معرفی 4 منطقه اقتصادی مهم بلغارستان

مناطق اقتصادی بلغارستان نقش مهمی در توسعه اقتصادی این کشور ایفا می کنند.

• "صوفیه-پرنیک-بوتوگراد"

موتورهای اقتصادی در این شهر پایتخت شامل تجارت، فناوری اطلاعات و سایر خدمات است، در حالی که در شهرداری‌های حاشیه‌ای، صنعت، حمل و نقل و لجستیک هستند. سرمایه‌گذاری‌های خارجی در سطح بالایی قرار دارند و شرکت‌ها درآمدهای قابل توجهی از صادرات گزارش می‌دهند. 

بازار کار با بیکاری پایین، اشتغال بالا و حقوق‌ و دستمزد بالا، به ویژه در بخش فناوری‌های پیشرفته مشخص می‌شود. با وجود رشد طبیعی منفی، شاخص‌های جمعیتی این مرکز به دلیل پیری پایین، سهم بالای نیروی کار مولد و مهاجرت مثبت مطلواب است. سهم بالای نیروی کار با تحصیلات عالی، مزیت کلیدی برای پتانسیل رشد پایتخت است.

ترکیب و مهاجرت کاری

این مرکز اقتصادی از سه هسته تشکیل شده است.شهرداری پایتخت، پرونیک و بته‌وگрад، و در حاشیه‌های صوفیه مجموعاً ۲۹ شهرداری قرار دارند،از جمله دو هسته کوچک‌تر و حاشیه‌های آن‌ها.مهاجرت روزانه کاری از شهرداری‌های حاشیه‌ای به سمت پایتخت مجموعاً 2.42 هزار نفر است، که بیشترین وزن را پرونیک (1.13 هزار نفر)، سوگ (1.4هزار نفر) و کستینبرود (4.3 هزار نفر) دارند.کار در پایتخت بزرگ‌ترین سهم را در اشتغال سوگ ایجاد می‌کند - ۴۹٪ از تمامی‌شاغلین در شهرداری.در بوجوریسته ۴۷٪ و در کستینبرود - ۴۰٪. در مقایسه سوگ به سمت محل‌های کار در صوفیه سفر می‌کنند. در واقع ترکیبی از نواحی اداری صوفیه، صوفیه (استان)، پرونیک، کیوستندیل، وراتسا و لواچ هستند. در دیگر ده شهرداری میزان قشر روزانه سفر کنندگان به هسته‌ها نیزبه ۱۰٪ نزدیک می‌شود، که آن‌ها را به یک حاشیه بالقوه برای مرکز در آینده نزدیک تبدیل می‌کند.

اقتصاد و سرمایه‌گذاری

«صوفیه-پرونیک-بته‌وگрад» مرکز با بالاترین ارزش تولید محصولات در کشور است - 7.89 میلیارد لوا برای سال ۲۰۲۱، یا ۵۳ هزار لوا به ازای هر نفر از جمعیت و حدود ۵۰٪ از کل محصولات تمامی ۱۶ مرکز. رشد ارزش افزوده در طی ده سال گذشته بوده است. تنها مراکز اطراف پلوادیو و کُرچالی به سرعت در حال رشد هستند. صرف نظر از تعداد زیاد شهرداری‌ها در ساختار مرکز، ارزش افزوده به شدت در پایتخت متمرکز است (92.5%)، با سهم قابل توجهی از آن تنها متعلق به پرنیک (1.6%)، مرکز لجستیک الین پِلن (1.3%) و مرکز صنعتی بوته‌ورگاد (1.1%). صنعت پیشرو، تجارت است با سهمی از 25% از ارزش افزوده، و در رتبه دوم، بخش ICT با رشد سریع (24%) قرار دارد. همچنین صنعت تبدیلی که در شهرداری‌های حاشیه‌ای توسعه یافته است، نقشی قابل توجه دارد و سهم آن 12% است، همچنین فعالیت‌های حرفه‌ای (9%) که در آن‌ها برون‌سپاری خدمات تجاری متنوع گزارش شده است. در این مرکز بزرگترین کارفرمایان کشور قرار دارند – NKJI با 11 هزار کارمند، "پست‌های بلغارستان" با 8.3 هزار نفر استخدامی، "کافلند بلغاریا" با 5.8 هزار کارمند، BDJ-PP با 5.3 هزار کارمند، اما مهم است که مشخص کنیم، سهم قابل توجهی از کارمندان گزارش شده در این شرکت‌ها در جایگاه‌های شغلی در سراسر کشور توزیع شده‌اند.

مرکز در زمینه میزان سرمایه‌گذاری‌های خارجی نیز در صدر قرار دارد که تا پایان سال 2021 به 16 میلیارد یورو رسید. سرمایه‌های خارجی تقریباً به طور کامل به سمت شرکت‌های واقع در شهرداری پایتخت متمرکز شده‌اند – 14.7 میلیارد یورو، و سرمایه‌گذاری‌های قابل توجهی در الین پلین (430 میلیون یورو)، بوته‌ورگاد (278 میلیون یورو) و بوجوریسته (263 میلیون یورو) جذب شده است. توزیع سرمایه‌گذاری‌های خارجی در پایتخت بین صنایع نسبتاً متعادل است، با صنایع پیشرو شامل تجارت، حمل و نقل و گردشگری (4.5 میلیارد یورو)، و در شهرداری‌های کوچکتر بیشتر به سمت صنعت و لجستیک متمرکز شده‌اند. مرکز بالاترین فعالیت‌های سرمایه‌گذاری را در کشور دارد، به طوری که هزینه‌های به دست آوردن دارایی‌های ثابت به طور میانگین 6.5 هزار لوان به ازای هر نفر از جمعیت در سال 2021 است، که بیشتر در تجارت، حمل و نقل و گردشگری متمرکز است. درآمدهای حاصل از صادرات در سال 2021، 47 میلیارد لوان بوده است که از تجارت، ICT و صنعت تبدیلی به دست آمده است. مرکز همچنین سومین بالاترین بهره‌وری کار را دارد.

