روند تولید و صادرات گندم فرانسه

فرانسه بزرگترین تولید کننده و صادرکننده غلات اروپایی است. یک چهارم غلات اتحادیه اروپا یا به طور متوسط 65 تا 70 میلیون تن گندم در سال در این کشور تولید شده که تقریبا نیمی از آن صادر می‌شود.

5 کشور از جمله فرانسه به تنهایی 65 درصد از کل صادرات گندم جهان را تامین می‌کنند. بزرگترین تولیدکنندگان این غله در شرق و در آمریکای شمالی واقع شده اند، اما فرانسه در مقایسه با سایر کشورهای تولیدکننده بهترین عملکرد نسبت تولید گندم در هر هکتار را دارد. کشورهای جنوب مدیترانه و آفریقا از بزرگترین مصرف کنندگان و واردکنندگان این غله هستند که مورد توجه ویژه چندین تولیدکننده بزرگ آگاه از اهمیت سیاسی و اجتماعی گندم در این کشورها قرار دارند.

فرانسه بزرگترین تولید کننده و صادرکننده غلات اروپایی است. یک چهارم غلات اتحادیه اروپا یا به طور متوسط 65 تا 70 میلیون تن  گندم در سال در این کشور تولید شده که تقریبا نیمی از آن صادر می‌شود. بر اساس ارقام مربوط به برداشت گندم سال [1] 2021 ، تولید غلات فرانسه به 67.7 میلیون تن (میلیون تن) بالغ شد که شامل 35.4 میلیون تن گندم نرم بود و تقریباً نیمی از کل تولید برای صادرات (19.9 میلیون تن) در نظر گرفته شد.

اما به نظر می رسد که ارقام تولید و صادرات گندم فرانسه در سال 2024 کمی متفاوت از سال های پیش است. به گزارش بلومبرگ بر اساس نظر گوتیه لو مولگا[2]، مدیر آرگوس مدیا[3]  شعبه فرانسه[4] ، در فصل کشاورزی سالهای 25-2024 در فرانسه ، کشاورزان 25.2  میلیون تن گندم برداشت خواهند کرد.  این میزان نسبت به میانگین پنج ساله 27 درصد کاهش یافته است.  این کارشناس  یادآور می‌شود که آخرین  رکورد منفی 24.5  میلیون تن بود . گوتیه لو مولگا  می‌گوید:  «کل صنعت غلات فرانسه متحمل عواقب این کاهش تاریخی تولید خواهد شد». کشاورزان فرانسوی متوجه شدند که برداشت محصول در اوایل ماه اوت بسیار بد خواهد بود و از دولت کمک مالی مطالبه کردند.

به گزارش پورتال افریکا ریپورت با استناد به نظر مکسنس دویل[5]  تحلیلگر شرکت آرگوس مدیا به دلیل کاهش سهم سنتی فرانسه از بازار گندم آفریقا، چشم اندازهای جدیدی برای گسترش صادرات گندم و سایر غلات روسیه به کشورهای آفریقایی  باز شده است.

انتظار برداشت "فاجعه بار" گندم فرانسه در سال 2024 (بدترین برداشت در بیش از 40 سال گذشته) ، فرصت مهمی‌برای تقویت حضور روسیه در قاره آفریقا فراهم کرده است. پیش بینی کاهش 20 درصدی برداشت گندم در فرانسه ناشی از کاهش کاشت در پی بارندگی‌های شدید ابتدای سال است.  در صورت تحقق این پیش بینی، فرانسه که سال‌ها تامین‌کننده سنتی گندم کشورهای شمال آفریقا بوده است، تنها موفق به صادرات کمترین میزان ممکن از سال 1983 یعنی حدود 4 میلیون تن غلات  به مستعمرات سابق خود مانند الجزایر، مراکش و تونس خواهد شد.

در همین حال، جمعیت کشورهای آفریقایی در حال افزایش و  نیاز به غذا نیز در حال گسترش است. اگر فقط شمال قاره را در نظر بگیریم ، جمعیت آن از 69  میلیون نفر در سال 2000  به 97  میلیون نفر در سال 2024 افزایش یافته است.

 علاوه بر این ، مشکلات اقلیمی‌کشاورزی  نیز  کشورهای شمال آفریقا را درگیر کرده است. به عنوان مثال، مراکش برای سومین سال متوالی از خشکسالی رنج می‌برد. بر اساس گزارش پورتال افریکا ریپورت، این پادشاهی به همراه الجزایر و تونس امسال تنها 5.7 میلیون تن گندم برداشت خواهند کرد که 1.6 میلیون تن کمتر از سال گذشته است.  در عین حال، پیش بینی می‌شود تقاضای سه کشور برای این غله به 19.5  میلیون تن افزایش یابد .

