نگاهی بر روابط تجاری میان جمهوری اسلامی ایران و مکزیک

حجم روابط تجاری میان دو کشور در دهه گذشته به علل مختلف به‌طور سنتی محدود و به استثناء سال 2012 و 2017 میلادی که به ترتیب حدود 130 میلیون دلار و 90 میلیون دلار رسیده همواره بسیار کم بوده است. علل این امر را می‌توان به وابستگی بالای 60 درصدی مبادلات تجاری و 50 درصدی سرمایه گزاری مستقیم خارجی مکزیک به آمریکا، تأثیرپذیری روابط تجاری از تحریم‌های اقتصادی، نگاه سنتی تجار و سرمایه‌داران دو کشور به بازارهای مقصد صادراتی و وارداتی، فقدان روابط بانکی و شناخت بسیار کم طرفین، از ظرفیت‌های اقتصادی و تجاری یکدیگر دانست.

اقتصاد مکزیک

1-1 - نگاهی کلی به اقتصاد مکزیک

کشور مکزیک با تولید ناخالص داخلی اسمی ( حدود 1.2 تریلیون دلار) رتبه پانزدهم در جهان است و یازدهمین رتبه در میان کشورهای بزرگ از لحاظ  تولید ناخالص داخلی بر اساس قدرت برابری خرید (با حدود 2.5 تریلیون دلار) می‌باشد. اقتصاد مکزیک در حدود دو دهه‌ی گذشته از ثبات بی‌سابقه کلان اقتصادی برخوردار بوده است که باعث کاهش تورم و افزایش درآمد سرانه این کشور (در سال 2019 درآمد سرانه اسمی‌بیش از 10 هزار دلار) گردیده است، اما علیرغم این موضوع، شکاف‌های عظیمی‌بین جمعیت شهری و روستایی، ایالت‌های شمالی و جنوبی و ثروتمندان و فقیران این کشور باقی‌مانده است و نابرابری بسیاری در این کشور بین طبقات غنی و فقیر آن وجود دارد. به‌طوری‌که بر اساس اعلام‌های رسمی مکزیک بیش از نیمی از افراد این کشور در فقر نسبی به سر می‌برند.

باروی کار آمدن دولت جدید از ابتدای سال 2019 به رهبری آندرس مانوئل لوپز اوبرادور رئیس‌جمهور چپ‌گرای این کشور،  وی مهم‌ترین اهداف خویش در حوزه اقتصادی را مبارزه با فساد و نابرابری اعلام نمود. اوبرادور  با حمله به سیاست‌های اقتصادی نئولیبرالی در طول سی سال گذشته این کشور ، مشکلات کنونی مکزیک ازجمله نابرابری، فساد و فقر را حاصل اجرای این سیاست‌ها دانست و از اولویت‌های خود در حوزه اقتصاد داخلی  را توجه به توسعه اقتصادی، رفع نابرابری‌ها و مبارزه با فساد اعلام کرد و در این چارچوب برنامه‌هایی همچون ریاضت اقتصادی دولت و برنامه‌های متعدد اجتماعی ازجمله برنامه ساخت آینده جوانان، برنامه کاشت زندگی، برنامه بورس تحصیلی، برنامه مستمری‌بگیری افراد مسن، از کار افتاده و معلول و ... را اجرایی نمود.

در حوزه روابط اقتصادی خارجی بالای 60 درصد مبادلات بازرگانی مکزیک (از حجم حدود 916 میلیارد دلاری تجارت مکزیک در سال 2019 بیش از 576 میلیارد دلار مربوط به تجارت با آمریکا است) و 50 درصد سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی اقتصاد مکزیک به آمریکا وابسته است. سیاست ضد مهاجرتی آقای ترامپ و تهدید ترامپ به استفاده از ابزار تعرفه‌ای علیه این کشور در صورت عدم کنترل مهاجرت، منجر به تحت‌فشار قرار گرفتن مکزیک از سوی آمریکا شده و موجب گردیده که مهاجرت و تجارت به‌عنوان چالش های مهم در روابط خارجی مکزیک به‌حساب آیند.