بازار کار

"صوفیه-پرنیک-بوتوگрад" با کمترین نرخ بیکاری در میان مراکز شناخته می‌شود - ۲.۵٪ براساس داده‌های آژانس اشتغال برای سال ۲۰۲۲. کمترین نرخ بیکاری نیز در شهرداری پایتخت (۱.۵٪) ثبت شده است.

اما در برخی از مناطق کوچک دورافتاده، ضریب بیکاری همچنان بالا است - تا 21% در ترن و 14% در تریک. در اکثر جوامع، به ویژه در پایتخت و اطراف آن، تقریباً بیکاران دائمی‌که بیش از یک سال در دفاتر کاریابی ثبت‌نام کرده‌اند، وجود ندارند و درصد آنها در جوامع کوچک اطراف پرنیک به‌خصوص در ترن، به 10.2% می‌رسد. نسبت بیکاران جوان نسبت به رهبران، نسبتاً بالا است، به طوری که در اکثر جوامع کوچک در مرکز، بیکاران بین 2 تا 3% از جمعیت 15 تا 29 ساله هستند و در پایتخت این سهم 0.6% است.

ضریب اشتغال برای گروه سنی 15 تا 64 سال در مرکز 71.8% است، اما بین جوامع تفاوت‌های زیادی وجود دارد - در حالی که در شهرداری پایتخت، اشتغال 75% است، در اکثر جوامع کوچک این عدد بین 55 و 65% متغیر است. تعداد کل شاغلان از 786 هزار نفر فراتر می‌رود، که از این تعداد 629 هزار نفر در پایتخت و 35 هزار نفر در پرنیک هستند. همچنین بوتوگراد، الین پلین، دوپنیتسا و ساموکوو بیش از 10 هزار شاغل دارند. مرکز "صوفیا-پرنیک-بوتوگراد" یکی از معدود مراکزی است که در سال‌های اخیر تعداد کل شاغلان آن رشد داشته است، هرچند که میزان رشد نسبتاً پایین است - 2.2% در بازه زمانی 2017. بیشترین سهم از شاغلان در بخش تجارت (23%)، بخش ICT (13%) و صنعت تولیدی (12%) است.

در بازه زمانی 2017 تا 2021، میانگین حقوق در مرکز 49% افزایش یافته و به 1917 لوا تبدیل شده است که عمدتاً به خاطر سهم غالب بازار کار در شهرداری پایتخت است، جایی که میانگین حقوق 2144 لوا در ماه است. بالاترین حقوق‌ها در صوفیا در سال 2021 در بخش ICT (4101 لوا در ماه)، فعالیت‌های حرفه‌ای (2743 لوا در ماه) و بهداشت و درمان (2235 لوا در ماه) قرار دارد.

منابع انسانی و نیروی کار

بین سرشماری‌های 2011 و 2021، مناطق در مرکز "صوفیا-پرنیک-بوتوگراد" 3.9% از جمعیت خود را از دست می‌دهند و در آنجا 1.69 میلیون نفر زندگی می‌کنند - بیش از 5.1 از کل جمعیت بلغارستان. مرکز دارای بالاترین سهم از جمعیت فعال کاری از میان تمام مراکز در کشور است - 64.8%، به طوری که تعداد افراد فعال در پایتخت 838 هزار نفر است. نسبت جمعیت بزرگسال نسبت به میانگین کشور نسبتاً پایین است. به طوری که ۲۰.۸٪ از جمعیت ۶۵ ساله و بیشتر هستند و معیارهای تبدیل جمعیت به تأیید روند نسبتاً کند پیر شدن جمعیت کمک می‌کند.

منطقه اطراف پایتخت یکی از نقاط اصلی جذب مهاجران است و متوسط افزایش مکانیکی برای مرکز در سال 2022 به میزان 6.1 درصد بوده است.اما این ضریب در بیشتر مناطق مرکزی منفی است – بیشتر ساکنین یکی از سه هسته را انتخاب می‌کنند و عمدتاً صوفیا و پرنیک را برمی‌گزینند. افزایش طبیعی نسبتاً مطلواب است (–6.1‰) در مقایسه با میانگین کشور، اما بین شهرستان‌های مختلف به طور قابل توجهی متغیر است: از –3.4 درصد در پایتخت تا –51 درصد در کوواچفتسی.

مرکز "صوفیا-پرنیک-بوتوفسگ" ساختار آموزشی مطلواب‌تری دارد با سهم افرادی که تحصیلات عالی دارند از جمعیت 7 سال به بالا به میزان 37.6٪، در حالی که سهم جمعیت با تحصیلات ابتدایی و پایین‌تر تنها 18.3٪ است. در پایتخت فارغ‌التحصیلان به طور قابل توجهی بیشترند – 43.6٪، اما در بیشتر شهرستان‌های حاشیه‌ای این سهم در محدوده 15–20٪ قرار دارد و سهم تحصیلات متوسطه بیشتر است.

سهم بی‌سوادان در کشور پایین‌ترین است – 0.5٪، به جز در شهرستان‌های ترن (4.2٪ بی‌سواد)، پراوتس (2.5٪) و ایختیمن (2٪). نتایج دانش‌آموزان از بالاترین‌ها در کشور است – در امتحان نهایی در سال 2022، میانگین نمره در زبان و ادبیات بلغاری "خوب" 4.24 بوده و میانگین نمره در امتحان ریاضی بعد از کلاس هفتم 42.6 از 100 نمره ممکن است. در این ناحیه بیشتر مدارس متوسطه و عالی موفق و پیشرو در کشور واقع شده‌اند.

• منطقه اقتصادی «پلواودیو-ماریسا-راکوسکی»

مرکز «پلوادیو-ماریسا-راکوفسکی» با درجه بالایی از توسعه اقتصادی شناخته می‌شود که عمدتاً تحت تأثیر صنعت پردازش قوی در شهرداری‌های حاشیه‌ای و خدمات در شهرداری پلوادیو قرار دارد. در دهه گذشته، این مرکز سریع‌ترین رشد ارزش افزوده را در میان 16 مرکز کشور تجربه کرده است. میزان بیکاری در تقریباً تمام شهرداری‌ها پایین است، و نرخ اشتغال از بالاترین‌ها در کشور محسوب می‌شود. رشد دستمزدها اما کندتر است. وضعیت جمعیتی در مرکز نسبت به سایر مناطق کشور نسبتاً مثبت است. با این حال، دستاوردهای دانش‌آموزان پایین است و در برخی مناطق مشکلات مشهودی با بی‌سوادی وجود دارد.

