جایگاه شهر بندری العقبه در راهبرد اقتصاد دریایی اردن
کشور پادشاهی اردن‌هاشمی 92هزار کیلومتر مربع مساحت دارد که از شرق با عراق و عربستان، از شمال با سوریه، از غرب با کرانه باختری و فلسطین اشغالی و از جنوب با عربستان سعودی مرزهای زمینی دارد. تنها گذرگاه آبی اردن که این کشور را به دریاهای آزاد جهان متصل می سازد شهر العقبه است که 27 کیلومتر درازا دارد و در جنوب شرقی اردن در سواحل خلیج العقبه قرار گرفته است.
نامیدن این شهر بندری العقبه که به معنای گردنه و راه سخت است، به دلیل سختی ورود به این شهر از سمت داخل اردن است که می‌باید بلندی‌های نقب را پشت سر گذاشت. قدمت این شهر ساحلی 3 هزار ساله به دوران ادومی‌ها یا آیلا بر می‌گردد. بر روی سفال های باستانی این شهر خط میخی و خط قدیم عربی نقش بسته است. دو گذرگاه مرز زمینی در شمال و جنوب شهر العقبه به نام های "وادی العربه" و "الدره" قرار داد که به ترتیب اردن را با شهر "ایلات اسراییل" و شهر "حقل عربستان" مرتبط می سازد. ارتباط اردن با مصر نیز از طریق خلیج العقبه صورت می‌گیرد که این بندر را با بندر النویبع مصر متصل ساخته است . فرودگاه بین المللی ملک حسین به عنوان گذرگاه هوایی العقبه دومین فرودگاه بزرگ اردن است.
العقبه با جمعیت 222.800 نفر مهم ترین شهر اقتصادی اردن پس از پایتخت تلقی می‌شود که دارای تجهیزات بندری، مناطق آزاد تجاری و تاسیسات صنعتی است. این بندر شریان اقتصادی اردن و دروازه اصلی آن به جهان خارج است و نقش مهمی در خدمت به اقتصاد ملی را ایفا می‌کند. 78درصد از کل صادرات و 65درصد از کل واردات اردن از طریق بندر عقبه انجام می‌شود. بندر عقبه روزانه توانایی باراندازی 23 کشتی در اندازه‌ها و انواع مختلف و پذیرش 8 کشتی لنگر انداخته شده در ساحل و با حجم های 406 هزار تن مواد مایع و 70 هزار تن کالا را دارد. ظرفیت باراندازی بندر العقبه 28 میلیون تن در سال است. این بندر در سال 2021 و از سوی بانک جهانی و آژانس جهانی Standard & Poor در میان 370 بندر کارآمد جهان، رتبه 35 را کسب نموده است.
سواحل العقبه به چهار منطقه تقسیم شده است: منطقه گردشگری و تفریحی، منطقه زیست محیطی و حفاظت شده و منطقه بندری. منطقه بندری العقبه به شرح ذیل به بندر اصلی، بندر باراندازها و منطقه صنعتی تقسیم می‌شود:
منطقه بندر اصلی در نزدیکی شهرستان عقبه واقع شده است و شامل 12بارانداز و به درازای 2110 متر است که برای بارگیری و تخلیه کالاهای مختلف، غلات، صادرات فسفات، اتومبیل و حمل و نقل توسط قایق استفاده می‌شود که از این تعداد 6 بارانداز اصلی آن به طول 1060 متر برای سرویس به کشتی‌های با ظرفیت تا 70 هزار تن و آبخور 14.4 متر اختصاص دارد.
منطقه باراندازها:
شامل باراندازهای ذیل است:
- بارانداز موته: باراندازی شناور به طول 150 متر، عرض 35 متر و آبخور 20 متر و با ظرفیت باراندازی کشتی‌های تا 53 هزار تن که بیشتر برای تخلیه برنج و احشام استفاده می‌شود.
- بارانداز مشترک و سیمان: بارانداز دلفینی به طول 120 متر و آبخور 11 متر و مجهز به تسمه نقاله با ظرفیت 5 هزار تن در روز که برای صادرات و واردات سیمان فله و همچنین برای تخلیه کشتی‌های نفتی و روغن‌های نباتی استفاده می‌شود و کشتی‌های تا 100 هزار تن را باراندازی می‌کند.
- بارانداز کانتینری: این بارانداز شامل 3 بارانداز به طول 540 متر و آبخور 15 متر است و کشتی‌های تا 84 هزار تن را باراندازی می‌کند.
- بارانداز خودرو : به طول 40 متر و آبخور 15 متر و برای کشتی‌های با بارگیری دو سویه و با ظرفیت 35 هزار تن.
