تهدیدها و فرصت‌های هوش مصنوعی برای اشتغال

پورتال خبری ایندکس کرواسی در مقاله‌ای به تحلیل تاثیرات هوش مصنوعی در اقتصاد و به خصوص اشتغال پرداخته و نوشته است: هوش مصنوعی می‌تواند جایگزین حدود 300 میلیون شغل تمام وقت در جهان طی چند دهه آینده شود. می‌تواند حدود 25 درصد از وظایف کاری را در ایالات متحده و اروپا انجام دهد. در کرواسی نیز که در حال حاضر حدود 1.6 میلیون نفر در آن مشغول به کار هستند، هوش مصنوعی می‌تواند حدود 400 هزار شغل را اشغال کند و به عبارتی 400 هزار شاغل (یک چهارم جمعیت شاغل) را بیکار کند.

توسعه هوش مصنوعی (AI) در اواسط قرن بیستم آغاز شد، زمانی که بسیاری از دانشمندان و محققان شروع به توسعه رویکردهای مختلف برای ایجاد ماشین‌هایی کردند که می‌توانست وظایفی را که معمولا با رفتار هوشمند انسان مرتبط است (مانند تشخیص تصویر، پردازش زبان طبیعی و ...)، انجام دهد. از آن زمان تاکنون چندین موج اتفاق افتاده است. در دهه 1970 به دلیل قدرت محاسباتی محدود موجود و فقدان الگوریتم‌های مناسب، سرعت پیشرفت هوش مصنوعی پایین بود، اما در دهه 1980، به لطف توسعه سخت‌افزاری که پردازش سریع‌تر مقادیر بیشتری از داده‌ها را امکان‌پذیر می‌کرد و همچنین به مدد توسعه شبکه‌های عصبی و سایر تکنیک‌های یادگیری ماشین، هوش مصنوعی نیز مورد توجه بیشتری قرار گرفت. در چند سال اخیر نیز، توسعۀ هوش مصنوعی به لطف توسعۀ یادگیری عمیق و حجم عظیمی از داده‌هایی که در پایگاه‌های اطلاعاتی دیجیتال و اینترنت در دسترس قرار گرفته است، سرعت گرفته و غول‌های فناوری مانند گوگل و مایکروسافت شروع به سرمایه‌گذاری هنگفتی روی هوش مصنوعی کرده‌اند.

امروزه هوش مصنوعی در همه جا در اطراف ما وجود دارد. ما هر روز از آن در بسیاری از برنامه‌ها و ابزارها مانند طبقه‌بندی خودکار ایمیل، نقشه‌های گوگل، موتورهای جستجوی اینترنتی، دوربین‌های گوشی‌های هوشمند برای شناسایی چهره‌ها و شناسایی افراد در عکس‌ها، سیستم‌هایی برای یافتن فیلم‌ها و سریال‌های جدید در پلتفرم‌هایی مانند نتفلیکس و همچنین دستیارهای مجازی مانند سیری، دستیار گوگل و آمازون الکسا و ... استفاده می‌کنیم.

انقلابی مانند اختراع چرخ و ماشین بخار

بسیاری از کارشناسان، از جمله دانشمند کانادایی جفری هینتون (یکی از پیشگامان هوش مصنوعی و از حامیان توسعۀ یادگیری ماشین چندین دهه قبل از تبدیل شدن آن به جریان اصلی) اکنون متقاعد شده‌اند که تأثیر توسعه هوش مصنوعی بر جامعه با بزرگترین پیشرفت‌های تکنولوژیک در تاریخ، مانند کشف چرخ یا اختراع موتور بخار که انقلاب صنعتی را آغاز کرد، قابل مقایسه است. با این حال، تاریخ به ما می‌آموزد که همزمان با پیشرفت‌های عظیم، انقلاب‌های تکنولوژیک نیز حداقل به طور موقت مشکلات جدی را به همراه داشته است؛ به عنوان مثال، اولین انقلاب کشاورزی امکان افزایش تولید مواد غذایی و در نتیجه تولید مثل انبوه و بقای تعداد بیشتری از مردم را فراهم کرد. انقلاب صنعتی در قرن 18 و 19 نیز با مواردی نظیر فقر و استثمار طبقه کارگر، افزایش نابرابری، آشفتگی سیاسی، جنگ‌ها و ظهور دیکتاتوری همراه بوده است. توسعه هوش مصنوعی نیز باعث نگرانی‌های عمده‌ای می‌شود، زیرا این گزاره منطقی است که ماشین‌ها می‌توانند به طور گسترده مشاغل را از مردم سلب کنند و نابرابری را افزایش دهند و به عنوان سلاح‌های منهدم کننده اشتغال به کار روند. همچنین این نگرانی وجود دارد که می‌توانند برای نظارت گسترده بر مردم و نقض حریم خصوصی استفاده شوند. در نهایت نیز، بزرگترین نگرانی این است که توسعه هوش مصنوعی در آیندۀ نزدیک منجر به ایجاد هوش عمومی مصنوعی شود، یعنی سیستم‌هایی که در همه چیز برتر از انسان هستند و می‌توانند از کنترل انسان رهایی یابند.