ترکیب و مهاجرت کاری

مرکز اقتصادی از سه هسته تشکیل شده است، شهرستان‌های پلودیو، مریتشا و راکوفسکی و حاشیه وسیع‌تری که شامل ۱۱ شهرستان دیگر است. تمام شهرستان‌های حاشیه‌ای منبع نیروی کار برای پلودیو هستند و شهرستان برزوو نیز در حاشیه راکوفسکی قرار دارد.تعداد افرادی که هر روز از حاشیه به شهر پلودیو برای کار سفر می‌کنند، بیش از ۲۵ هزار نفر است. در این زمینه، رودوپی جایگاه پیشرو را دارد، جایی که ۴۹٪ از مشغولان، یعنی ۶.۶ هزار نفر، هر روز به پلودیو سفر می‌کنند، ۵.۲ هزار نفر دیگر از مریتشا می‌آیند و ۴.۲ هزار نفر از آسنوفگراد سفر می‌کنند. منبع قابل توجهی از کارگران برای هسته‌های کوچک‌تر، خود شهرستان پلودیو است، به طوری که ۳.۲ هزار نفر هر روز به شهرستان مریتشا سفر می‌کنند و ۸۵۰ نفر دیگر به راکوفسکی می‌روند. شهرستان‌های هیستاریا و پروومای خیلی نزدیک به پیوستن به حاشیه پلودیو هستند و نسبت به آخرین نسخه تحقیقات (سال ۲۰۱۷) مرکز با شهرستان‌های براتسیگووو و برزوو گسترش یافته است.

اقتصاد و سرمایه‌گذاری

با تولیدی به ارزش ۲۰.۱ میلیارد لوا، یا ۳۶.۴ هزار لوا به ازای هر نفر از جمعیت، در سال ۲۰۲۱، "پلودیو-مریتشا-راکوفسکی" دومین مرکز اقتصادی بزرگ در کشور است. رشد ارزش افزوده در این دهه سریع‌ترین رشد در میان ۱۶ مرکز است – ۱۱۳٪، عمدتاً به دلیل توسعه سریع ناحیه‌های صنعتی. ارزش افزوده در شهرستان پلودیو متمرکز شده و ۷۴٪ را تشکیل می‌دهد، در حالی که سهم قابل توجهی نیز مربوط به مریتشا (۸.۱٪)، آسنوفگراد (۳.۶٪)، رودوپی (۳.۵٪) و راکوفسکی (۳.۳٪) است. بخش پیشرو، صنعت تغذیه است که ۳۹٪ از ارزش افزوده را به خود اختصاص داده، و پس از آن تجارت (۲۰٪)، بهداشت و درمان (۸٪) و ساخت و ساز (۶.۱٪) قرار دارند. بزرگ‌ترین کارفرما در مرکز، بیمارستان UMBAL "سوتی گئورگی" با ۲.۷ هزار کارمند است و پس از آن "Liebherr-Hausgeräte Maritsa" با بیش از ۲ هزار کارمند و KCM و شرکت حمل‌ونقل PIMK با هر یک ۱.۵ هزار کارمند قرار دارند. شرکت "Tabakotrade" با درآمد ۹۳۰ میلیون لوا در سال ۲۰۲۱، پیشرو در این حوزه است. میزان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی که تا سال ۲۰۲۱ انباشته شده به ۱.۸۹ میلیارد یورو رسیده است که از این میزان ۷۵٪ در پلودیو و ۱۴٪ در مریتشا است. درآمد از املاک (۱۴%) و تجارت، حمل و نقل و گردشگری (۹.۸%). هزینه‌ها برای کسب و کارهای دارایی‌های ثابت در سال ۲۰۲۱ به نسبت یکنواخت‌تر توزیع شده است، به طوری که از مجموع ۲.۱ میلیارد لوا ۳۶% در صنایع، ۲۴% در تجارت، حمل و نقل و گردشگری، ۱۲% در فعالیت‌های مربوط به املاک، و ۹.۹% در ساخت و ساز است. در این شاخص فعالیت سرمایه‌گذاری، شهرداری پلودیو با ۶۸% در صدر است و پس از آن ماریچا با ۸% و راکوفسکی، رودوپی و آسنواگرا با ۴.۶% قرار دارند. شرکت‌ها در مرکز کشور دومین درآمدهای بالا از صادرات را در کشور به دست می‌آورند - بیش از ۹ میلیارد لوا، یا ۱۶.۷ هزار لوا به ازای هر نفر از جمعیت. بهره‌وری نیروی کار به ۱۸.۳ هزار لوا ارزش افزوده برای هر فرد شاغل در بخش غیرمالی سالانه می‌رسد که مقدار نسبتاً بالایی است.

بازار کار

در سال 2022، نرخ بیکاری در مرکز "پلوودیو-ماریچا-راکاوسکی" با اشاره به داده‌های اداره استخدام 4% است، اما تفاوت‌های قابل توجهی بین شهرداری‌ها وجود دارد - از 2.5% در پلوودیو و 3.1% در ماریچا تا 11.3% در براچیگوفو و کریچیم و 14.5% در برزovo. بازار کار محلی بسیار پویا است، که این موضوع با سهم پایین افراد ثبت‌نام شده بیش از یک سال در دفاتر کارگزاری از طرف اداره استخدام تأیید می‌شود - این نسبت در راکاوسکی (2.1% از جمعیت در سن 15-64 سال) و برزovo (3.2%) به نسبت نسبتاً بالا است، در حالی که در پلوودیو تنها 0.06% است. سهم بیکاران در میان جمعیت در سن 15-29 سال به 5.4% در راکاوسکی و 5% در برز می‌رسد. 