اگرچه دولت اوبرادور بر تنوع سازی در مکزیک از جمله در روابط اقتصادی و محصولات صادراتی خود تأکید داشته است، با این‌حال تاکنون در این خصوص برنامه مشخص و اقدام عملی از سوی دولت ارائه نشده و موفق نبوده است. علاوه بر موضوع روابط تجاری مکزیک و سرمایه‌گذاری آمریکا در مکزیک، این کشور به درآمدهای مکزیکی‌های ساکن آمریکا که سالانه بیش از 30 میلیارد دلار به مکزیک تزریق می‌کنند وابسته هست. شایان‌ذکر است بخش عمده‌ای از درآمد گردشگری مکزیک از گردشگران آمریکایی بوده و از هر 3 گردشگر ورودی به مکزیک حدود 2 گردشگر آمریکایی هستند. لذا می‌توان گفت مکزیک از حوزه ثبات تجاری، اقتصادی و ثبات ارزی به آمریکا وابسته است.

 1-2- ظرفیت‌های اقتصادی، تجاری، علمی و صنعتی مکزیک

 مکزیک سرزمینی بزرگ و دارای منابع طبیعی گسترده‌ای است، این کشور دارای ذخایر گاز، نفت، نقره، مس، طلا، سرب، روی وچوب است که بر این اساس توانسته در صنایع نساجی، فراورده‌های غذایی، پتروشیمی، وسایل نقلیه موتوری و الکتریکی به پیشرفت‌های خوبی دست یابد.

عمده محصولات کشاورزی شامل، ذرت، گندم، سویا، پنبه، برنج، قهوه، میوه، گوجه‌فرنگی، گوشت گاو، مرغ، لبنیات و محصولات چوبی است. این کشور به دلیل نزدیکی به بازار بزرگی همچون آمریکا توانسته در طی سال‌های گذشته سرمایه‌گذاری‌های عظیم خارجی جذب نماید که به همراه خود تکنولوژی و فن‌آوری را برای این کشور به ارمغان آورده است؛ و در حال حاضر مکزیک در حوزه تکنولوژی و فن‌آوری لوازم الکتریکی، بهداشتی و درمانی و علمی در سطح بسیار خوبی قرار دارد.

روابط تجاری دوجانبه ایران و مکزیک

روابط جمهوری اسلامی ایران و مکزیک از فراز و نشیب‌های زیادی برخوردار بوده است. در دهه گذشته به‌ویژه این رابطه تحت تأثیر تحولات بین‌المللی پیرامون موضوع هسته‌ای کشورمان قرار داشته است. در دوران قبل از برجام و اوج گرفتن اختلافات پیرامون موضوع هسته‌ای کشورمان و تشدید تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی ایران، روابط اقتصادی ایران و مکزیک نیز به‌شدت دستخوش تغییر گردید. حجم روابط دو کشور در سال 2012 و قبل از شدت گرفتن تحریم‌های بین‌المللی علیه کشورمان، حدود 133 میلیون دلار بوده است. با شدت گرفتن تحریم‌های هسته‌ای علیه جمهوری اسلامی ایران این روند رو به افول گذاشت و تا نیمه اول سال 2015 به 2.2 میلیون دلار تقلیل یافت. با نهایی شدن و اجرای توافق هسته‌ای میان جمهوری اسلامی ایران و کشورهای 1+5 در سال 2015 بخش‌های اقتصادی دو کشور برای ازسرگیری مبادلات تجاری ترغیب شدند؛ و در وقفه کمتر از دو سال که به نظر در این مدت بازارهای دو کشور در حال ارزیابی شرایط و یافتن راه‌های ارتباط بوده‌اند روابط تجاری در سال 2017 سرعت قابل‌توجهی یافت و حجم تجارت بین ایران و مکزیک در سال 2017 به رقمی حدود 90 میلیون دلار رسید.

روند رو به رشد تجارت دو کشور در سال مورد اشاره در حالی است که همچنان موانع مهمی همچون نبود روابط بانکی مستقیم بین دو کشور وجود داشته و مبادلات پولی از کانال‌های ثالث و غیرمستقیم صورت می‌یافت. لذا در صورت وجود ارتباطات بانکی رسمی، احتمال افزایش نسبتاً قابل‌ ملاحظه مبادلات تجاری بین ایران و مکزیک به وقوع می‌پیوست.

با بررسی تازه‌ترین آمارهای روابط تجاری میان جمهوری اسلامی ایران و مکزیک، مشاهده می‌شود علیرغم اینکه دو کشور به‌تدریج در حال خروج از شرایط نسبتاً رکود تبادلات تجاری فی‌مابین قبل از تحریم‌های بین‌المللی بودند، اما با شروع تهدیدهای ترامپ مبنی بر خروج برجام و درنهایت خروج و اجرایی کردن تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا، مجدداً این روابط تجاری روبه به رکود گذاشت. بطوریکه با خروج دونالد ترامپ از برجام و شروع تحریم‌های ظالمانه یک‌جانبه آمریکا، حجم روابط تجاری دوجانبه در سال 2018 به حدود 6.1 میلیون دلار (600 هزار دلار واردات ایران از مکزیک و 5.5 میلیون دلار صادرات ایران به مکزیک) و در سال 2019 به حدود 3.5 میلیون دلار (1.3 میلیون دلار واردات ایران از مکزیک و 2.2 میلیون دلار صادرات ایران به مکزیک) کاهش یافته است.

