نگرانی‌ها از پس روی بخش کشاورزی در اندونزی

بخش کشاورزی اندونزی بعد از بخش های صنعت و تجارت سومین منبع تامین تولید ناخالص داخلی ( GDP) محسوب می‌شود. سهم این بخش تقریبا 13% در GDP می‌باشد و حدود 29 % از نیروی کار کشور را بخود اختصاص داده است. علیرغم اهمیت این بخش ، نگرانی‌ از پس روی آن طی 50 سال آینده زنگ خطر را برای این کشور بصدا در آورده است. دراین راستا گزارشات موسسات و مراکز علمی و پژوهشی داخلی و خارجی با استناد به شواهد علل این پس روی را بیان می‌کنند.

بر اساس داده‌های موسسه آمار اندونزی ، از سال 2003 تا 2013 طی یک دهه بخش کشاورزی تعداد 5.1 میلیون نیروی انسانی شاغل در این بخش را از دست داد و تعداد انها به 26 میلیون نفر کاهش یافت. اما با برنامه ریزی‌های دولت در دهه بعد، بخش کشاورزی توانست جمعیت فعال خود را در سال 2019 به رقم  38.22 میلیون نفر برساند ولی سهم  این بخش درGDP در همان رقم 13% باقی مانده است که با این وضعیت بهره وری تمام بخش کشاورزی را به خطر می اندازد. طبق پیش بینی موسسه مذکور این روند طی چند سال آینده ادامه خواهد داشت و با این سرعت اندونزی تا سال 2063 تمام کشاورزی خود را از دست خواهد داد . همزمان پژوهش های انجام شده نشان می دهند که بخش کشاورزی در اندونزی بدلایل محدود بودن دسترسی به زمین ،کیفیت پایین زمین و به تبع آن کاهش سهم بخش کشاورزی درتهیه محصولات غذایی، ضعف زیرساخت ها، مدیریت ضعیف منابع آبی ، عدم دانش کافی، خدمات آموزشی، ضعف مدیریت پس از برداشت، سیاست های غیرمتمرکز و ضعف حمایت از نهادهای روستایی بسوی پس روی طی مسیر می نماید.

طبق مطالعات انجام شده بخش عمده نگرانی‌ها در خصوص نیروی انسانی شاغل در این بخش است بطوریکه قشر جوانان علاقه ای به فعالیت در کشاورزی بعلت دستمزدهای پایین،کارطاقت فرسا و ... از خود نشان نداده و فعالیت در این بخش را بیشتر مناسب افراد فقیر و دارای تحصیلات محدود می دانند. اطلاعات حاصل از نظر سنجی نیروی ملی کار نشان دهنده آن است که تنها 23% از 14.2 میلیون نفر از افراد بین 15 تا 24 سال کشور در بخش کشاورزی، جنگلداری و شیلات در سال 2019 فعال بودند و در حال حاضر کمتر جوانی در مقایسه با نسل های گذشته  کشاورزی را بعنوان یک حرفه دنبال می‌کند. همچنین براساس اطلاعات جمع اوری شده توسط وزرات برنامه ریزی ارضی و موسسه آمار اندونزی و چندین موسسه دولتی دیگر ، بین سال های 2013 تا 2019 زمین‌های کشاورزی اندونزی از 7.75 میلیون هکتار به 7.45 میلیون هکتار کاهش یافته است. در گزارش وزارت برنامه ریزی ارضی آمده است، مشکلاتی مانند افزایش هزینه‌های تولید، تغییرات آب هوایی و آفات کشاورزی موجب تغییر حرفه از کشاورزی به سایر مشاغل گردیده است .

 از سوی دیگر تحقیقات انجام شده  حاکی از آن هستند که قشر فعال در بخش کشاورزی بعلت سختی معیشت در حال از دست دادن علاقه مندی خود نسبت به ادامه کار در بخش کشاورزی است. در این خصوص شش دلیل موجب چنین رویکردی شده است :

 1- عدم در آمد کافی 2- به دام واسطه‌ها افتادن  3- ظهور غذاهای فرآوری شده ( فست فودها ) 4-  بدتر شدن اوضاع ناشی از تغییرات آب و هوایی  5- کمبـود سرمایه گذاری در بخش کشاورزی 6- ضررهای ناشی از همه گیری کووید-19 .

ناکافی بودن درآمد در بخش کشاورزی

طبق اطلاعات موسسه آمار اندونزی متوسط در آمد روزانه کشاورزان از ماه ژوئن 2020 بمیزان 55,503 روپیه ( تقریبا 3 دلار و 81 سنت ) می‌باشد که این رقم برای کارگران بخش ساختمان 89,737 روپیه ( تقریبا 6 دلار و 16 سنت ) است. داده‌های گزارش حاکی از آن است که بیشتر جوانان رغبتی به کار کشاورزی از خود نشان نداده و ترجیح آنان ورود به کار اداری می‌باشد . همچنین عدم اطمینان به قیمت محصولات کشاورزی که منجر به ضرر می‌شود ، جوانان را از پیوستن به این بخش منصرف و برخی از کشاورزان را مجبور به ترک حرفه خود می نماید تا زمانی که بتوانند سرمایه کافی برای شروع مجدد بدست بیاورند. علاوه بر آنها ، کشاورزان باید نگران چرخه برگشت سرمایه خود باشند، زیرا اکثرا با عدم بازگشت سرمایه و سوخت سرمایه مواجه می‌شوند.