با توجه به این تهدیدات احتمالی، گروهی به نام موسسه آیندۀ زندگی، طوماری را راه‌اندازی کرده است که خواستار توقف شش‌ماهه آزمایش‌های هوش مصنوعی در مقیاس بزرگ است. تا به امروز، بیش از 26 هزار نفر در صنعت فناوری و محیط پیرامونی آن، از جمله یوشوآ بنگیو، یان له‌کان و جفری هینتون، پیشگامان یادگیری عمیق، که با هم برنده جایزه تورینگ در سال 2018 شدند، آن را امضا کرده‌اند. در فراخوان برای امضای این طومار، مبتکران آن هشدار می‌دهند که سیستم‌های هوش مصنوعی مدرن، علاوه بر اینکه در حال تبدیل شدن به رقیب انسان‌ها در وظایف عمومی هستند، خطرات عمیقی برای جامعه و بشریت نیز ایجاد می‌کنند که تحقیقات گسترده و آزمایشگاه‌های برتر که با توسعه هوش مصنوعی سروکار دارند، این موضوع را نشان می‌دهند.

این طومار و همچنین ادامه توسعه سریع هوش مصنوعی، جنجال‌ها و اختلاف نظرات بزرگی را به راه انداخت. از یک سو، بسیاری از مردم فکر می‌کنند که درخواست تعلیق بی‌معنی و غیر ممکن است، زیرا توسعه هوش مصنوعی را به خصوص به صورت فراگیر در همه شرکت‌ها در سراسر جهان، نمی‌توان متوقف کرد. از سوی دیگر در مورد میزان تهدید واقعی هوش مصنوعی نیز اختلاف نظر وجود دارد؛ زیرا برخی بر این باورند که تبلیغات ایجاد شده در خصوص راه‌اندازی مدل‌های زبان اصلی مانند ChatGPT وBERT اغراق‌آمیز است. آنها بیشتر به این نکته اشاره می‌کنند که مدل‌های زبانی، تکمیل‌کننده‌های احمقانه‌ای هستند که هر کلمه بعدی را در یک جمله بر اساس الگوریتم‌های آماری مبتنی بر احتمال انتخاب می‌کنند. به عبارت دیگر، آنها متقاعد شده‌اند که هوش مصنوعی فعلا فکر نمی‌کند و حتی به آن نزدیک هم نیست، لذا نیازی به ایجاد سر و صدای زیاد در مورد تهدیداتی که می‌تواند داشته باشد وجود ندارد. در مقابل، برخی دیگر مانند هینتون اشاره می‌کنند که مدل‌های زبانی بزرگ، اگرچه آن‌طور که انسان‌ها فکر می‌کنند، نیستند، اما برای تفسیر و پردازش داده‌ها به زبان طبیعی برنامه‌ریزی شده‌اند تا پاسخ‌هایی را تولید کنند که معنادار و مرتبط با سؤال مورد نظر هستند.

سونامی‌کاهش اشتغال

بر اساس گزارش اخیر بانک سرمایه‌گذاری گلدمن ساکس، هوش مصنوعی می‌تواند جایگزین حدود 300 میلیون شغل تمام وقت در جهان در چند دهه آینده شود. تخمین زده می‌شود که هوش مصنوعی می‌تواند حدود 25 درصد از وظایف کاری را در ایالات متحده و اروپا انجام دهد. در کرواسی نیز که در حال حاضر حدود 1.6 میلیون نفر در آن مشغول به کار هستند، هوش مصنوعی می‌تواند حدود 400 هزار شغل را اشغال کند و به عبارتی 400 هزار شاغل (یک چهارم جمعیت شاغل) را بیکار کند.

