بررسی وضعیت هوش مصنوعی در آسیای مرکزی: راهبردها، ابتکارات، چشماندازها
توسعه هوش مصنوعی در حال تبدیل شدن به یکی از اولویتهای کلیدی سیاستهای دولتی در کشورهای آسیای مرکزی است. قزاقستان، ازبکستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ترکمنستان رویکردی سیستماتیک را برای توسعه هوش مصنوعی نشان میدهند، زیرساختهای لازم را ایجاد میکنند، پرسنل را آموزش میدهند و شرایط مساعدی را برای نوآوری ایجاد میکنند. هر کشور حوزهها و اهداف اولویتدار خود را در حوزه هوش مصنوعی مشخص کرده است که نشان دهنده اهمیت استراتژیک این حوزه برای توسعه منطقه است. در همین حال 5 کشور منطقه به صورت جداگانه راهبردهای ملی برای توسعه به اهداف مرتبط با هوش مصنوعی و توسعه دیجیتال را تا سال 2030 در دستور کار دارند.
قزاقستان:
نخست وزیر اولژاس بکتنوف، در سخنرانی خود در مجمع بینالمللی دیجیتال «دیجیتال آلماتی ۲۰۲۵: هوش مصنوعی صنعتی: فناوریهایی برای عصر جدید» در آلماتی، اعلام کرد که یک مرکز بینالمللی هوش مصنوعی به نام Alem.ai در قزاقستان ایجاد خواهد شد. به گفته بکتنوف، این مرکز، شرکتهای پیشرو در حوزه فناوری اطلاعات، آزمایشگاههای تحقیقاتی، استارتآپها و برنامههای آموزشی را در یک پلتفرم برای توسعه مشترک راهکارها، متحد خواهد کرد.
به گفته وزارت توسعه دیجیتال، نوآوری و صنعت هوافضا، این مرکز همچنین به ایجاد یک اکوسیستم هوش مصنوعی برای جذب سرمایهگذاری و حمایت از استارتآپها کمک خواهد کرد. ایجاد این مرکز، صادرات هوش مصنوعی قزاقستان را تا سال ۲۰۲۹ به ۵ میلیارد دلار افزایش خواهد داد، به موج جدیدی از رشد فناوری و اقتصادی ناشی از توسعه هوش مصنوعی کمک خواهد کرد و آستانه را به مرکز پیشرو فناوریهای هوش مصنوعی در آسیای مرکزی تبدیل خواهد کرد.
این پروژه قصد دارد سالانه حدود ۱۰ هزار استعداد را در صنایع مختلف جذب کند، حداقل ۱۰۰۰ متخصص هوش مصنوعی را آموزش دهد، حدود ۱۰۰ استارتاپ هوش مصنوعی راهاندازی کند و حدود ۱۰ تحقیق علمی در حوزه هوش مصنوعی انجام دهد. ارزش تعدادی از استارتآپهای هوش مصنوعی قزاقستان تا به امروز به ۱۰۰ میلیون دلار رسیده است.
تارنمای کورسرا گزارش مهارتهای جهانی ۲۰۲۵ را منتشر کرده است، یک بررسی جهانی سالانه از مهارتهای دیجیتال و حرفهای بر اساس دادههای بیش از ۱۷۰ میلیون کاربر کورسرا در ۱۰۹ کشور. قزاقستان در رتبهبندی جهانی مهارتها رتبه ۳۷ و در شاخص بلوغ هوش مصنوعی رتبه ۵۱ را کسب کرد.
این کشور رشد پویایی در علاقه به محبوبترین حوزهها را نشان میدهد:
هوش مصنوعی مولد (+۳۸۳٪)؛
امنیت سایبری (+۸۰٪)؛
تفکر انتقادی (+۴۳٪)؛
گواهینامههای حرفهای (+۵۰٪).
قزاقستان سطح بالایی از شمول دیجیتال دارد: ۵۶٪ از دانشجویان زن هستند و ۶۲٪ از کاربران از طریق دستگاههای تلفن همراه آموزش میبینند که نشاندهنده دسترسی به آموزش صرف نظر از محل سکونت است.