کاهش سرمایه گذاری در بخش کشاورزی

علیرغم نقش با اهمیت بخش کشاورزی در تولید ناخالص داخلی و ایجاد امنیت غذایی  از سوی این بخش در اندونزی ، سرمایه گذاری در حوزه کشاورزی در مقایسه با سایر بخش هایی همچون صنعت و تجارت و یا گردشگری  کمتر می‌باشد وآنچه که انجام می‌شود عمدتا سرمایه گذاری در توسعه باغات نخل با هدف استحصال روغن نخل ( پالم ) می‌باشد . بر اساس داده‌های وزارت کشاورزی، سه چهارم3.3 بیلیون روپیه تعهدات سرمایه گذاری در سال 2019 به بخش روغن نخل اختصاص یافته است. با این حال، مطالعه آژانس برنامه ریزی ملی اندونزی نشان دهنده آن است که این کشور تا سال 2030 می‌تواند از طریق سرمایه گذاری در تحقیق و توسعه کشاورزی ، گسترش آبیاری و بهبود کارایی استفاده از آب در بین سایر مناطق دیگر به گرسنگی پایان دهد .

بانک توسعه آسیایی ( ADB ) در گزارش سال 2019 سیاست های خود برای حمایت از الزامات سرمایه گذاری توسعه مواد غذایی و کشاورزی اندونزی طی سال 2020 نوشت : افزایش سرمایه گذاری در کشاورزی برای مدرن سازی سیستم های غذایی و بازارها و کارآمد کردن آنها ، راه شکستن این چرخه معیوب است. چنین سرمایه گذاری‌هایی نه تنها به بهبود تولید مواد غذایی در کشور کمک می‌کنند بلکه به خانواده‌ها نیز امکان می دهد تا در بخش های تولیدی بیشتری شرکت کنند و درآمد بهتری کسب کنند. در این گزارش آمده است که سرمایه گذاری در زیرساخت ها در جاده‌های روستایی ، برق رسانی ، ایجاده ارتباطات تلفن همراه، بازارهای عرضه محصولات کشاورزی، ایجاد زنجیره‌های سردخانه ای و تاسیسات فرآوری باید با مشارکت بخش خصوصی توسعه یابد. این افزایش سرمایه گذاری دولت در گسترش آبیاری و بهبود سیستم های موجود باعث افزایش و کیفیت محصول خواهد شد، درحالیکه پذیرش فن آوری‌های پیشرفته را ترویج می دهد.

غذاهای فرآوری شده ( فست فود ها) بعنوان تهدید بخش کشاورزی

طی دو دهه اخیر ورود هر چه بیشترغذاهای فرآوری شده ( فست فودها ) به چرخه تغذیه جامعه جهانی ذائقه غذایی جوامع را تغییر و علاقه مندی به این نوع غذاها علیرغم خطرات سلامتی آنها ، بیشتر شده است . توسعه این نوع غذاها اکنون تهدیدی برای کسانی است که محصولات تازه کشاورزی را به بازارعرضه می نمایند. طبق گزارش سال  2019 آژانس غذا وکشاورزی سازمان ملل(فائو) ، فروش مواد غذایی فوق العاده فرآوری شده در کشورهای با درآمد متوسط سالیانه 10% افزایش یافته است . چنین روندی با رشد تولید محصولات کشاورزی و بازده محصولات در سال های اخیر در تضاد است. 

تغییرات آب و هوایی و تاثیر آن بر کاهش تولید محصولات کشاورزی

شرایط جوی شدید ناشی از تغییرات آب و هوایی ، مانند خشک سالی‌های طولانی مدت و وقوع سیل های ویرانگر منجر به کاهش تولید محصولات در سراسر اندونزی شده است  طبق نظر متخصصین امر در اثر چنین بلایایی تولید محصولات کشاورزی ممکن است به دلیل الگوی شدید تغییرات جوی که باعث " شوک های منفی " در کل بخش کشاورزی می‌شود، 15 تا 40% کاهش یابد. در عین حال بروز خشکسالی، بحران اقتصادی و واردات برخی محصولاتی که در داخل تولید می‌شود ضربات سختی به تولید داخلی می زنند. در این خصوص گفتنی است که در سال 1992 حدود 90% سویای مصرفی در اندونزی در داخل تولید می‌شد اما بدلیل خشکسالی و واردات ارزان آن از آمریکا در حال حاضر تولید داخلی این محصول تنها می‌تواند 30% از نیاز کشور را تامین نماید. داده‌های سازمان ملل نیز نشان می دهند که در سال 2019 اندونزی 2 میلیون و 440 هزار تن دانه سویا به ارزش 1 میلیارد 60 میلیون دلار از آمریکا وارد کرده است که 3 برابر حجم و 5 برابر ارزش آن در سال 1992 می‌باشد. بروز تغییرات آب و هوایی خطر امنیت غذایی را برای اندونزی دوچندان می نماید، طبق گزارش سازمان ملل اندونزی در بین 113 کشورجهان در رتبه 110 در پایین ترین رتبه از نظر فهرست منابع طبیعی و تاب آوری شاخص امنیت غذایی جهانی در سال 2019 قرار گرفت. این گروه آسیب پذیری امنیت غذایی جهانی را در نتیجه تخلیه منابع و تغییرات آب و هوایی برجسته می‌کند.

