وضعیت بخش کشاورزی بلغارستان
بلغارستان به دلیل تنوع آب‌وهوایی و خاک حاصلخیز، شرایط مساعدی برای کشاورزی دارد. شمال کشور آب‌وهوای قاره‌ای معتدل و جنوب شرقی آن آب‌وهوای مدیترانه‌ای دارد. خاک‌های سیاه (چرنوزم) در دشت دانوب و خاک‌های قهوه‌ای در مناطق کوهپایه‌ای، برای کشت غلات و محصولات دیگر بسیار مناسب هستند.
کشاورزی در بلغارستان از دیرباز یکی از ستون‌های اصلی اقتصاد و فرهنگ این کشور بوده است. در دوران امپراتوری عثمانی، این منطقه به‌عنوان "انبار غله" شناخته می‌شد و محصولات کشاورزی آن به نقاط مختلف صادر می‌شد. پس از استقلال در سال 1878، کشاورزی همچنان نقش محوری داشت. در دوران کمونیسم (1944-1989)، زمین‌ها به‌صورت جمعی اداره می‌شدند و تولید بر اساس برنامه‌ریزی متمرکز انجام می‌گرفت. پس از فروپاشی کمونیسم و خصوصی‌سازی زمین‌ها در دهه 1990، این بخش دستخوش تغییرات اساسی شد و به سمت اقتصاد بازار حرکت کرد. پیوستن بلغارستان به اتحادیه اروپا در سال 2007 نقطه عطف دیگری بود که دسترسی به بازارهای بزرگ‌تر و یارانه‌های کشاورزی را فراهم کرد.
حدود 46.9٪ از مساحت کل بلغارستان (تقریباً 5.1 میلیون هکتار) به فعالیت‌های کشاورزی اختصاص دارد. از این مقدار، حدود 3.3 میلیون هکتار زمین زراعی، 1.5 میلیون هکتار مرتع، و بقیه باغ‌ها و تاکستان‌ها هستند. کشاورزی حدود 6 الی 7 درصد از نیروی کار کشور را به خود اختصاص داده است (طبق آمار 2023). این رقم در مناطق روستایی به مراتب بالاتر است. (سازمان آمار بلغارستان) این بخش حدود 4 الی 5 درصد از تولید ناخالص داخلی (GDP) بلغارستان را تشکیل می‌دهد، اگرچه نقش آن در صادرات و تأمین غذا بسیار پررنگ‌تر از این رقم است.
بلغارستان به دلیل تنوع آب‌وهوایی و خاک حاصلخیز، شرایط مساعدی برای کشاورزی دارد. شمال کشور آب و هوای قاره‌ای معتدل و جنوب شرقی آن آب و هوای مدیترانه‌ای دارد. خاک‌های سیاه (چرنوزم) در دشت دانوب و خاک‌های قهوه‌ای در مناطق کوهپایه‌ای، برای کشت غلات و محصولات دیگر بسیار مناسب هستند. رودخانه‌هایی مانند دانوب و ماریتسا به آبیاری کمک می‌کنند، اگرچه سیستم‌های آبیاری در برخی مناطق نیاز به نوسازی دارند.
کشاورزی بلغارستان به تولید محصولات متنوعی متکی است. گندم (حدود 1.2 میلیون تن در سال معادل 1200 تن)، ذرت (5/2 الی 3 میلیون تن)، و جو از محصولات اصلی هستند. دشت دانوب مرکز تولید غلات است. آفتابگردان (بیش از 1.8 میلیون تن در سال) و کلزا از مهمترین محصولات صادراتی هستند. انگور (برای شراب و مصرف تازه)، سیب، هلو، آلبالو، گوجه‌فرنگی، فلفل و خیار تولید می‌شوند. تاکستان‌ها در بلغارستان حدود 60,000 هکتار را پوشش می‌دهند.گل رز، دره رز در نزدیکی شهر کازانلاک سالانه حدود 1.5 الی 2 تن اسانس گل رز تولید می‌کند که بلغارستان را به یکی از مهمترین تولید کنندگان جهانی در این زمینه تبدیل کرده است. تولید تنباکو در مناطق کوهستانی مانند رشته‌کوه‌های رودوپ همچنان ادامه دارد، اگرچه نسبت به گذشته کاهش یافته است. گاو، گوسفند و خوک که در بلغارستان پرورش داده می‌شود قادرند بخشی از نیازهای لبنی و گوشتی کشور را تامین کنند.[1]
محصولات کشاورزی بلغارستان عمدتاً به کشورهای اتحادیه اروپا (آلمان، ایتالیا، رومانی)، ترکیه و خاورمیانه صادر می‌شوند. شراب (چهارمین صادرکننده بزرگ جهان)، اسانس گل رز، غلات، و دانه‌های روغنی از اقلام کلیدی هستند. در سال 2022، صادرات محصولات کشاورزی و غذایی حدود 4 الی 5 میلیارد یورو برآورد شده است.