۹۹٪ روستاهای قزاقستان تا سال ۲۰۲۷ به اینترنت متصل خواهند شد وزارت توسعه دیجیتال جمهوری قزاقستان و شرکت قزاق تلکام توافقنامهای برای اتصال بیش از ۳۰۰۰ شهرک روستایی به اینترنت پرسرعت امضا کردند. ارتباطات از طریق کانالهای نوری و ماهوارهای ارائه خواهد شد و ۹۹٪ روستاها تحت پوشش قرار خواهند گرفت. این پروژه با مبلغی بیش از ۲۳۹ میلیارد تنگه از منابع فرابودجهای تأمین مالی میشود. اولویت اتصال مدارس، بیمارستانها، سازمانهای دولتی، پاسگاهها و ایستگاههای پایه تلفن همراه است.
ازبکستان:
در سال ۲۰۲۴، ازبکستان استراتژی توسعه هوش مصنوعی تا سال ۲۰۳۰ را تصویب کرد. طبق این استراتژی، حجم توسعه نرمافزارها و خدمات مبتنی بر هوش مصنوعی باید به ۱.۵ میلیارد دلار برسد. قرار است ۱۰ آزمایشگاه علمی تخصصی برای تحقیق در زمینه هوش مصنوعی ایجاد شود و زیرساختهای سرور با کارایی بالا برای پردازش کلاندادهها توسعه یابد.
یکی از اهداف استراتژیک این است که ازبکستان طبق شاخص آمادگی هوش مصنوعی وارد ۵۰ کشور برتر شود. به عنوان بخشی از همکاری با امارات متحده عربی، یک برنامه گسترده برای آموزش ۱ میلیون توسعهدهنده در حوزه هوش مصنوعی در حال اجرا است. این مشارکت به گونهای طراحی شده است که متخصصان واجد شرایط را برای اجرای فعالیتهای برنامهریزی شده در اختیار کشور قرار دهد.
در اول جولای 2025 ، رئیس جمهور شوکت میرضیایف، ارائه طرحهایی در زمینه فناوریهای دیجیتال، هوش مصنوعی و مخابرات را بررسی کرد و گفت: به لطف فرصتهای گستردهای که برای توسعه فناوریهای دیجیتال در کشورمان ایجاد شده است، نتایج قابل توجهی حاصل شده است. تعداد ساکنان پارک فناوری اطلاعات از ۲۸۰۰ نفر فراتر رفته است، تعداد شرکتهای خارجی به ۷۵۲ رسیده است. حدود ۴۰ هزار جوان در این حوزه درآمد بالایی دارند.
در طول پنج سال گذشته، صادرات این صنعت از ۱۷۰ میلیون دلار به تقریباً ۱ میلیارد دلار افزایش یافته است. سرعت اینترنت هفت برابر شده و سرعت اینترنت موبایل ۴.۵ برابر شده است. سال گذشته، استارتاپها ۷۰ میلیون دلار سرمایه خطرپذیر جذب کردند. در نتیجه، ازبکستان با ۱۲ رتبه صعود، وارد ۱۰۰ رتبه برتر رتبهبندی اکوسیستم استارتاپی جهان شد. این کشور همچنین با ۱۷ رتبه صعود در شاخص آمادگی هوش مصنوعی بینالمللی، مقام اول را در آسیای مرکزی کسب کرد.
کار در این راستا به طور مداوم ادامه دارد. به طور خاص، اهداف زیر برای سال آینده تعیین شده است: دیجیتالی کردن 70 درصد از خدمات عمومی، افزایش حجم خدمات فناوری اطلاعات به 100 تریلیون صوم. همچنین قرار است در شاخص توسعه دولت الکترونیک به رتبه حداقل 55 برسد. برای دستیابی به این شاخصها، تعدادی سند پیشنویس تدوین شده است.