براساس داده‌های سرشماری در سال 2021، نرخ اشتغال در میان بالاترین‌ها - 65.1% است، که بین 69.2% در پلوودیو و 48.5% در کریچیم متغیر است. تعداد کل شاغلین 229 هزار نفر است، که از این تعداد 144 هزار نفر در پلوودیو، 22 هزار نفر در آسنوفگراد و 13 هزار نفر در رودوپی هستند. در طول پنج سال اخیر، اشتغال در مرکز کاهش یافته و تعداد استخدام‌شدگان نسبت به سال 2017 به میزان 1.3% کاهش یافته است. ساختار اشتغال تقریباً مشابه ساختار ارزش افزوده است، به طوری که 38% از شاغلین در صنایع تبدیلی، 19% در تجارت، و هر کدام 6.9% در حمل و نقل و بهداشت و درمان هستند. 

رشد متوسط حقوق در مرکز از سال 2017 تا 2021 به 49% رسیده و به 1306 لوا (لوا بلغاری) ناخالص ماهیانه می‌رسد، و در سطح شهرداری، بالاترین دستمزدها در سال 2021 در کوکلن (1549 لوا در ماه) و ماریچا (1514 لوا در ماه) است. بالاترین دستمزدها در پلوودیو در بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات (3262 لوا در ماه) و همچنین در بهداشت و درمان (2335 لوا در ماه) است، در حالی که در نواحی کوچک‌تر، بخش صنایع تبدیلی دستمزدهای بالاتری ارائه می‌دهد.

منابع انسانی و نیروی کار

بین دو سرشماری آخر از جمعیت، ساکنان مرکز با ۶.۳% کاهش به ۵۵۲ هزار نفر رسیده‌اند، به طوری که تنها مرکز اطراف صوفیه کاهش کمتری را ثبت کرده است. سهم جمعیت در سن کار بالاست – ۶۳.۴%، که عمدتاً در شهرداری پلواودیو با ۲۰۸ هزار نفر در این گروه سنی متمرکز شده است. باقی‌مانده نیروی کار اصلی در آسنوفگراد با ۳۶ هزار نفر در سن کار، و همچنین ۲۰ هزار نفر در روداپی و ماریچا و ۱۶ هزار نفر در راکوفسکی است. سهم جمعیت مسن در مرکز چندان بالا نیست، به طوری که افراد ۶۵ سال و بیشتر ۲۱.۸% هستند و شاخص‌های جایگزینی جمعیتی نشان‌دهنده فرآیندهای نسبتاً کند سالخوردگی است.

«پلواودیو-ماریچا-راکوفسکی» دومین بالاترین رشد مکانیکی در کشور را بعد از مرکز «کردجالی» با ۸.۵‰ در سال ۲۰۲۲ داراست. مهم است که به این نکته توجه شود که تقریباً تمام شهرداری‌های تشکیل‌دهنده آن، جمعیت خود را به دلیل فرآیندهای مهاجرت افزایش می‌دهند؛ تنها سیدینن و کوکلن دارای رشد مکانیکی منفی (برابر با –۵‰) هستند، ولی همه دیگر شهرداری‌ها دارای مهاجرت خالص مثبت هستند که در براچیکوو (۱۹.۶‰) و پلواودیو (۱۲.۲‰) بیشتر مشهود است. رشد طبیعی منفی است (–۶.۷‰)، اما یکی از مساعدترین شرایط در بین ۱۶ مرکز اقتصادی کشور است. با این حال، در اینجا تفاوت‌های قابل توجهی بین شهرداری‌های مختلف وجود دارد، به طوری که رشد طبیعی بین –۴.۲‰ در پلواودیو و –۵‰ در راکوفسکی تا –۲۲.۴‰ در کلاویانوو و –۲۰.۸‰ در برزوو متغیر است.

ساختار آموزشی مرکز نسبتاً مطلواب است، به طوری که در سال 2021، افرادی با تحصیلات عالی و کسانی که دارای تحصیلات ابتدایی و پایین‌ترند، از جمعیت 7 ساله و بالاتر، سهم برابر 26.7% را دارند. با این حال، سهم بی‌سوادان نسبتاً بالاست – در کل مرکز 1.5%، اما در پرشتیتسا 6.5% و در راکوفسکی 3.9% است. غیرمعمول برای اکثر شهرهای بزرگ، در پلوادیو هم سهم بی‌سوادان بالا است – 1.2%. نتایج دانش‌آموزان در مرکز همچنین نسبتاً پایین است – معدل نهایی در امتحان پایان دوره نظری زبان و ادبیات فارسی "متوسط" 3.48 است که سومین نمره پایین‌ترین میانگین در کشور است. دانش‌آموزان کلاس هفتم در مرکز بهتر عمل می‌کنند، اما نتایج آن‌ها نیز بسیار پایین‌تر از مراکز اطراف صوفیه و وارناست.

 

• مرکز اقتصادی وارنا-دِوینا

"وارنا-دوینا“ سومین مرکز بزرگ اقتصاد محلی در کشور است، در حالی که موتورها اصلی آن بخش خدمات در وارنا و صنعت پردازش قوی در دویینا می‌باشد. این مرکز به خاطر سطح بالای سرمایه‌گذاری خارجی جذب‌شده و دومین بالاترین بهره‌وری کار در کشور شناخته می‌شود. بازار کار با بیکاری کم، اشتغال بالا و دستمزدهای بالا به‌ویژه در صنایع پیشرو اقتصادی مشخص می‌شود. شاخص‌های جمعیتی نسبتا مطلوب هستند، به‌ویژه در مقایسه با بیشتر مناطق دیگر کشور. ساختار آموزشی خوب است و دانش‌آموزان در این مرکز یکی از بالاترین نتایج را در بلغارستان کسب می‌کنند.

