صنعت شیلات در قزاقستان، وضعیت پرورش و صادرات و واردات ماهی و انواع آبزیان

دولت قزاقستان چندی پیش به منظور توسعه پرورش، تولید و صید ماهی به وزارت اکولوژی، زمین‌شناسی و منابع طبیعی و هم‌چنین استانداری‌ها دستور داد که تا اول نوامبر سال جاری برنامه‌های خود در این راستا را تهیه نمایند. مخازن آبی که قابلیت ماهیگیری، پرورش ماهی یا تخم‌ریزی دارند باید شناسایی گردند که می‌تواند مکان‌های بالقوه‌ای چون مخازن خنک‌کننده نیروگاه‌های برق‌آبی و حرارتی، مناطق آبی حفاظت شده و قطعاتی از اراضی با استفاده از منابع آبی زیر زمینی را نیز در برگیرد.

جمهوری قزاقستان علاوه بر دریای خزر، بیش از 48.262 دریاچه دارد که مساحت تعداد 45.248 دریاچه کمتر از 1 کیلومتر مربع بوده و 21 دریاچه با مساحت بیش از 100 کیلومتر مربع وجود دارند. مساحت کل مجموعه آبگیرهای محلی حدود 700 هزار هکتار است.  بیشترین تعداد دریاچه‌ها در استان‌های کوستانای و آق ملا متمرکز می‌باشند. هم‌چنین منابع قابل توجهی در دلتای رودخانه سیردریا وجود دارند.(1)

به گفته مسئولین، ظرفیت کل بازار ماهی در قزاقستان در سال 2019 معادل 66 هزار تن بوده است که شامل 45 هزار تن از طریق ماهی‌گیری، 7.4 هزار تن از پرورش ماهی، 43.5 هزار تن واردات و 30 هزار تن صادرات (2) است. (تفاوت  واردات و صادرات 13.5 هزار تن است که همراه با ماهیگری و پرورش ماهی 65.9 هزار تن می‌شود) 

مقصد صادرات قزاقستان در زمینه ماهی و فرآورده‌های آن 36 کشور را شامل و ارزش آن 60 میلیون دلار در سال است. مهم‌ترین نوع ماهی صادراتی را فیله ماهی، ماهی خشک و دودی و هم‌چنین ماهیان منجمد شده تشکیل می‌دهند و فیله ماهی سوف در کشورهای اتحادیه اروپا (آلمان و هلند) یک مارک مشهور مورد قبول می‌باشد.

میزان صید و تولید ماهی در قزاقستان طی 8 ماهه سال جاری نسبت به دوره مشابه سال قبل 19 درصد رشد داشته و از 26.3 هزار تن به 31.3 هزارتن رسیده است. میزان پروش ماهی 27% رشد داشته و به 7.9 هزار تن، و میزان صید 16.4% رشد داشته و به 23.4 هزار تن رسیده است.

هم اکنون در قزاقستان بیش از 1000 واحد شیلات وجود دارد که  1646 مخزن آبی به آنها تعلق دارند. از این تعداد 180 مزرعه پروش ماهی هستند. بیشترین سهم از 45 هزار تن ماهی صید شده در قزاقستان در سال 2019 را استان‌های آتیرائو، آلماتی، قزاقستان شرقی و قیزیل اوردا داشته‌اند.

در زمینه پرورش ماهی در کشور قزاقستان استان ترکستان با میزان 5 هزار تن ماهی (68.7%)، بیشترین سهم را دارد و استان‌های آلماتی با 1000 تن (12.8%) ، قزاقستان شمالی با 380 تن و قزاقستان شرقی با 300 تن در رتبه‌های بعدی قرار دارند.   

دولت در زمینه خوراک ماهی در سال 2019 مبلغ 407 میلیون تنگه معادل یک میلیون دلار یارانه پرداخت نموده که 332 میلیون تنگه (81.5%) از آن به استان ترکستان اختصاص داده شده است.

یکی از مهم‌ترین تولیدکنندگان ماهی‌های پرورشی در استان ترکستان، شرکت تعانی "خامیت" است که در سال 2019 بیش از 1900 تن محصول نهایی تولید نموده که 1300 تن از آن صادر شده و فیله سوف آن در کشورهای اروپایی مشتریان خود را دارد. شرکت " Байтерек БМ " در دو استخر خود به ابعاد 100 در 30 متر، سالانه 100 تن ماهی پرورش می‌دهد. از دیگر شرکت‌های معتبر قزاقستان در زمینه پرورش ماهی و شیلات می‌توان به " LLP K. Isbekov "، " KingFish "، " Байтерек БМ " و " Shygys Universal " اشاره نمود.

مصرف سرانه ماهی در قزاقستان به مراتب کمتر از توصیه سازمان بهداشت جهانی (WHO) که حداقل 16 کیلوگرم در سال است می‌باشد. قزاقستانی‌ها در سال کمتر از 4 کیلوگرم ماهی مصرف می‌کنند و این در حالی است که مردم کشورهای همسایه آن، روسیه و چین، به ترتیب 20 و 40 کیلوگرم مصرف سرانه ماهی دارند و این امر در جذب بازار این کشورها برای صادرات ماهی از قزاقستان تا سقف 3 میلیون تن در سال کمک شایانی خواهد نمود.