در همین حال در سال گذشته، الجزایر تا حد زیادی زنجیره تامین خود را از گندم فرانسوی به روسی تغییر داده است . برخی از کارشناسان این امر را به دلیل قیمت های مطلوب تر توجیه می‌کنند . علاوه بر این، در فدراسیون روسیه،  علیرغم وجود  ناهنجاری‌های جدی آب و هوایی در طول سال، وضعیت برداشت بسیار بهتر از فرانسه است.  همچنین انتظار می رود که اوکراین به دلیل کاهش شدید ذخایر غلات داخلی، موقعیت خود را به عنوان صادرکننده عمده گندم جهانی از دست بدهد .

گندم روسی فرانسه را از بازار سنتی خود در آفریقا دور می‌کند؟

 ارزیابی کارشناسان این بوده که گندم روسی نه تنها از نظر قیمت بلکه از نظر کیفیت نیز بهتر شرایط بهتری دارد. مشکلات جمهوری پنجم در این زمینه از سال گذشته که برداشت ضعیف باعث شد فرانسه عملا صادرات غلات به کشورهای دیگر را متوقف کند آغاز شد  و در پی آن روسیه  پیشنهاد سودآورتری به شرکای آفریقایی فرانسه ارایه داد. فرانس انفو کیفیت غلات روسیه را مثبت ارزیابی کرد و نوشت که این گندم قبلاً « به معیاری برای کل جهان تبدیل شده است» . علاوه بر این ، کیفیت آن به طور مداوم در حال بهبود و قیمت آن 30 درصد کمتر از غلات  فرانسوی است .

در واقع ، تنها کشوری که همچنان به خرید گندم فرانسوی در قاره سیاه ادامه می دهد الجزایر بوده و دلیل آن محدودیت های واردات داخلی  است. اما اکثر کشورهای آفریقایی پیش از این به محصولات ساخت روسیه روی آورده اند. به عنوان مثال سنگال 100 درصد گندم مورد نیاز خود را از روسیه خریداری می‌کند .

روزنامه اومانیته در همین زمینه می نویسد که فرانسه در حال شکست از روسیه در جنگ غلات است. روسیه با موفقیت بازارهای کشورهای ثالث را از فرانسه پس گرفته است. بنابراین، در سال‌های 2023-2024، بخشی از بازار الجزایر، مراکش، مصر و سایر کشورهای آفریقایی که بیش از نیمی از صادرات محصولات کشاورزی فرانسه را تشکیل می‌دادند، به خرید غلات مغذی‌تر از روسیه با قیمت رقابتی‌تر روی آوردند. نویسندگان مقاله می نویسند که در نتیجه، تولیدکنندگان محصولات کشاورزی جمهوری پنجم اکنون چرخ تولید خود را تند کرده و تلاش می‌کنند تا قیمت های پایین را حفظ کنند.

مطمئناً روسیه نیز منافع خاص خود را در قاره سیاه  که  با رشد ضعیف گندم مواجه است اما مواد معدنی کمیاب فراوانی دارد  دنبال می‌کند . با این حال ، از این نظر ، بسیاری از ابتکارات بشردوستانه روسیه نیز در این زمینه بسیار حایز اهمیت اند. اهدای غلات رایگان به فقیرترین کشورهای جهان ، نظیر مالی ،  به کشورهای مایل آفریقایی کمک می‌کند تا امنیت غذایی مردم خود را تضمین کنند و به استقلال اقتصادی و سیاسی  از استعمارگران سابق برسند .

تحول ژئوپلیتیک گندم در آفریقا با ورود بازیگر ترک

یکی از عناصر اخیر در ژئوپلیتیک گندم ورود ناگهانی بازیگری به نام ترکیه است که تصمیم دارد محصولات نهایی با منشا غلات روسیه را به بازارهای آفریقا صادر کند در عصری که آفریقا قاطعانه خواهان رشد در زنجیره تولید است تا صنعتی شدن و خودکفایی غذایی خود را توسعه دهد، استراتژی ترکیه برای حضور در بازار غله آفریفا کاملا متفاوت به نظر می رسد. سخنان رئیس جمهور ترکیه در 8 ژانویه 2023 در آنتالیا:

پوتین به من گفت: من غلات را مجانی به شما می دهم شما آن را به کشورهای فقیر آفریقا برسانید. و ما می‌گوییم، بسیار خب. ما این غلات را به صورت رایگان از شما دریافت خواهیم کرد و آنها را در کارخانه‌های خود به آرد تبدیل می‌کنیم و به کشورهای فقیر آفریقا می فرستیم. ما مصمم هستیم و تلاش خواهیم کرد تا این محصولات را از این کریدور غلات به کشورهای آفریقایی ارسال کنیم[6] .