چالش های بلغارستان در بخش کشاورزی:
گئورگی استویانوف بنیان‌گذار و رئیس اتحادیه کشاورزان بلغارستان مهمترین چالش های و راهکارهای پیشنهادی در بخش کشاورزی بلغارستان را به ترتیب عوامل ذیل معرفی می‌کند. [2]
1.مشکلات آبیاری: کمبود آب و زیرساخت‌های قدیمی، کشاورزی را پرهزینه‌تر و پرریسک‌تر کرده است.
2.دسترسی محدود به بازار: تولیدکنندگان کوچک‌تر، دسترسی دشواری به زنجیره‌های خرده‌فروشی بزرگ دارند. همچنین، نبود زنجیره‌های تأمین کوتاه، امکان فروش مستقیم به مصرف‌کنندگان را کاهش داده است.
3.رقابت نابرابر ناشی از واردات: محصولات وارداتی از کشورهای ثالث که استانداردهای کیفیت و ایمنی اتحادیه اروپا را ندارند، با قیمت‌های پایین‌تر وارد بازار شده و کشاورزان بلغاری را در شرایط رقابتی دشواری قرار داده است.
یکی از مشکلات اساسی، الزامات سخت‌گیرانه اتحادیه اروپا است. گرچه این الزامات با هدف بهبود استانداردها تدوین شده‌اند، اما در بسیاری از موارد، بدون حمایت‌های لازم اجرا می‌شوند و بار مالی و اداری مضاعفی بر دوش کشاورزان می‌گذارند.
بار بوروکراتیک نیز از دیگر موانع است؛ فرآیندهای پیچیده و زمان‌بر اداری، به‌ویژه برای مزارع کوچک، اجرای فعالیت‌های کشاورزی را دشوارتر کرده است.
همچنین، کمبود نیروی کار ماهر در بخش کشاورزی یک چالش جدی محسوب می‌شود. جوانان تمایل کمتری به اشتغال در این حوزه دارند که می‌تواند در آینده بر تولیدات داخلی تأثیر منفی بگذارد.
دولت برای رفع چالش های موجود می‌تواند نقش فعال‌تری ایفا کند. برخی از اقداماتی که می‌توانند تأثیر مثبتی داشته باشند عبارتند از:
- سرمایه‌گذاری در سیستم‌های آبیاری برای کاهش ریسک و هزینه‌های کشاورزان
- ساده‌سازی رویه‌های اداری و کاهش بوروکراسی
- اعطای یارانه به کشاورزان کوچک و متوسط برای حمایت از تولید داخلی
- حفاظت از بازار داخلی در برابر واردات غیرمنصفانه
- تشویق جوانان به ورود به بخش کشاورزی از طریق برنامه‌های آموزشی و مشوق‌های مالی
علاوه بر این، توسعه تعاونی‌ها و زنجیره‌های تأمین کوتاه به تولیدکنندگان این امکان را می‌دهد که محصولات خود را با قیمت مناسب‌تری به فروش برسانند و در عین حال، مصرف‌کنندگان نیز دسترسی بیشتری به محصولات باکیفیت محلی داشته باشند.
[1] https://www.nsi.bg/en/content/809/agriculture
[2] https://money.bg/companies/fermer-tsenite-na-mesoto-i-meda-nay-mnogo-se-promenyat-po-patya-si-kam-targovskite-verigi.html