مشترک با 45 کشور آفریقایی ایجاد کرده است.
ترکیش ایرلاین به بیش از62 مقصد در آفریقا پرواز دارد که به تسهیل توسعه تجارت دوجانبه و دسترسی کشورهای آفریقایی به دیگر نقاط جهان کمک می‌کنند.
سازمان دولتی آژانس همکاری و هماهنگی ترکیه (TIKA) در حال حاضر 22 دفتر هماهنگی را در سراسر آفریقا اداره می‌کند. این آژانس در اجرای پروژه‌های مختلف در آفریقا از مراقبت های بهداشتی و آموزشی گرفته تا زیرساخت ها و کشاورزی نقش داشته است. هدف این پروژه‌ها، رفع نیازهای محلی و افزایش نفوذ ترکیه است.
ترکیه تمام کمک های رسمی‌توسعه (ODA) خود را از طریق کانال های دوجانبه و با کمک هایی که عمدتاً به سمت زیرساخت های اجتماعی و اقتصادی هدایت می‌شود، به این قاره ارائه می‌کند و این رویکرد ترکیه را از دیگر کشورها متمایز می سازد. ترکیه از سال 1992 به بیش از 15000 دانشجوی آفریقایی بورس تحصیلی و بیشتر در مقاطع فوق لیسانس و دکترا اعطا کرده است. حضور تعداد قابل توجهی از آفریقایی‌ها که در ترکیه تحصیل می‌کنند، می‌تواند یک مزیت واقعی و درازمدت برای آینده روابط اقتصادی دوجانبه باشد.
به طور خلاصه ، ترکیه با اتخاذ یک راهبرد تهاجمی، فعالانه و هدفمند از طریق بازدیدهای سطح بالا، حضور فعالانه در سازمان‌های منطقه ای و قاره ای مانند اتحادیه آفریقا، امضای موافقنامه‌های مختلف اقتصادی، شرکت در پروژه‌های سرمایه گذاری زیرساختی در بخش هایی مانند ساخت و ساز، انرژی و کشاورزی و اعطاء کمک های اقتصادی، توانسته است جای پای خود را در قاره آفریقا تقویت نماید و به رقیب عمده برای دیگر قدرت ها در چندین کشور آفریقایی، به ویژه در شرق این قاره و در کشورهایی مانند سودان، سومالی، اتیوپی و کنیا تبدیل شود.
علیرغم این واقعیت ها، درگیری‌های داخلی در برخی از کشورهای آفریقایی، بی ثباتی سیاسی، تروریسم و جنایات سازمان یافته و رقابت فزاینده دیگر قدرت های جهانی و منطقه ای برای توسعه نفوذ در این قاره و از همه مهمتر روابط عمیق برخی از کشورهای آفریقایی با کشورهای استعمارگر سابق و امتیازات ویژه این کشورها در برخی عرصه‌های اقتصادی، می‌تواند بر اثربخشی راهبرد سیاسی و اقتصادی ترکیه در قاره آفریقا در طول زمان تأثیر منفی بگذارد. اما نکته مهم از نظر آنکارا این است که بسیاری از کشورهای آفریقایی به دنبال تضعیف پیوندهای سنتی خود با استعمارگران سابق و متنوع سازی و ایجاد توازن در روابط سیاسی و اقتصادی خود با قطب های مختلف قدرت هستند و این زمینه را برای توسعه بیشتر روابط اقتصادی ترکیه در این قاره فراهم می سازد.