اما سوال کلیدی در اینجا این است که آیا تمایل و اراده سیاسی برای ایجاد سازماندهی مجدد لازم برای معرفی هوش مصنوعی، مانند دیجیتالی کردن کار، تجارت، اسناد و ارتباطات وجود خواهد داشت؟ سرعت پذیرش هوش مصنوعی مطمئنا از کشوری به کشور دیگر و بخش به بخش دیگر متفاوت خواهد بود. اقتصاددانانِ بانک سرمایه‌گذاری با تجزیه و تحلیل پایگاه‌های اطلاعاتی حاوی جزییات محتوای شغلی برای بیش از 900 شغل، تخمین زدند که تقریبا دو سوم مشاغل ایالات متحده در معرض درجاتی از اتوماسیون قرار خواهند گرفت و در مشاغل در معرض خطر، هوش مصنوعی می‌تواند حدود یک چهارم تا نیمی از مشاغل را جایگزین کند. این گزارش خاطرنشان می‌کند که تأثیر هوش مصنوعی در بخش‌های مختلف متفاوت خواهد بود؛ یعنی هوش مصنوعی می‌تواند تنها یک اتوماسیون و جایگزینی کوچک در حدود 5 درصد در تعمیر و نگهداری و ساخت و ساز ایجاد کند، اما در امور اداری و حقوقی می‌تواند یک اتوماسیون و جایگزینی قابل‌توجه در حدود 45 درصد را ایجاد نماید. به عبارت دیگر مشاغل فکری تکراری و ساده‌تری که در آن از زبان و پردازش داده استفاده می‌شود، مانند مشاغل اداری، بانکی، حسابداری، حقوقی و روزنامه‌نگاری در اولویت جایگزینی قرار می‌گیرد و سپس مشاغلی مانند طراحی، معماری و مهندسی و سپس مشاغلی مانند فناوری اطلاعات در رده‌های بعدی قرار خواهند گرفت. همچنین کسانی که کار یدی انجام می‌دهند مانند نظافتچی‌ها، تعمیرکاران، سازندگان و تکنسین‌های پزشکی در مقابل اتوماسیون مقاومت بیشتری خواهند داشت.

در عین حال، باید در نظر داشت که اتوماسیون در گردشگری و مهمان‌داری، یعنی شاخه‌های مهم اقتصاد کرواسی نیز امکان‌پذیر است. طبق گفته شرکت مشاوره Aaron Allen & Associates، ربات‌ها می‌توانند بیش از 80 درصد از مشاغل رستوران‌ها از جمله پخت و پز، سرو و تهیه غذا را به عهده بگیرند. ماشین‌های فروش خودکار می‌توانند جایگزین حدود 57 درصد از کارکنان صندوق، حدود 38 درصد پیشخدمت‌ها و حدود 21 درصد از کارگران آشپزی و تهیه غذا گردند که در حال حاضر نیز چنین رستوران‌هایی وارد کرواسی شده‌اند. به طور کلی، صنعت مهمان‌داری می‌تواند از چنین اتوماسیونی سود زیادی ببرد، زیرا به هر حال در کرواسی کمبود کارگر وجود دارد، اما از سوی دیگر نیز، بسیاری ممکن است شغل خود را از دست بدهند.

ایجاد مشاغل جدید

لازم به ذکر است که گزارش کارشناسان بانک گلدمن ساکس نشان می‌دهد که پیش‌بینی‌ها منحصرا سیاه نیست. اولین نکته این است که تمام اتوماسیون‌ها لزوما به اخراج منتهی نمی‌شوند. نویسندگان این گزارش معتقدند در حالی که احتمالاً تأثیر هوش مصنوعی بر بازار کار قابل توجه است، بیشتر مشاغل و صنایع فقط تا حدی در معرض اتوماسیون قرار می‌گیرند و بنابراین بیشتر احتمال دارد که به جای جایگزینی با هوش مصنوعی تکمیل شوند. از سوی دیگر انتظار می‌رود که جایگزینی به تدریج انجام شود و هوش مصنوعی در بسیاری از مشاغل به عنوان ابزاری برای افزایش بهره‌وری و کیفیت محصول استفاده شود. به عنوان یک نمونه، با ورود اوبر به بازار، هزینۀ تمام شدۀ برخی مشاغل افت نموده است که برای اکثر آنها خوب است، زیرا خدمات به طور قابل توجهی ارزان شده است، در حالی که برای رانندگان تاکسی که قبلا در این زمینه انحصار داشتند، این تغییر دردناک بود.

این گزارش همچنین می‌گوید که هوش مصنوعی می‌تواند مشاغل جدید زیادی هم ایجاد کند. تاریخ نشان داده است که از بین رفتن نیاز به مشاغل خاص، همیشه با ایجاد مشاغل جدید در طول زمان جبران می‌شود و ظهور مشاغل جدید پس از نوآوری‌های فناوری، عامل رشد اشتغال در بلندمدت بوده است. کارشناسان گلدمن ساکس، فناوری‌های اطلاعاتی را مثال می‌زنند که مشاغل جدیدی مانند طراحان وب‌سایت، توسعه‌دهندگان نرم‌افزار و متخصصان بازاریابی دیجیتال ایجاد کرده است. علاوه بر این، ایجاد این مشاغل با افزایش درآمد کل همراه بوده که به نوبه خود به طور غیرمستقیم تقاضا برای کارگران بخش خدمات در صنایعی مانند بهداشت، آموزش، فرآوری مواد غذایی و مهمان‌داری را افزایش داده است.