بنابراین اردوغان قصد خود را برای فراوری غلات «رایگان» روسی، به محصولات مشتق (سمولینا، آرد، ماکارونی) به منظور صادرات آنها به کشورهای آفریقایی اعلام کرد. در زمانی که دولت‌های بسیاری از کشورهای در حال توسعه به دلیل دشواری دسترسی به این مواد خام که از سوی برخی به عنوان سلاح جنگی تلقی می‌شود، از شورش برای گرسنگی یا نان می‌ترسند، ترکیه به طرز ماهرانه‌ای خود را تبدیل به یک بازیگر غافلگیرکننده  با هدف تقویت نفوذ خود در کشورهای آفریقایی کرده است. ورود به بازار آفریقا از طریق غلات نه تنها به ترکیه اجازه می دهد تا صنایع و صادرات خود را تقویت کند، بلکه بیش از هر چیز نفوذ و نام تجاری خود را نزد دولت ها و ملت ها تقویت کرده، و در نتیجه سایر منافع اقتصادی خود را در این کشورها، توسعه خواهد داد.

این اولین اقدام ترکیه در زمینه غلات و اولین ورود آن به ژئوپلیتیک گندم نیست. در طول جنگ بین روسیه و اوکراین، وزیر زیرساخت اوکراین و وزیر دفاع روسیه در آنکارا (گندم برای اوکراین اروپایی یک مسئله لجستیکی و کشاورزی است و برای روسیه یک مسئله نظامی است) ، هرکدام به تنهایی اما در یک مکان، تحت حمایت سازمان ملل متحد، توافقی را امضا کردند که امکان بازگشایی تحویل دریایی گندم اوکراین و روسیه از طریق دریای سیاه را فراهم کرد که 1٪ از نیازهای جهانی را پوشش می دهد. پیروزی دیپلماتیک ترکیه پیامدهای ژئوپلیتیکی و اقتصادی خود را در پی خواهد داشت.

در این میان، دیپلماسی غلات فرانسه نیز بی عمل نمانده است. به عنوان مثال، کاترین کولونا، وزیر امور خارجه سابق فرانسه، حمایت فرانسه از بسیاری از کشورهایی که برای دیپلماسی این کشور مهم هستند و خطر کمبود غلات را به همراه دارند، یادآور شد. این کشور به کمک اتیوپی و لبنان آمد و ساختارهای حمایتی متعددی ایجاد شد که امکان تامین مالی واردات و پوشش هزینه‌های حمل و نقل را نیز فراهم می‌کرد.

برگ برنده فرانسه در دیپلماسی غلات چیست؟

اگرچه تحلیل‌ها به خطر تضعیف تولید گندم فرانسه یا حتی به ژئوپلیتیک گندم روسیه می‌پردازند، اما نکته ای که مورد غفلت قرار گرفته این است که فرانسه راه‌ حل و مزیت نسبی ای برای توسعه صادرات خود در اختیار دارد که کشورهای شرق هرگز قادر نخواهد بود به مدیترانه جنوبی و آفریقا ارایه کنند: مزیت دسترسی به بازار اروپا برای محصولات تولید شده در مدیترانه جنوبی و آفریقا بر پایه غلات فرانسوی و اروپایی و یا به عبارتی دیگر نوعی معامله "گندم در برابر حمایت از صنعتی سازی محلی" آنها.

اولین مزیت نسبی گندم فرانسوی: دسترسی به بازار اروپا از طریق «فرآوری بیرونی»

ابزاری کمتر شناخته شده ، اما با پتانسیل بالا برای رسیدن به معامله برد-برد بین اروپا و مدیترانه جنوبی و آفریقا. این ابزار به سادگی امکان صادرات غلات اروپایی با مالیات اندک را فراهم تا در کارخانه‌های خارج از کشور فرآوری شوند و دوباره به به عنوان محصول نهایی مانند پاستا، کوسکوس و ... وارد اروپا شوند.

مراکش و مصر در حال حاضر به مکانیسم فرآوری خارجی و صادرات بدون هزینه گمرکی محصولات مبتنی بر غلات مانند کوسکوس دسترسی دارند. این مورد در مورد الجزایر و تونس صادق نیست و این دو کشور باید برای صادرات مجدد محصولات حاصل از فرآوری غلات اروپایی مالیات بپردازند.

گسترش معافیت مالیاتی فرآوری بیرونی برای غلات به نفع کشورهای مدیترانه ای و آفریقایی، استدلالی قوی برای دسترسی به بزرگترین بازار جهان است. اما اگر دسترسی به بازار اروپا از طریق فرآوری خارجی راهی است که رقبای قدرتمند فرانسه در زمینه غلات از آن برخوردار نیستند، این تنها راه تقویت وجهه فرانسه و صادرات غلات آن به خارج نیست و این کشور مزیت نسبی دومی نیز در اختیار دارد.