شاخص های کلان منطقه اقتصادی وارنا دوینا:

ترکیب و مهاجرت کاری 

مرکز «وارنا-دِوینیا» دو هسته دارد و حریم هسته کوچکتر یعنی شورای دِوینیا کاملاً با حریم شورای وارنا همپوشانی دارد. در این منطقه، شورای‌های آکسا­­­­کُوو، آوِرِنگ، بِلوزلاو، وِتری­­نو، سووُروو، دُولنی جفیلیک، دُولگوپول و پُروا­دیا قرار می­گیرند. برعکس بیشتر مراکز در کشور، «وارنا-دِوینیا» دامنه خود را نسبت به نسخه قبلی تحقیق از سال ۲۰۱۷ گسترش نمی­دهد. بزرگ­ترین جریان مشاغل روزانه کارگران مهاجر به وارنا از شورای آکسا­کُوو است - 7.3 هزار نفر یا ۴۸٪ از کل کارگران در این شورا، و از بِلوزلاو و دُولنی جفیلیک با بیش از ۱۰۰۰ نفر نیز می­آیند. بزرگ­ترین منبع نیروی کار برای دِوینیا شورای وارنا است - از شهر استان روزانه 7.1 هزار نفر سفر می­کنند. 

اقتصاد و سرمایه­ گذاری 

«وارنا-دِوینیا» سومین مرکز اقتصادی بزرگ از نظر تولید در کشور با ۱۲.۴ میلیارد لوا، یا ۲۹.۴ هزار لوا به ازای هر نفر از جمعیت در سال ۲۰۲۱ است. رشد ارزش افزوده در یک دهه اخیر متوسط است - ۶۹.۵٪. میزان تمرکز ارزش افزوده در هسته‌ها بالا است، به طوری که در شورای وارنا ۸۰٪ تولید می‌شود، در دِوینیا ۱۳٪ و شورای آکسا­کُوو با تنها ۳.۷٪ در جایگاه سوم قرار دارد. پروفایل صنعتی اینجا به طور نسبی، صنعت پردازش، که ۲۲٪ از ارزش افزوده را ایجاد می‌کند، به عنوان بخش پیشرو شناخته می‌شود. پس از آن، تجارت (۲۰٪)، ساخت‌وساز (۹.۶٪)، حمل‌ونقل و انبارداری (۶.۸٪) و فناوری اطلاعات و ارتباطات (۶.۳٪) قرار دارند. در حالی که در شهر دزنی، صنعت تقریبا تمام ارزش افزوده را تولید می‌کند، در شهرستان‌های کوچک‌تر حاشیه‌ای (وترینو، آورن، دنی چیفلیک) کشاورزی نقش اصلی را دارد و خدمات در شهرستان وارنا تمرکز دارند. از بزرگ‌ترین کارفرمایان می‌توان به بیمارستان «سنتا مارینا» با ۱.۸ هزار نفر استخدامی، «الکترو توزیع شمال» با ۱.۷ هزار نفر کارمند، شرکت حمل‌ونقل «دیسکوردیا» با ۱.۴ هزار کارمند و همچنین «پی پی دی بلغارستان» با ۱.۳ هزار نفر استخدامی اشاره کرد. در سال ۲۰۲۱، تولیدکننده کود «آگروپولیخیم» در دزنی با ۷۳۰ میلیون لِو، پیشرو در درآمدها بود.

مرکز «وارنا-دزنی» سطح بالایی از سرمایه‌گذاری‌های مستقیم خارجی را جذب کرده است که در پایان سال ۲۰۲۱ به ۱.۴۷ میلیارد یورو می‌رسد. کمی‌بیش از نیمی از این سرمایه‌گذاری‌ها – ۷۴۰ میلیون یورو – در شهرستان دزنی است که این شهرستان را در رتبه اول سرمایه‌گذاری‌های مستقیم خارجی به ازای هر نفر در کشور با ۸۷ هزار یورو به ازای هر نفر قرار می‌دهد. از ۷۱۴ میلیون یورو باقی‌مانده، بیشتر آنها به شهرستان وارنا هدایت شده‌اند. سرمایه‌گذاری‌های خارجی در صنعت (۵۵٪)، عملیات با املاک و مستغلات (۱۹٪) و تجارت، حمل‌ونقل و گردشگری (۱۳٪) متمرکز شده است. توزیع مشابهی نیز در هزینه‌های مربوط به خرید دارایی‌های ثابت در سال ۲۰۲۱ وجود دارد؛ به طوری که از کل سرمایه‌گذاری ۱.۲ میلیارد لِو، ۴۷٪ در وارنا، ۲۴٪ در دزنی، ۱۷٪ در آکسا کاوو و ۱۰٪ در بلسلاو انجام شده است. در این زمینه سرمایه‌گذاری، صنعت (۲۶٪) جایگاه اول را دارد و به دنبال آن تجارت، حمل‌ونقل و گردشگری (۱۷.۹٪) و ساخت‌وساز (۱۷.۷٪) قرار دارند. درآمدهای صادراتی بخش غیرمالی به ۴.۷ میلیارد لِو می‌رسد که از این مقدار، ۳.۷ میلیارد لِو در وارنا و ۹۰۴ میلیون لِو در دزنی ثبت شده است. بهره‌وری نیروی کار در مرکز «وارنا-دزنی» ۲۴.۲ هزار لِو ارزش افزوده به ازای هر استخدامی در سال است که بالاترین مقدار پس از مرکز «زاگوره» محسوب می‌شود.

بازار کار

در سال 2022، نرخ بیکاری متوسط در مرکز طبق داده‌های آژانس استخدامی 3.2% بوده است، در حالی که فقط در مرکز اطراف پایتخت پایین‌تر است. در حالی که بیکاری تقریباً در وارنا (2.1%) و بلوسلاو همسایه (2.1%) و آکسا‌کوف (2.8%) مشاهده نمی‌شود، در برخی از شهرستان‌های کوچک‌تر، نرخ آن نسبتاً بالا باقی می‌ماند.