نویسندگان یادآوری می‌کنند که یک مطالعه اخیر توسط اقتصاددان دیوید اتور نشان داد که 60 درصد از کارگران امروزی در مشاغلی استخدام می‌شوند که در سال 1940 اصلا وجود نداشتند. این بدان معناست که بیش از 85 درصد از رشد اشتغال در 80 سال گذشته را می‌توان با ایجاد موقعیت‌های جدید که ناشی از توسعه فناوری است، توضیح داد. با این حال، برخی تحقیقات دیگر نشان داده است که تغییرات در فناوری از دهه 1980 باعث کاهش بیشتر در تعداد مشاغل نسبت به آنها شده است. نویسندگان این گزارش به این نتیجه می‌رسند که اگر هوش مصنوعی از روندهای مشابه پیروی کند، می‌تواند در کوتاه‌مدت باعث افزایش بیکاری نیز بشود.

گزارش گلدمن ساکس جزئیات مشاغلی را که هوش مصنوعی می‌تواند ایجاد کند یا تخمینی از تعداد آنها ارائه نمی‌دهد، اما مجمع جهانی اقتصاد (WEF) پیش‌بینی می‌کند که این فناوری در اوایل سال 2025 حدود 97 میلیون شغل جدید ایجاد خواهد کرد. این امر به ویژه در مورد مشاغل مربوط به توسعه و نگهداری هوش مصنوعی و اتوماسیون صادق است، یعنی مشاغلی ماننند داده‌کاوها یا متخصصان داده، مهندسان رباتیک، اپراتورهای ماشین و برنامه‌نویسان (به ویژه کسانی که می‌توانند در پایتون که کلید توسعه هوش مصنوعی است، کدنویسی کنند)، مربیان هوش مصنوعی و افراد دارای مهارت‌های مرتبط با مدل‌سازی، هوش محاسباتی، یادگیری ماشین، ریاضیات، روانشناسی، زبان شناسی و علوم اعصاب مورد تقاضا خواهند بود. یکی از مثال‌های عینی از بخشی که در حال حاضر مشاغل جدید مرتبط با هوش مصنوعی ایجاد می‌کند، حمل و نقل خودکار است؛ تسلا، اوبر و گوگل میلیاردها دلار در خودروها و کامیون‌های خودران با هوش مصنوعی سرمایه‌گذاری می‌کنند.

راه حل‌های ممکن برای از بین نرفتن مشاغل

با همۀ این اوصاف، اگر از دست دادن مشاغل به طور قابل توجهی بیشتر از ایجاد مشاغل جدید باشد، بدون شک مشکلات ناشی از آن نیازمند راه‌‍حل‌ها و استراتژی‌های نوآورانه خواهد بود. کارشناسان عموما معتقدند که برخی از این راهکارها شامل حمایت از توسعه مهارت‌ها و مشاغل جدید است که می‌تواند از منابع دولتی و همچنین خصوصی تامین مالی گردد، زیرا به نفع هیچکس نیست که مردم، بیکار و فقیر شوند و نتوانند در توسعه جامعه و فناوری مشارکت کنند.

همچنین تقویت آموزش و آموزش حرفه‌ای، ارتقای کارآفرینی و نوآوری و مدل‌های کاری انعطاف‌پذیرتر نیز به عنوان راه‌حل‌های بهبود وضعیت وجود دارد. دولت‌ها و ایالت‌ها هم می‌توانند اقدامات تشویقی خاصی مانند یارانه برای مشاغل در بخش‌هایی که کمتر مستعد اتوماسیون هستند یا معافیت‌های مالیاتی برای شرکت‌هایی که در نیروی کار سرمایه‌گذاری می‌کنند، ارائه کنند. در نهایت، برخی از راه‌حل‌ها می‌تواند شامل تغییرات شدید در جامعه باشد، مانند معرفی درآمد پایه جهانی که برخی از کشورها قبلا آزمایش آن را آغاز کرده‌اند.

https://www.index.hr/vijesti/clanak/izracunali-smo-koliko-ce-poslova-nestati-u-hrvatskoj-zbog-umjetne-inteligencije/2455246.aspx?index_ref=naslovnica_vijesti_prva_d