قزاقستان ماهیان اقیانوسی، میگو و صدف را از کشورهای نروژ، روسیه، ایسلند، چین و کشورهای حوزه بالتیک وارد نموده و علاوه بر مصرف داخلی، آنها را وارد چرخه فرآوری در کشور کرده و سپس اقدام به صادرات آن می‌نماید.

در مخازان آبی قزاقستان قابلیت پروش طیف وسیعی از ماهیان سرد - آبی و گرم - آبی وجود دارد. به عنوان مثال سد مخزنی Shardara  در استان ترکستان(3) مساعد پرورش گونه‌های ماهی کپور و ماهیان خاویاری است.

در شرق کشور و در اوست کامینوگورسک، سد مخزنی (Buktyrma (4 برای پروش قزل‌آلا و گونه‌های ماهی سفید، در استان آلماتی مخازن آبی (Bartogai (5 و (Kapshagai (6 برای پرورش قزل‌آلا و گونه‌های کپور، مخازن آبی استان‌های شمالی (قزاقستان شمالی، آق‌ملا و کوستانای) برای پرورش گونه‌های ماهی سفید و ماهیان خاویاری می‌باشند و در استان منگیستائو و در خزر می‌توان ماهیان خاویاری و ماهی سفید و در استان قیزیل اوردا در دریای آرال می‌توان به پرورش گونه‌های کپور پرداخت.

تولید ماهی در قزاقستان از سال 2016 تا کنون بیش از 5 برابر افزایش یافته و از 1800 تن به 10 هزار تن در سال رسیده است. 

بر اساس برآوردی که توسط وزارت محیط‌زیست، زمین‌شناسی و منابع طبیعی قزاقستان به عمل آمده، حداکثر تا 600 هزار تن ماهی می‌توان در مخازن آبی قزاقستان پرورش داد. بیش از 80% از این مقدار را می‌توان با استفاده از روش پرورش قفسی گونه‌های ماهی قزل‌آلا و ماهیان خاویاری در منطقه میانی آبی خزر در استان منگستائو عملی نمود و بدین ترتیب، ظرفیت بالقوه صادرات محصولات شیلات به میزان بیش از  300 هزار تن در سال وجود خواهد داشت. تولیدات ماهیان خزری می‌تواند جایگزین واردات ماهی از حوزه بالتیک و نروژ شود. بعلاوه تا کنون 49% از آبگیرها و مخازن آبی در اختیار مشاغل قرار نگرفته است که انتقال آن به تولیدکنندگان در رسیدن به این هدف موثر خواهد بود.

نقشه ظرفیت پرورش ماهی در قزاقستان (2014)

پی نوشت :

(1) منبع https://365-tv.ru/index.php/analitika/kazakhstan/1166-obzor-rybovodcheskoj-otrasli-kazakhstana

(2) بر اساس آمار رسمی‌کمیته آمار وزارت اقتصاد ملی قزاقستان، در سال 2019 میزان واردات ماهی، صدف دار و بی مهرگان (گروه کالایی 03) 38.1 هزار تن به ارزش 92.8 میلیون دلار ، و صادرات این اقلام معادل 24.5 هزار تن به ارزش 50.5 میلیون دلار بوده است که نشان می دهد واردات 13.6 هزار تن بیش از صادرات بوده است.

(3) سد مخزنی Shardara در پشت سدی که در سال 1966 بر روی سیر دریا ساخته شده ایجاد گردیده، سومین مخزن آبی بزرگ قزاقستان می‌باشد که طول و عرض آن 80×25 کیلومتر و حجم آن 5.7 کیلومتر مکعب است.

(4) سد مخزنی Buktarma بزرگترین مخزن آبی قزاقستان است و در پشت سدی که بر روی رودخانه ایرتیش ساخته شده قرار داشته و با مساحت 5490 کیلومتر مربع، یکی از 10 مخزن آبی مصنوعی بزرگ در جهان به شما می رود.

(5) مخزن آبی Bartogai در پشت سدی که بر روی رودخانه چیلیک ساخته شده و طول و عرض آن 6×3 کیلومتر و حجم آن 320 میلیون متر مکعب است. 

(6)مخزن آبی Kapshagai برای تنظیم جریان رودخانه ایلی ایجاد شده و دومین مخزن آبی بزرگ قزاقستان با طول 180 کیلومتر و عرض 22 کیلومتر و مساحت 1847 کیلومتر مربع می‌باشد.

سایر منابع:

https://lenta.inform.kz/ru/v-vodoemah-kazahstana-mozhno-vyraschivat-do-600-tysyach-tonn-ryby-magzum-mirzagaliev_a3698441

https://www.inform.kz/ru/askar-mamin-provel-seminar-soveschanie-po-razvitiyu-rybnoy-otrasli-rk_a3698568

https://primeminister.kz/ru/news/reviews/pereorientaciya-na-rybovodstvo-sovershenstvovanie-zakonodatelstva-i-mery-gospodderzhki-kak-v-kazahstane-razvivayut-rybnuyu-otrasl-2482944