دیمو در دالگوپل (12%) و آورن (9.2%) . این‌ها هم شهرستان‌هایی هستند که بیکاری پایدار قابل توجهی دارند، به طوری که افراد ثبت‌نام شده در دفاتر کار بیش از یک سال 5% از جمعیت 15 تا 64 ساله در دالگوپل، 2.9% در آورن و 2.3% در سووروفو را تشکیل می‌دهند، در حالی که این رقم در شهرستان وارنا فقط 0.02% است. بیشتر شهرستان‌ها در مرکز بیکاری جوانان بالایی ندارند، به طوری که با بیشترین نسبت بیکاران در جمعیت 15 تا 29 ساله، آورن بالاترین آمار را دارد - 3.8%. اشتغال در مرکز بالا است - 65.5% برای جمعیت 15 تا 64 ساله بر اساس اطلاعات سرشماری در سال 2021، اما این رقم از 69% در ورنا و 65% در بلوسلاو تا 42% در دالگوپل و 49% در دولنی چیفلیک متغیر است. مجموعاً تعداد کارمندان 177 هزار نفر است که از این تعداد 143 هزار نفر در وارنا مشغول به کار هستند. اشتغال در "ورنا-دیوینا" کاهش پیدا کرده است، به طوری که کاهش تعداد استخدام‌ها نسبت به سال 2017 برابر با 4.8% است. توزیع اشتغال در میان حوزه‌های مختلف نسبتاً یکنواخت است، به طوری که بخش تجارت (23%) پیشتاز است و پس از آن صنعت تولیدی (17%) و ساختمان (11%) قرار دارند. حقوق‌ها در "ورنا-دیوینا" نسبتاً آهسته در بازه زمانی 2017 تا 2021 رشد می‌کند و به‌طور متوسط به 1393 لوا (لوا) در ماه می‌رسد. و در اینجا اختلافات بین شهرستان‌ها قابل توجه است، به طوری که میانگین حقوق‌ها در دیوینا (1947 لوا در ماه) و بلوسلاو (1514 لوا در ماه) به‌طور چشم‌گیری بالاتر است. در سطح بخش‌ها، بالاترین حقوق‌ها در صنعت انرژی در دیوینا (3946 لوا در ماه)، خدمات ICT در ورنا (2535 لوا در ماه)، و همچنین در صنعت تولیدی در دیوینا (2488 لوا در ماه) است.

منابع انسانی و نیروی کار

صرف‌نظر از موقعیت خود در شمال بلغارستان، "ورنا-دیوینا" جزو مراکز با کاهش نسبتاً پایین جمعیت است، به طوری که جمعیت آن در یک دهه 8.7% کاهش یافته و به 422 هزار نفر رسیده است. نسبت افراد توانمند در بین آن‌ها یکی از بالاترین‌ها در کشور است - 63.9%، و در مقام دوم بعد از مرکز مناطق اطراف پایتخت قرار دارد. جمعیت در سن کار در شهرستان وارنا متمرکز است - 207 هزار نفر، و همچنین در آکساکوو (12 هزار) و پروودیا (11 هزار). در عین حال کاهش - ۲۱.۲٪، و در اینجا نیز "وارنا-دوونیا" در جایگاه دوم کشور قرار دارد، در حالی که شاخص‌های جایگزینی جمعیت نشان‌دهنده فرآیندهای پیری نسبتاً کند در مقایسه با بیشتر نقاط بلغارستان است. 

"وارنا-دوونیا" جذاب‌ترین مرکز اقتصادی در شمال بلغارستان از لحاظ مهاجرت است، به‌طوری‌که در سال ۲۰۲۲ ضریب افزایش مکانیکی ۵.۸‰ است. با این حال، تمام شهرداری‌های موجود در آن جمعیت جذب نمی‌کنند، به‌طوری‌که آکساکو، بلوسلاو، سووروفو، پرووادیا و دولگوپول از فرآیندهای مهاجرتی به‌طور خالص ساکنان خود را از دست می‌دهند. در مقایسه با سایر نقاط کشور و رشد طبیعی - به‌طور کلی -6.7‰ برای مرکز، نه چندان منفی است، و فقط برای شهرداری وارنا -4.9‰ است. 

• مرکز اقتصادی زاگور 

اقتصاد مرکز "زاگوره" بالاترین بهره‌وری کار را در کشور دارد و پروفایلی غیرمعمول داشته که تحت سلطه انرژی و استخراج زغال‌سنگ است، اما همچنین از صنعت پردازش قوی و خدمات در شهرهای استارا زگورا و کازانلاک پشتیبانی می‌شود. در این مرکز چندین تا از بزرگ‌ترین کارفرماهای کشور فعالیت می‌کنند. بازار کار با دستمزدهای بالا و بیکاری کم شناخته می‌شود، اما از لحاظ استخدام همچنان جا برای بهبود وجود دارد. جمعیت به تدریج کاهش می‌یابد، اما پیری جمعیت آهسته‌تر از سایر نقاط کشور است. ساختار آموزشی به شدت تحت سلطه افرادی با تحصیلات متوسطه است و در برخی از شهرداری‌های کوچک، مشکلات قابل مشاهده‌ای با بی‌سواد بودن وجود دارد.

ترکیب و مهاجرت کاری

مرکز "زاگوره" از چهار هسته تشکیل شده است – استارا زاگورا، رادنوا، گلابوو و کازانلاک، و پنج شهرستان حاشیه‌ای – اوپان، موگلیج، پاول بانیا، نوا زاگورا و سیمئونوفگراد. شهرستان موگلیج در حاشیه استارا زاگورا و کازانلاک قرار دارد، در حالی که گلابوو و رادنوا در دامنه مرکز قرار دارند، چون تعداد زیادی کارگر را جذب می‌کنند – هر روز مجموعاً ۴,۵ هزار نفر به آنجا سفر می‌کنند. از نظر نسبی، نزدیک‌ترین بازارهای کار مربوط به استارا زاگورا و اوپان هستند، به طوری که ۳۱٪ از کارگران حاشیه‌ای به سمت هسته سفر می‌کنند. مرکز همچنین با این ویژگی متمایز است که شامل شهرستان‌هایی از سه منطقه اداری – هسکovo، استارا زاگورا و اسلیون است.