طرحها و پیشنهادات ارائه شده مورد بحث و بررسی قرار گرفت.تا به امروز، ۷۶۰ نوع خدمات عمومی دیجیتالی شدهاند. سال گذشته، ۱۰ میلیون شهروند از خدمات دیجیتال استفاده کردند.
رئیس دولت تأکید کرد که زمان آن رسیده است که به مرحله بعدی - "دولت دیجیتال" - برویم. خاطرنشان شد که قبل از هر چیز، لازم است از حوزههایی که بیشترین تقاضا را در بین مردم دارند شروع کنیم: آموزش، مراقبتهای بهداشتی، ساخت و ساز و خدمات رفاهی.
طبق فرمان رئیس جمهور ازبکستان مورخ ۱۴ اکتبر ۲۰۲۴، استراتژی توسعه فناوریهای هوش مصنوعی تا سال ۲۰۳۰ تصویب شد. ۵۰ میلیون دلار برای توسعه زیرساختها در این حوزه اختصاص داده شد. وظیفه ایجاد یک مدل ملی هوش مصنوعی و آموزش ۱ میلیون متخصص تعیین شد.
وزیر فناوریهای دیجیتال در مورد مراحل اجرای این وظیفه و اقدامات لازم برای بهبود زیرساختها گزارش داد: یکی از وظایف اولویتدار، افزایش حجم خدمات و صادرات در این بخش است. امروزه بخش عمدهای از شاخصها بر عهده شهر تاشکند است. به لطف شرایط و مزایای ایجاد شده در ازبکستان، مهاجران علاقه خود را به کار در کشورمان نشان میدهند. در این راستا، تأکید شد که ایجاد محیطی جذاب در هر منطقه و جذب فعال شرکتهای خارجی بسیار مهم است.
قرقیزستان:
قرقیزستان نه تنها اجرای سیستماتیک هوش مصنوعی در سطح ملی را هدف قرار داده است، بلکه همکاریهای گستردهای را در چارچوب اتحادیه اقتصادی اوراسیا در محل مرکز منطقهای هوش مصنوعی ارائه میدهد .
این مطلب را عادلبک قاسمعلییف، رئیس کابینه وزراء در جلسه عمومی مجمع بینالمللی دیجیتال «دیجیتال آلماتی ۲۰۲۵» بیان کرد.
به گفته رئیس کابینه وزیران قرقیزستان، برای تحول دیجیتال موفقیتآمیز کشورهای اتحادیه اقتصادی اوراسیا، لازم است بر حوزههایی مانند بهبود مهارتهای دیجیتال، حمایت از استارتآپها و نوآوریها و امنیت سایبری تمرکز شود.
و برای مدیریت پروژههای منطقهای و هماهنگی استراتژیها، قرقیزستان پیشنهاد ایجاد یک نهاد هماهنگی واحد را میدهد.
در حال حاضر، شورای ملی هوش مصنوعی در قرقیزستان ایجاد شده است و استراتژی ملی هوش مصنوعی در آینده نزدیک تصویب خواهد شد. این استراتژی با هدف توسعه محصولات محلی مبتنی بر هوش مصنوعی و بهبود تعامل بین بخشهای مختلف اقتصاد انجام خواهد شد.
تاجیکستان:
در تاجیکستان، نسلهای آینده، به معنای واقعی کلمه، به طور فعال در حال تسلط بر فناوریهای آینده هستند.
این طرح آزمایشی ده مدرسه در کشور را پوشش میدهد. دانشآموزان پنج مدرسه در ابتدا شروع به مطالعه اصول اولیه هوش مصنوعی کردند: مدرسه بینالمللی دوشنبه، مدرسه بینالمللی کونتوفیل، مدرسه ناووار، سالن ورزشی کافولت و دبیرستان شبانهروزی تاجیک-روسی خاتم آی پی وی.
با این حال، به دلیل علاقه زیاد، تعدادی از مدارس خصوصی نیز به این پروژه پیوستهاند. در حال حاضر، در هر موسسه آموزشی، گروههای ۱۵ تا ۲۰ نفره از دانشآموزان در حال یادگیری فناوریهای مدرن هستند.
