سهم مایحتاج عمومی در سبد هزینه‌ها

در ژانویه2025، متوسط حقوق در صربستان اندکی از متوسط سبد مصرفی فراتر رفت و حداقل دستمزد نیز کمی‌بیشتر از حداقل مایحتاج ضروری بود، اما ساختار سبدهای مصرفی صربستان، به ویژه سبد حداقل، قدیمی است و با استانداردهای منطقه‌ای و اروپایی که شامل هزینه‌هایی مانند تعطیلات می‌شوند، فاصله دارد.

در صربستان، هزینه‌های خوراک در سبد مصرف متوسط بیش از ۴۰ درصد از کل مخارج خانوار را تشکیل می‌دهد که بالاترین سهم در میان کشورهای منطقه است. در مقایسه، این سهم در اسلوونی ۱۸.۸ درصد، در کرواسی ۲۷ درصد و در مونته‌نگرو حدود ۳۰ درصد از درآمد خانوار است.

بسیاری از کشورهای همسایه دیگر مفهوم «سبد مصرف حداقل» را به رسمیت نمی‌شناسند و استانداردهای آن‌ها به گونه‌ای تعریف شده که حداقل دستمزد نه تنها باید نیازهای اولیه زندگی را تأمین کند، بلکه باید شرایط یک زندگی شرافتمندانه را نیز فراهم آورد. این شامل امکان تأمین پوشاک، کفش، حمل‌ونقل، دسترسی به رویدادهای فرهنگی و برخورداری از تعطیلات سالانه است.

متوسط حقوق در صربستان که در ماه ژانویه ۱۰۷,۴۷۶ دینار بود، سرانجام "سبد مصرف‌کننده" با ارزش ۱۰۶,۱۹۵ دینار را پوشش داد، در حالی که حداقل دستمزد ۵۶,۶۷۲ دینار، ۱۵۸۷ دینار بیشتر از حداقل بسته اقلام ضروری و خدمات بود. با این حال، ژانویه ۲۳ روز کاری داشت که امسال سه بار دیگر در ماه‌های جولای، اکتبر و دسامبر تکرار خواهد شد، بنابراین حداقل دستمزد در ماه‌های دیگر گاهی تا ۷۰۰۰ دینار کمتر خواهد بود. و سبدی که (ظاهراً) بقای متوسط یا حداقل را تأمین می‌کند، در این میان روند افزایشی را ثبت می‌کند.

علاوه بر این، محتوای سبد مصرف‌کننده در صربستان، به‌ویژه در سطح حداقل، مدت‌هاست که با استانداردهای کشورهای اروپایی و حتی منطقه‌ای همخوانی ندارد. آخرین به‌روزرسانی ساختار این سبد در صربستان به سال ۲۰۱۰ بازمی‌گردد که اندکی "غنی‌تر" شد، اما همچنان با معیارهای هزینه‌های خانوار در کشورهای همسایه فاصله قابل‌توجهی دارد. در این کشورها، هزینه‌های مرتبط با آموزش، فرهنگ، پوشاک، کفش و حتی تعطیلات تابستانی به عنوان بخشی از مخارج ضروری در نظر گرفته می‌شود، در حالی که سبد مصرف‌کننده صربستان فاقد چنین مواردی است.

مقایسه سبد مصرف‌کننده صربستان با کشورهای همسایه، علاوه بر تفاوت در محتوا، به دلیل اختلاف در روش‌های محاسباتی نیز چالش‌برانگیز است. در صربستان، ارزش سبد بر اساس نیازهای یک خانوار سه نفره محاسبه می‌شود، در حالی که کشورهای همسایه محاسبات خود را بر اساس خانوار چهار نفره انجام می‌دهند. همچنین، بسیاری از کشورهای همسایه مفهوم «حداقل مصرف» را کنار گذاشته‌اند و انتظار دارند حداقل دستمزد نه تنها نیازهای اولیه زندگی را تأمین کند، بلکه شرایط یک زندگی شرافتمندانه را نیز فراهم آورد. این شامل امکان تأمین پوشاک و کفش مناسب، دسترسی به حمل‌ونقل، مشارکت در رویدادهای فرهنگی و برخورداری از تعطیلات سالانه است.

وضعیت هزینه‌های زندگی در کشورهای همسایه صربستان

اسلوونی با میانگین حقوق ۱,۵۷۰ یورو و حداقل دستمزد ۹۳۰ یورو در ژانویه ۲۰۲۵، گران‌ترین کشور در منطقه محسوب می‌شود. بر اساس آمار رسمی، خانوارهای متوسط در این کشور ۱۸.۸ درصد از درآمد خود را صرف غذا و نوشیدنی‌های غیرالکلی، ۲۶.۹ درصد را صرف حمل‌ونقل و ارتباطات، و ۱۹.۷ درصد را صرف مسکن و تجهیزات خانگی می‌کنند. اگرچه محاسبه رسمی و یکپارچه‌ای برای هزینه‌های ماهانه یک خانوار در اسلوونی وجود ندارد اما پایگاه داده جهانی Numbeo  تخمین می‌زند که یک خانواده در لیوبلیانا به ۲,۸۶۰ یورو (بدون احتساب اجاره) نیاز دارد. در صورت اجاره‌نشینی، این هزینه افزایش می‌یابد.