- بارانداز یرموک و ترمینال مسافری: باراندازی شناور به طول 150 متر و آبخور 9 متر که برای سرویس رسانی کشتی‌ها در مسیر العقبه و النویبع مصر اختصاص داده شده و همچنین می‌تواند برای بارگیری کشتی‌های خودرو بر استفاده شود. ترمینال مسافربری یرموک مجهز به تمام امکانات برای پذیرش گردشگران و کارگرانی است که به کشورهای منطقه می روند. این ترمینال همچنین محلی برای کامیون‌ها محسوب می‌شود.
منطقه بندر صنعتی:
شامل 4 بارانداز به طول 630 متر به شرح ذیل است:
- بارانداز نفتی: در 1986 تاسیس شده و به شکل دولفینی و با آبخور 24 متر و برای بارگیری و تخلیه کشتی‌های تا 406000 تن با ظرفیت پمپاژ تا 3000 تن در ساعت است.
- بارانداز چوبی: به طول 80 متر و آبخور7 متر جابجایی و برای کشتی‌های تا 30 هزار تن با محموله‌های چوب، دام و گاز مایع استفاده می‌شود.
- بارانداز صنعتی: در 1981 تاسیس شده و اختصاص به صادرات و واردات کالاهای مجتمع های صنعتی مجاور و کارخانه کود دارد. این بارانداز خود بر دو بخش است:
- اسکله غربی: به طول 200 متر و آبخور22 متر و برای پذیرش کشتی‌های تا 70 هزار تن با محموله‌های پتاس، گوگرد و مواد فله مانند کود و نمک صنعتی است.
- اسکله شرقی: به طول 190 متر و آبخور11.5 متر و برای پذیرش کشتی‌های تا 40 هزار تن با محموله‌های کودهای فله، آمونیاک و محصولات شیمیایی است.
منطقه حفاظت شده العقبه:
به طول7 کیلومتر است که از جنوب ترمینال مسافری تا باشگاه افسران در جنوب شهر امتداد دارد. حفاظت از زیست دریایی در حالت طبیعی آن و از بین بردن یا به حداقل رساندن آسیب های بشری در این منطقه حفاظت شده صورت می‌گیرد و لذا تمام فعالیت ها در این مناطق بدون اجازه کتبی مدیریت پارک ممنوع میباشد.
منطقه شنا و سرگرمی:
برای ارائه سرگرمی و پیک نیک ایمن در ساحل در نظر گرفته شده و محلی برای شنای عادی و شنای سطحی کم عمق و نیز محلی برای غواصی مجاز است. فعالیت های ممنوعه در این منطقه عبارتند از: تردد قایق ها به جز قایق های غواصی که بر روی شناورها لنگر انداخته اند، اسکی، جت اسکی، ماهیگیری و لنگر انداخت قایق ها.
منطقه قایق رانی:
محلی که برای حرکت ایمن قایق ها و عبور برای رسیدن به ساحل بدون به خطر افتادن منطقه ساحل در نظر گرفته شده است. در این مکان غواصی، شنا، شیرجه و فرود در آب، اسکی، جت اسکی، ماهیگیری و لنگر انداختن ممنوع میباشد.
منطقه غواصی:
برای غواصی امن و لذت بردن از تماشا و عکاسی از حیات دریایی در زیر آب اختصاص دارد و لذا جت اسکی، اسکی، ماهیگیری، لنگر انداختن و حرکت قایق ممنوع است.
فعالیت بندر العقبه در 2024
تا پایان 5ماهه اول 2024 بالغ بر 724 کشتی باربری در این بندر برای تخلیه و بارگیری 431.409 تن کالا باراندازی شده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته به ترتیب تعداد کشتی و بار 13 و 6 درصد افزایش داشته است. در این مدت همچنین ترمینال مسافری بندر العقبه 530کشتی مسافربری با 101.864 مسافر را پذیرش کرده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته 23درصد افزایش داشته است.
مدیریت منطقه العقبه
مدیریت منطقه العقبه را سازمان ویژه اقتصادی منطقه العقبه بر عهده دارد. این سازمان به عنوان یک نهاد مستقل - در رابطه با توسعه و مدیریت منطقه ویژه اقتصادی عقبه در تمام ابعاد آن - عهده دار ارائه خدمات یکپارچه به سرمایه گذاران و شرکت های ثبت شده میباشد. سازمان مذکور در قالب یک هیئت شش نفره از کمیسیونرها به ریاست رئیس هیئت کمیسیون‌ها اداره می‌شود که هر یک از آنها مسئول تنظیم و مدیریت فعالیت های قانونی، قانونی و نظارتی است که در منطقه صورت می‌گیرد. عملکرد این سازمان نمونه ای از تمرکز زدایی در اردن محسوب می‌شود. رییس فعلی این سازمان، نایف حمیدی الفایز است.