دومین مزیت نسبی گندم فرانسوی: دانش فنی توسعه غلات

به اشتراک گذاری دانش برای تقویت تولید محلی در هر کشوری که غلات فرانسوی را نیز وارد می‌کند، ابزار دیگری است که معامله صادرات غلات فرانسه را به معامله برد-برد برای وارد کننده تبدیل کرده است. فرانسه زنجیره کارآمد و یکپارچه ارزش غلات را در اختیار دارد. دانش مهم و شناخته شده ای که  شرکت های غول پیکری مانند Invivo در این بخش فعالند و بازدهی محصولات مبتنی بر غلات آن بسیار بیشتر از بازدهی غلات کشورهای واردکننده در اطراف دریای مدیترانه و آفریقا و حتی بسیار بالاتر از سایر تولیدکنندگان بالقوه در بازارهای مدیترانه و آفریقا است.

بنابراین، این دومین مزیت نسبی عمده ای است که فرانسه بر خلاف رقبای قدرتمند خود در عرصه غلات در اختیار دارد: توانایی تولید محصول بالاتر گندم نسبت به سایر نقاط جهان. همراه کردن صادرات غلات فرانسه با دسترسی به بازار اروپا و کمک های فنی برای تقویت عملکرد کشاورزی، میتواند غلات قدرت های رقیب را از بازار خارج کند.

بر اساس گزارش رصدخانه پیچیدگی اقتصادی[7] (OCE)، فرانسه از نظر شرایطی که برای افزایش صادرات گندم دارد، پیشتاز کشورهای توسعه یافته است. نمودار پیچیدگی-رابطه  این رصدخانه ریسک و ارزش استراتژیک فرصت های بالقوه صادرات گندم را مقایسه و "رابطه" احتمال افزایش صادرات گندم یک کشور را پیش بینی می‌کند. "پیچیدگی" با توسعه کشور مرتبط است: سطح درآمد بالاتر، پتانسیل رشد اقتصادی بالاتر.

علاوه بر این، به گفته مارک تواتی[8]، اقتصاددان، «دنیای غلات در قلب دو انقلاب فناوری قرار دارد و بنابراین می‌تواند به یکی از موتورهای اصلی رشد در ده سال آینده تبدیل شود. و اروپا، از جمله فرانسه، موقعیت پیشرویی را در اختیار دارد و به دنبال حفظ آن خواهد بود».

تا سال 2050، تقاضای جهانی غلات به 3 میلیارد تن خواهد رسید (50 درصد در مقایسه با سال 2010). با این حال، افزایش تولید در کشورهای نوظهور برای متعادل کردن عرضه و تقاضا در هر منطقه جغرافیایی کافی نخواهد بود و میزان نارسایی در مناطق خاصی از شمال و شرق نزدیک آفریقا می‌تواند به 80 درصد برسد.

تولید چالشی جهانیست و تعداد کمی از کشورها به اندازه فرانسه مجهز به ابزارهای رویارویی با این چالش هستند. در حالی که قدرت‌های تاریخی (روسیه) و نوظهور (ترکیه) غلات تلاش می‌کنند تا دیپلماسی گندم خود را به اسب تروایی برای مسائل ژئوپلیتیکی و اقتصادی تبدیل کنند، فرانسه حایز دو عنصر متمایزکننده است که به او اجازه می‌دهد وجهه و صادرات خود را نسبت به کشورهای اطراف دریای مدیترانه و آفریقا تقویت کند : دسترسی به بازار اروپا برای تولید محصولات نهایی مبتنی بر غلات فرانسوی و دسترسی به دانش  بهبود ارزش گندم در مناطق صادراتی .

[1] https://assets3.keepeek.com/pm_39_95_95668-pr6al4byt8.pdf

[2] Gauthier Le Molgat

[3] Argus Media France

  [4]توضیح مترجم: آرگوس شرکت مستقل ارائه‌دهنده اطلاعات در بازارهای جهانی انرژی و کالا است. ارزیابی نرخ و قیمت، اخبار، تجزیه و تحلیل، خدمات مشاوره، داده پردازی برای روشن کردن وضعیت بازارهای جهانی است. قیمت ها و نرخ های مندرج در وبسایت آرگوس به عنوان معیار و مرجع قابل اعتماد در سراسر جهان برای قیمت گذاری حمل و نقل، کالاها و انرژی استفاده می‌شود.

[5] Maxence Deville

[6] https://www.ege.fr/infoguerre/evolution-de-la-geopolitique-du-ble-en-afrique-par-larrivee-de-lacteur-turc

[7] L’Observatoire de Complexité Économique

[8]  Marc Touati