در کرواسی، میانگین درآمد در ژانویه ۲۰۲۵ به ۱,۳۹۲ یورو رسید و حداقل دستمزد، که هر شش ماه یک‌بار تعدیل می‌شود، از ژانویه به ۷۵۰ یورو افزایش یافت. اتحادیه‌های کارگری معتقدند که برای یک زندگی شرافتمندانه، درآمد ماهانه نباید کمتر از ۱,۸۰۰ یورو باشد. خانوارهای متوسط در کرواسی ۲۷ درصد از درآمد خود را صرف غذا می‌کنند، اما در خانوارهای کم‌درآمد، این سهم به ۴۰ تا ۵۰ درصد می‌رسد که آن‌ها را در موقعیت دشوار انتخاب بین غذا، قبوض و سایر نیازهای اولیه قرار می‌دهد. بر اساس برآورد Numbeo، هزینه‌های ماهانه یک خانوار کروات ۲,۶۸۵ یورو است و هزینه اجاره املاک تنها ۱.۳ درصد بالاتر از بلگراد است.

در مونته‌نگرو، میانگین درآمد در ژانویه ۲۰۲۵ به ۱,۰۰۴ یورو رسید و حداقل دستمزد در پایان سال گذشته افزایش چشمگیری یافت؛ به‌طوری‌که برای مشاغل با تحصیلات متوسطه ۶۰۰ یورو و برای تحصیلات عالی ۸۰۰ یورو تعیین شد. اتحادیه‌ها از سال گذشته جدول هزینه‌های ماهانه را منتشر می‌کنند که نشان می‌دهد برای یک زندگی معمولی، ۲,۰۰۰ یورو (۱۰۰ یورو بیشتر از سال قبل) مورد نیاز است. هزینه‌های غذا با ۳۰ درصد (معادل ۶۱۵ یورو) بیشترین سهم را دارد. سایر هزینه‌های عمده شامل اجاره و قبوض (۳۹۰ یورو)، بهداشت و مراقبت‌های پزشکی (۱۳۵ یورو)، تعطیلات تابستانی (۱۲۵ یورو معادل ۱,۵۰۰ یورو در سال)، و هزینه‌های مربوط به نگهداری، پوشاک، کفش، حمل‌ونقل، آموزش و ورزش (هر کدام حدود ۱۰۰ یورو) است. بر اساس برآورد Numbeo، هزینه‌های ماهانه در مونته‌نگرو ۲,۱۹۰ یورو است و پودگوریتسا ۸.۲ درصد ارزان‌تر از بلگراد بوده و هزینه اجاره املاک ۲۲.۶ درصد کمتر از بلگراد گزارش شده است.

بلگراد در مقایسه با نیویورک

بر اساس داده‌های پورتال Numbeo، هزینه ماهانه زندگی یک خانواده در صربستان حدود ۲,۲۶۰ یورو برآورد شده است که به طور قابل‌توجهی بالاتر از میانگین واقعی مصرف در این کشور است. نکته قابل توجه این است که مقایسه هزینه‌های زندگی در بلگراد با نیویورک انجام می‌شود، به طوری که زندگی در بلگراد ۵۶.۸ درصد ارزان‌تر از این کلان‌شهر آمریکایی است و هزینه‌های اجاره حتی ۸۱ درصد کمتر گزارش شده است.

کشور	میانگین درآمد	حداقل دستمزد	درصد هزینه‌های خوراک نسبت به حقوق
(اسلوونی)	1,570 €	930 €	18.80%
(کرواسی)	1,392 €	750 €	27%
(مونته‌نگرو)	1,004 €	600-800 €	30%
(صربستان)	920 €	485 €	40%

 

با این حال، یکی از عوامل اصلی که سبد مصرف‌کننده در صربستان را سنگین می‌کند، سهم بالای هزینه‌های خوراک در کل مخارج خانوار است. در ژانویه ۲۰۲۵، این هزینه‌ها برای یک خانواده متوسط به ۴۲,۸۴۵ دینار رسید که معادل ۴۰.۳۵ درصد از کل هزینه‌های ماهانه است. در سبد حداقلی، این سهم حتی بیشتر بوده و به ۲۶,۱۴۱ دینار یا ۴۷.۴۶ درصد می‌رسد. هرچند این وضعیت نسبت به سال گذشته که هزینه خوراک در سبد متوسط ۴۱,۵۶۲ دینار (۴۰.۷۳ درصد) و در سبد حداقل ۲۵,۱۴۴ دینار (۴۷.۶۴ درصد) بود، اندکی بهبود یافته است، اما همچنان قابل تأمل است. پنج سال پیش، پیش از همه‌گیری، وضعیت اندکی بهتر بود؛ میانگین حقوق ۵۹,۹۴۱ دینار و حداقل دستمزد ۳۱,۷۴۷ دینار بود، در حالی که هزینه خوراک در سبد متوسط ۲۷,۳۵۵ دینار (۳۷.۷۸ درصد) و در سبد حداقل ۱۶,۵۷۹ دینار (۴۴.۲۳ درصد) برآورد می‌شد.