اقتصاد و سرمایه‌گذاری

مجموع تولیدات مرکز اقتصادی در سال 2021 به 10.6 میلیارد لوا (لوا یکای پول بلغارستان) رسید که به ازای هر نفر جمعیت 35.3 هزار لوا می‌شود. رشد ارزش افزودۀ طی دهه گذشته 82% بوده که یکی از بالاترین‌ها در کشور است. به دلیل نقش پیشرو در انرژی و استخراج با بالاترین ارزش افزوده، شهرداری رادنو حدود 34% از کل مرکز را به خود اختصاص داده که بعد از آن استارا زگورا با 30%، کازانلاک با 17% و غالیبو با 14% قرار دارند. به خاطر قوانین محرمانگی آمار و اطلاعات مرکز ملی آمار بلغارستان که اجازه انتشار برخی از داده‌ها را نمی‌دهد، سهم دقیق برخی از بخش‌های کلیدی در ارزش افزوده شهرداری رادنو مشخص نیست، اما مجموعاً صنعت استخراج و انرژی حدود 53% از ارزش افزوده مرکز را تشکیل می‌دهند. صنعت پردازش نیز با سهم 23% و عمدتاً متمرکز در استارا زگورا و کازانلاک نقش قابل توجهی ایفا می‌کند، همچنین تجارت با 12% از ارزش افزوده در این منطقه فعال است. در سطح مرکز، برخی از بزرگ‌ترین کارفرمایان نه تنها در منطقه، بلکه در کل کشور فعالیت دارند – کارخانه سلاح «آرسنال» 7200 کارمند دارد، «مینی ماریسا-ایست» 6900 نفر و چندین شرکت در «معدن ترویاونو» 5200 نفر را استخدام کرده‌اند.

تا پایان سال 2021، مجموع سرمایه‌گذاری‌های خارجی جذب شده در مرکز به 1.1 میلیارد یورو رسیده است. این سرمایه‌گذاری‌ها عمدتاً در شهرداری غالیبو متمرکز شده‌اند که 65% از کل سرمایه‌گذاری‌های مستقیم خارجی بوده و تقریباً به‌طور کامل در بخش انرژی است. توزیع هزینه‌های مربوط به خرید ماشین‌آلات و تجهیزات (DMA) نسبتاً یکنواخت است؛ به‌طوری که از مجموع 848 میلیون لوا، که در سال 2021 سرمایه‌گذاری شده، 42% در صنعت و 19% در تجارت، حمل‌ونقل و گردشگری صرف شده است. فعالیت‌های سرمایه‌گذاری در شهر استارا زگورا متمرکز شده، جایی که 46% از هزینه‌های خرید ماشین‌آلات، زمین و ساختمان‌ها تحقق یافته و 21% دیگر در قازانلک و 5% در رادنو صرف شده‌اند. درآمدهای ناشی از صادرات نسبت به اندازه اقتصاد محلی پایین است - 2.2 میلیارد لوا، اما این شامل صادرات انرژی الکتریکی تولید شده در واحدهای مستقر در مرکز نمی‌شود. به خاطر ساختار اقتصاد با نقش غالب انرژی و استخراج، مرکز «زگوره» بالاترین بهره‌وری کار را از میان 16 مرکز در کشور دارد - 29.5 هزار لوا ارزش افزوده برای هر کارمند در سال.

نرخ بیکاری در افراد بین ۱۵ تا ۲۹ سال در رادنه‌و و گلاوبوو ۲.۵٪ و در سیمیونوفگرا ۶٪ است. ضریب اشتغال از بالاترین‌ها در کشور است – ۶۲.۱٪ از جمعیت در سن کار، اما این میزان بین ۴۱.۷٪ در سیمیونوفگرا تا ۶۷.۴٪ در ستارا زاگورا متغیر است. بیشتر مشاغل در ستارا زاگورا متمرکز شده‌اند – ۶۱ هزار نفر، و ۲۶ هزار نفر دیگر در کازانلاک مشغول کار هستند. 

در پنج سال گذشته، ریزش نسبتاً سریعی در اشتغال مشاهده می‌شود، به طوری که نسبت به سال ۲۰۱۷، تعداد استخدام‌شدگان در مرکز با ۷.۶٪ کاهش نسبت به گذشته به پایین آمده است. به دلیل مشکلات ذکر شده در بالا در مورد حفظ حریم خصوصی داده‌ها، نمی‌توانیم سهم بخش انرژی و استخراج را در کل اشتغال تخمین بزنیم. بخش صنعتی ۳۷٪ از تمامی استخدام‌شدگان را مشغول به کار کرده است که پس از آن، تجارت با ۱۶٪ در رده بعدی قرار دارد. از نظر توزیع جغرافیایی، ۴۷٪ از استخدام شدگان در ستارا زاگورا، ۲۵٪ در کازانلاک و در میان دو هسته "انرژی" بزرگتر، رادنه‌و با ۱۴٪ از تمامی استخدام‌شدگان در مرکز است. 

در پنج سال گذشته، متوسط حقوق به آرامی در میان ۱۶ مرکز اقتصادی رشد کرده است – با ۳۹.۸٪ به ۱۳۰۴ لوان در ماه، که نتیجه عمدتاً به دلیل پایه بالای آغاز دوره است. این مرکز شامل دو شهر از با بالاترین حقوق متوسط در کشور است – رادنه‌و (۲۰۴۰ لوان)

در هزینه‌های مربوط به خرید دارایی‌های ثابت، بیشتر متوازن است، به طوری که از مجموع ۸۴۸ میلیون لیر که در سال ۲۰۲۱ سرمایه‌گذاری شده، ۴۲% در صنعت و ۱۹% در تجارت، حمل و نقل و گردشگری بوده است. فعالیت‌های سرمایه‌گذاری عمدتاً در شهر استارا زگورا متمرکز شده‌اند، جایی که ۴۶% از هزینه‌های خرید ماشین‌آلات، زمین و ساختمان‌ها محقق شده و ۲۱% دیگر در کازانلیک و ۵% نیز در رادنفو بوده است. درآمدهای ناشی از صادرات نسبت به اندازه اقتصاد محلی کم است – ۲.۲ میلیارد لیر، اما این شامل صادرات انرژی تولیدی از سوی شرکت‌های مستقر در مرکز نیست. به لطف ساختار اقتصادی که انرژی و استخراج نقش غالبی دارند، مرکز "زگوره" بالاترین بهره‌وری نیروی کار را از میان ۱۶ مرکز در کشور دارد - ۲۹.۵ هزار لیر ارزش افزوده برای هر نفر در سال.