بسیاری از شرکت‌های خارجی حاضر در مکزیک به این کشور به‌عنوان دروازه ورود به آمریکای لاتین و آمریکای شمالی به‌خصوص آمریکا و کانادا به‌عنوان بزرگ‌ترین بلوک اقتصادی دنیا نگاه می‌کنند. با توجه به توافق تجاری مکزیک، آمریکا و کانادا (تمک) اقتصاد مکزیک محل مناسبی برای حضور شرکت‌های خارجی است. ازاین‌رو لازم است بخش خصوصی ایران به مکزیک تنها به‌عنوان بازار یک کشور نگاه نکنند، بلکه با حضور در مکزیک به بزرگ‌ترین بلوک اقتصادی دنیا دسترسی پیدا کنند. حضور شرکت‌های خصوصی ایرانی در مکزیک و ایجاد شرکت‌های مکزیکی فرصت‌های زیادی در پیش روی بخش خصوصی ایران چه در حوزه کالایی و چه در حوزه خدمات فنی و مهندسی قرار می‌دهد. همچنین برگزاری ﻧﻤﺎﯾﺸﮕﺎه تخصصی در مکزیک ، ایجاد مشوق‌های صادراتی برای صادرکنندگان کالا به آمریکای لاتین و مکزیک ، تلاش جهت فراهم آوردن تسهیلات حمل‌ونقل و بیمه ارزان ، برگزاری نشست‌های تجاری-اقتصادی باهدف معرفی ظرفیت‌ها و قابلیت‌های اقتصادی و فرصت‌های تجاری و سرمایه‌گذاری موجود در دو کشور و ایجاد انگیزه در تجار و بازرگانان بخش خصوصی دو کشور و تسریع در امضاء موافقت‌نامه‌های پایه اقتصادی بین دو کشور می‌تواند همکاری‌های تجاری و اقتصادی دو جانبه را سرعت بخشد .

آینده مناسبات اقتصادی دو کشور

روابط تجاری و اقتصادی با مکزیک با کاهش تأثیر عوامل سیاسی رشد چشمگیری از خود نشان داده است. لذا روابط اقتصادی و تجاری دو کشور در صورت تغییر در نگاه سنتی تجار دو کشور به بازارهای هدف و به حداقل رساند تأثیر مباحث سیاسی بر روابط اقتصادی از چشم‌انداز روشنی برخوردار خواهد بود.

 علاوه بر حوزه‌های علمی و فن‌آوری که دو کشور بسیار خوب می‌توانند با یکدیگر همکاری داشته باشند، بررسی صادرات و واردات جمهوری اسلامی ایران و مکزیک نشان می‌دهد که دو کشور در بسیاری حوزه‌های کالایی امکان برقراری روابط تجاری فراهم هست. اطلاعات منتشره در تارنمای رسمی ا نشان می‌دهد که کالاهای غیرنفتی زیر، طی سالیان گذشته به مکزیک صادر گردیده و از پتانسیل مناسبی برای افزایش میزان و حجم صادرات به آن کشور برخوردارند: میگو، خاویار و سایر محصولات دریایی، پوست، سرامیک و سنگ، منسوجات، انواع فرش، لوازم و تجهیزات الکتریکی، زعفران، آجیل و خشکبار، صنایع‌دستی و مواد پتروشیمی ‌به ‌خصوص کود شیمیایی و اوره. به‌علاوه با توجه به تاریخ و تمدن و جاذبه‌های گردشگری دو کشور توسعه گردشگری می‌تواند از حوزه‌های خوب همکاری بین دو کشور باشد.

مکزیک هرساله هزینه زیادی برای واردات انواع کودهای شیمیائی، انواع سنگ‌های تزئینی، میوه‌های خشک و خشکبار، پلاستیک برای صنعت بسته‌بندی و ... می‌کند؛ و این ظرفیت برای تولیدکنندگان ایرانی وجود دارد که بتوانند اقلام فوق موردنیاز مکزیک را تأمین نمایند. این اقلام از تولیداتی است که کشورمان در آن‌ها مزیت نسبی دارد و درعین ‌حال خریداران مکزیکی با آن‌ها آشنایی نسبی دارند.