سهم بالای هزینه‌های خوراک در مخارج خانوار، نشانه‌ای از استاندارد پایین زندگی در صربستان است. برای مقایسه، این هزینه‌ها در ایالات متحده آمریکا تنها ۶ درصد، در بریتانیا ۸ درصد و در آلمان حدود ۱۱ درصد از کل مصرف خانوار را تشکیل می‌دهند. اتحادیه‌ها و جامعه‌شناسان بر غیرمنطقی بودن وجود دو نوع محاسبه سبد مصرف‌کننده (متوسط و حداقل) تأکید دارند. سبد متوسط همچنان قادر به پوشش تمامی هزینه‌های ضروری نیست و سبد حداقل، که بر اساس مصرف ۸۰۰ هزار خانوار فقیرتر تهیه شده، امکان بهبود وضعیت اقتصادی یا خروج از تنگدستی را فراهم نمی‌کند. این در حالی است که در کشورهای توسعه‌یافته، انتظار می‌رود حداقل ۵ درصد از درآمد خانوار برای پس‌انداز کنار گذاشته شود.

وضعیت نامناسب سبد حداقلی، که گاهی به «سبد گرسنه» نیز تعبیر می‌شود، نه تنها به دلیل تفاوت در نوع مواد غذایی، بلکه به دلیل مقدار محدود آن‌ها نیز ارزان‌تر است. در سبد متوسط، یک خانواده می‌تواند ماهانه ۳۶ کیلوگرم محصولات غلات، ۳۵.۴ کیلوگرم سبزیجات، ۱۲.۲ کیلوگرم میوه، ۱۴ کیلوگرم گوشت، و ۲۷.۲ لیتر شیر و فرآورده‌های لبنی تهیه کند. در مقابل، در سبد حداقلی، حتی نان نیز به سختی تأمین می‌شود؛ خانوار تنها قادر به خرید ۳۲.۷ کیلوگرم محصولات غلات (که عمدتاً نان است)، ۲۳.۹ کیلوگرم سبزیجات، ۷.۳ کیلوگرم میوه، ۷.۹ کیلوگرم گوشت و فرآورده‌های آن، و ۱۸.۶ لیتر شیر است. این محدودیت‌ها نشان‌دهنده چالش‌های جدی برای خانوارهایی است که با حداقل دستمزد زندگی می‌کنند.

 

- طبق داده‌های Numbeo در دسامبر سال 2024، هزینه سرانه خوراک طی ماه در بلگراد حدود 320 یورو است (بدون احتساب اجاره یا سایر هزینه‌ها) البته این رقم در مقایسه با لیوبلیانا 380 یورو، زاگرب 340 یورو و پودگوریتسا 290 یورو نشان می‌دهد با این حال، افزایش قیمت نان از 0.80 یورو در سال 2023 به 0.95 یورو در 2024 و شیر از 1.20 یورو به 1.40 یورو به ازای هر لیتر فشار بیشتری بر سبد مصرف‌کننده در صربستان وارد کرده است.

-  دولت صربستان در سال 2024 برنامه‌های یارانه‌ای برای حمایت از خانوارهای کم‌درآمد را اعلام کرد، از جمله یارانه‌های مستقیم برای خرید مواد غذایی اساسی (مانند نان، شیر و روغن). این برنامه‌ها به حدود 200,000 خانوار کمک کرده تا هزینه‌های خوراک را تا 15٪ کاهش دهند. با این حال، این یارانه‌ها موقت هستند و تحلیلگران هشدار داده‌اند که با پایان این برنامه‌ها در سال 2025، سبد حداقل ممکن است برای بسیاری از خانوارها غیرقابل دسترس شود.

-  تغییرات اقلیمی و خشکسالی‌های اخیر در صربستان (به‌ویژه در تابستان 2024) تولید محصولات کشاورزی مانند ذرت و گندم را تا 12٪ کاهش داده است. این کاهش تولید باعث افزایش قیمت غلات (تا 8٪) و محصولات وابسته مانند نان و ماکارونی شده است. انتظار می‌رود این روند در سال 2025 ادامه یابد و هزینه سبد مصرف‌کننده را به‌ویژه در بخش غلات افزایش دهد.

منبع: پایگاه اینترنتی بلیس مورخ 04/05/2025

https://demostat.rs/sr/vesti/ekskluziva/koliko-trosimo-na-hranu-u-odnosu-na-region/