پیش از معرفی این موضوع، معلمان یک برنامه فشرده آموزش معلمان در مورد روشهای تدریس هوش مصنوعی را به پایان رساندند تا به دانشآموزان کمک کنند درک کنند که چگونه فناوریهای مدرن، صنایع مختلف را از مراقبتهای بهداشتی گرفته تا آموزش، تغییر میدهند.
این برنامه آموزشی نه تنها شامل آموزش نظری، بلکه یک بخش عملی نیز میشود. پس از دوره مقدماتی، دانشجویان شروع به توسعه پروژههای خود میکنند که به توسعه تفکر انتقادی و درک مزایای عملی نوآوری برای جامعه کمک میکند. طبق استراتژی ملی توسعه هوش مصنوعی، تا سال ۲۰۴۰، فناوریهای پیشرفته باید تا ۵ درصد از تولید ناخالص داخلی تاجیکستان را تشکیل دهند.
ترکمنستان:
ترکمنستان پیشرفتهایی را در پیادهسازی هوش مصنوعی (AI) در بخشهای مختلف اقتصادی و مدیریت عمومی نشان داده است. این ابتکار از طریق تعدادی از پروژههای استراتژیک در حوزههای آموزشی، انرژی و اداری در حال اجرا است. در حوزه مدیریت دولتی، اخیراً سمینار تخصصی تحول دیجیتال در آکادمی خدمات ملکی تحت ریاست جمهوری ترکمنستان برگزار شد. کارمندان دولت ابزارهای دیجیتال مدرن و نقش هوش مصنوعی در توسعه دولت الکترونیک و جامعه مدنی را مورد مطالعه قرار دادند.
وزارت آموزش ترکمنستان به فناوریهای ULearning، شریک Huawei، برای پیادهسازی سیستم کلاس هوشمند علاقهمند است. این سیستم مبتنی بر هوش مصنوعی برای ارزیابی اثربخشی آموزش، ایجاد محتوای آموزشی و تجزیه و تحلیل عملکرد تحصیلی طراحی شده است. این پروژه آزمایشی قصد دارد به ۲۰۰ کاربر برای آزمایش سیستم دسترسی دهد.
در بخش نفت و گاز، شرکت دراگون اویل (امارات متحده عربی)، شریک شرکت دولتی ترکمنبیت، در حال حاضر از هوش مصنوعی برای اکتشافات زمینشناسی و تجزیه و تحلیل مخزن استفاده میکند. به گفته علی رشید الجروان، مدیرعامل این شرکت، فناوری لرزهنگاری سهبعدی با موفقیت در بلوک چلکن و بلوک مجاور آن، بلوک ۱۹، پیادهسازی شده است.
ترکمنستان همچنین در حال توسعه راهکارهای فناوری اطلاعات خود است. پیشرفتهای اخیر شامل پلتفرم e-mekdep، سیستم رتبهبندی دانشگاهها و مدارس فنی و حرفهای و یک سیستم اطلاعات آموزش عالی است. این ابتکارات نشاندهنده تعهد این کشور به تحول دیجیتال و نوسازی بخشهای مختلف اقتصاد با استفاده از فناوریهای پیشرفته هوش مصنوعی است.
منابع:
https://www.newscentralasia.net/2025/02/03/iskusstvennyy-intellekt-v-tsentralnoy-azii-strategii-initsiativy-perspektivy/
https://www.kt.kz/rus/ekonomika/mezhdunarodnyy_tsentr_iskusstvennogo_intellekta_poyavitsya_v_1377973816.html
https://www.inform.kz/ru/kirgizstan-predlagaet-sozdat-regionalniy-hab-iskusstvennogo-intellekta-1f2cd3
https://www.asiaplustj.info/ru/news/tajikistan/society/20250103/iskusstvennii-intellekt-izuchayut-uzhe-v-10-shkolah-tadzhikistana
https://www.spot.uz/ru/2025/02/01/ai-development/
https://president.uz/ru/lists/view/8280