بر اساس گزارشات جداگانه منتشره درسال 2019 از سوی بانک توسعه آسیایی(ADB)، انستیتوی تحقیقات بین المللی سیاست های غذایی اندونزی و همچنین آژانس برنامه ریزی ملی اندونزی ، حدود 22 میلیون نفر در این کشور از سال 2016 تا 2018 در رده افراد فقیر و گرسنه قرار گرفتند که نشان می دهد دسترسی به مواد غذایی در این کشور کم است .

نقش فن آوری‌های پیشرفته در توسعه کشاورزی اندونزی 

برخی از شرکت های مبتی بر فن آوری طی سال های اخیر تلاش نمودند تا ارتباطات بین کشاورزان و مصرف کنندگان را برقرار و خلاء پیش آمده را پر نمایند . بطوریکه این شرکت ها به مصرف کنندگان این امکان را می دهند تا محصولات تازه خود را مستقیما از کشاورزان خریداری نمایند . فراتر از آن ارائه تسهیلاتی همچون وام به بخش کشاورزی و کشاورزان این امکان را می دهد تا آنها بتوانند منبع مالی برای گسترش فعالیت های خود داشته باشند . در کنار اینها برگزاری دوره‌های آموزشی برای کشاورزان از سوی متخصصان امر موجب پیشرفت این بخش شده و همزمان بهره وری آن را بالا می‌برد. متخصصان معتقدند که استفاده از فن آوری‌های روز در بخش کشاورزی و اینترنت می‌تواند هزاران نفر از قشرهای جامعه خصوصا جوانان و مردم عادی را به سوی صنعت کشاورزی جذب نماید. سیستم های عامل دیجیتالی و اینترنت امکاناتی هستند که می‌توانند به کشاورزان کمک نمایند،تجهیز مزارع به سیستم های آبیاری هوشمند و ارائه داده‌های مبتنی بر یادگیری ماشینی می‌توانند به کشاورزان درنظارت و نگهداری مزارع و محصولات خود از راه دور کمک نماید. در این راستا پروژه مشارکت دولتی وخصوصی باغبانی اندونزی– ژاپن [1] ( JHOP4 ) در اندونزی راه اندازی شده است که ازفناوری بلاکچین برای ارتباطات کشاورزان با ارائه دهندگان وام و بیمه کنندگان استفاده می‌کنند . این پروژه یک طرح مشارکت عمومی وخصوصی است که توسط آژانس همکاری بین المللی ژاپن ( JICA ) سازماندهی شده است .

همه گیری ویروس کووید -19 و تاثیر آن در بخش کشاورزی اندونزی

شیوع ویروس کرونا در اندونزی کاهش صادرات محصولات مختلف کشاورزی مانند کائوچو، روغن پالم (نخل)، نارگیل، کاکائو، فلفل و جوز هندی را در 6 ماهه نخست سال 2020 موجب شد. ولی در شش ماهه دوم  بعلت تعطیلی فعالیت های عمرانی و زیر ساختی و بازگشت بیشتر کارگران فعال در این بخش به کشاورزی موجب شد تا در نیمه دوم سال 2020 اندونزی بتواند رشد قابل توجهی در صادرات تولیدات کشاورزی خود داشته باشد. بخش دامی نیز در اثر شیوع کووید-19 روند نزولی در ارزش صادرات تجربه کرد و ارزش صادرات آن در سال 2020 نسبت به مدت مشابه سال 2019 کاهش یافت. البته در پاسخ به همه گیری کووید- 19 وزارت کشاورزی و ماهیگیری اندونزی از بودجه 14 تریلیون و 6 میلیارد روپیه این وزارتخانه مبلغ 1 تریلیون و 850 میلیارد روپیه را در سال 2020 برای کمک به توسعه کشاورزی از جمله تهیه بذر مناسب، برنامه‌های مختلف کشاورزی ، تثبیت ذخایر مواد غذایی و قیمت ها و همچنین توزیع و حمل و نقل مواد غذایی اختصاص داد.

[1] - Indonesia Japan Horticulture Public – Private Partnership Project (JHOP4 ).