بازار کار

در سال 2022، نرخ بیکاری متوسط 3.9% است براساس داده‌های آژانس اشتغال، اما در سمیونوفگراد (13%) و مغلیج (7.2%) به وضوح بالاتر است. در برخی از شهرداری‌های کوچک، سهم بیکاران دائمی قابل توجه است، به طوری که در سمیونوفگراد 6% و در اوپان 1.6% از افراد واجد شرایط کار بیش از یک سال در ادارات کار ثبت‌نام دارند. همچنین، بیکاری جوانان نیز نسبتاً بالا است - سهم بیکاران در میان جمعیت.

نسبت افراد در سنین ۱۵ تا ۲۹ سال ۲.۵٪ در رادنوا و گلابو و ۶٪ در سیمیونوفگراد است. ضریب اشتغال از میان بالاترین‌ها در کشور است – ۶۲.۱٪ از جمعیت در سن کار، اما از ۴۱.۷٪ در سیمیونوفگراد تا ۶۷.۴٪ در استارا زگورا متغیر است. بیشتر شاغلین در استارا زگورا متمرکز شده‌اند – ۶۱ هزار نفر، و ۲۶ هزار نفر دیگر در کازانلوک هستند. 

در پنج سال گذشته، کاهش نسبتاً سریعی در اشتغال مشاهده شده است، به طوری که نسبت به سال ۲۰۱۷، تعداد استخدام‌شدگان در مرکز ۷.۶٪ کاهش یافته است. به دلیل مشکلات ذکرشده در بالا در مورد محرمانگی داده‌ها، نمی‌توانیم سهم‌های بخش انرژی و استخراج را در اشتغال کلی ارزیابی کنیم. صنعت فرآوری ۳۷٪ از تمام شاغلین را مشغول کرده است، و بعد از آن تجارت با ۱۶٪ قرار دارد. از نظر توزیع جغرافیایی، ۴۷٪ از شاغلین در استارا زگورا، ۲۵٪ در کازانلوک هستند و در میان دو هسته «انرژی»، بزرگ‌تر از همه رادنوا است که ۱۴٪ از تمام شاغلین را در مرکز تشکیل می‌دهد. 

در پنج سال گذشته، میانگین دستمزد به آرامی‌ترین شکل در میان ۱۶ مرکز اقتصادی رشد کرده است – با ۳۹.۸٪ به ۱۳۰۴ لوا در ماه، که بیشتر نتیجه پایه بالا در ابتدای دوره است. این مرکز شامل دو شهرداری با بالاترین میانگین دستمزدها در کشور است – رادنوا (۲۰۴۰ لوا).بالاترین حقوق‌ها در استارا زاگورا هم در حوزه انرژی (2259 لوا در ماه) است، همچنین در فرهنگ، ورزش و سرگرمی (1929 لوا در ماه) و در کازانلک – در حوزه بهداشت و درمان (1882 لوا در ماه).

منابع انسانی و نیروی کار

در دوره بین آخرین دو سرشماری، جمعیت "زاگره" به میزان ۱۲ درصد کاهش یافته و به ۳۰۱ هزار نفر رسیده است. سهم افرادی که ۶۵ سال و بیشتر دارند ۲۴ درصد است که نزدیک به میانگین کشور است. به طور محسوس، تنها شهرداری اوپان ۴۳ درصد پیرتر شده است. شاخص‌های جایگزینی جمعیت نیز نشان‌دهنده پیر شدن نسبتا کندتر هستند. در سال ۲۰۲۱، سهم جمعیت در سن کار ۶۱ درصد بود که برابر با ۱۸۴ هزار نفر است؛ از این تعداد، ۹۱ هزار نفر در استارا زاگورا، ۴۰ هزار نفر در کازانلاک و ۱۷ هزار نفر در نووا زاگورا هستند. به طور کلی، شهرداری‌های مرکز مهاجرانی را جذب می‌کنند به طوری که نرخ رشد مکانیکی متوسط در سال ۲۰۲۲، ۲.۳ در هزار بوده است. اما جمعیت تنها از استارا زاگورا، کازانلاک و نووا زاگورا جذب می‌شود و در سایر نقاط مرکز، از جمله دو هسته باقی‌مانده، نرخ رشد مکانیکی منفی است. رشد طبیعی در مرکز -۱۱.۱ در هزار بوده که به میانگین کشور نزدیک است، اما در رادنو ۱۶- در هزار، در گلاوبو ۱۹- در هزار و در اوپان ۳۳- در هزار به‌مراتب پایین‌تر است.

مرکز "زاگره" ساختار آموزشی خاصی دارد. بر اساس داده‌های سرشماری، سهم دارندگان مدرک دانشگاهی ۲۲ درصد از جمعیت ۷ سال و بزرگتر است و سهم افرادی که دارای تحصیلات ابتدایی یا پایین‌تر هستند ۲۹ درصد است. این به نوبه خود به این معناست که بزرگ‌ترین سهم از جمعیت - و از نیروی کار - دارای تحصیلات متوسطه هستند که به‌طور قابل‌توجهی با توجه به پروفایل اقتصادی محلی قابل انتظار است. با این حال، سهم بی‌سوادان بالاست - ۲.۱ درصد که بیشتر در موگیلژ ۹.۶ درصد به وضوح دیده می‌شود، و این شهرداری یکی از بالاترین سهم‌های بی‌سوادان در کشور را دارد. نتایج دانش‌آموزان نزدیک به میانگین کشور است، به طوری که میانگین نمره امتحانات نهایی در سال ۲۰۲۲ برای درس زبان و ادبیات ۳.۷۴ ("خوب") و میانگین نمره امتحان ریاضی پس از کلاس هفتم ۳۱.۸ از ۱۰۰ نمره ممکن بوده است.