انرژی خورشیدی؛ طلای جدید صحرا
انرژی خورشیدی امروز در حال دگرگون‌کردن چهره‌ی منطقه گسترده‌ای که از اقیانوس اطلس تا خلیج فارس امتداد دارند، است و جای نفت و گاز را به‌عنوان منبع اصلی قدرت و ثروت می‌گیرد.
طبق گزارش آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) در سال ۲۰۲۵، پیش‌بینی می‌شود ظرفیت تولید انرژی خورشیدی در خاورمیانه و شمال آفریقا از ۲۰ گیگاوات فعلی به بیش از ۲۰۰ گیگاوات تا سال ۲۰۳۵ برسد؛ افزایشی ده‌برابری که نشانگر تحولی عمیق در ساختار انرژی منطقه است. این تحول را می‌توان «انقلاب خاموش صحرا» نامید؛ انقلابی که وعده‌ی آینده‌ای پاک‌تر، پایدارتر و مستقل‌تر را می‌دهد.
تحول در نقشه انرژی جهان عرب
جهان عرب که برای دهه‌ها به‌عنوان مرکز نفت و گاز جهان شناخته می‌شد، اکنون جایگاه تازه‌ای در نقشه انرژی جهانی یافته است.
عربستان سعودی با اجرای پروژه‌ی عظیم "الشمیسیه" با ظرفیت ۱.۵ گیگاوات و هزینه تولید تنها ۱.۶ سنت به‌ازای هر کیلووات‌ساعت، یکی از ارزان‌ترین پروژه‌های انرژی خورشیدی جهان را راه‌اندازی کرده است.
در مصر، مجتمع خورشیدی "بنبان" در استان اسوان با ظرفیت ۱.۸ گیگاوات، برق پاک مورد نیاز نزدیک به یک میلیون خانه را تأمین می‌کند.
مراکش نیز با نیروگاه "نور ورزازات" به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های خورشیدی متمرکز جهان، نیمی از برق تجدیدپذیر مورد نیاز کشور را تولید می‌کند.
اردن نیز با اجرای پروژه‌هایی همچون المفرق، القریة الشمسیة و معان ۲ موفق شده است بیش از ۳۰ درصد از نیاز انرژی خود را از منابع تجدیدپذیر تأمین کند و در زمره کشورهای پیشرو منطقه در این حوزه قرار گیرد.
سرمایه‌گذاری راهبردی، فراتر از دغدغه زیست‌محیطی
رشد سرمایه‌گذاری در انرژی خورشیدی دیگر صرفاً اقدامی محیط‌زیستی تلقی نمی‌شود، بلکه به تصمیمی اقتصادی و راهبردی برای کشورهای عربی تبدیل شده است.
هر مگاوات جدید انرژی خورشیدی علاوه بر کاهش وابستگی به واردات سوخت‌های فسیلی، موجب ایجاد فرصت‌های شغلی جدید، افزایش بهره‌وری و کاهش انتشار کربن می‌شود.
براساس داده‌های آژانس بین‌المللی انرژی‌های تجدیدپذیر (IRENA) در سال ۲۰۲۵، هر یک میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در بخش خورشیدی می‌تواند میان ۳۰ تا ۵۰ هزار شغل مستقیم و غیرمستقیم در حوزه‌های تولید، حمل‌ونقل، نگهداری و فناوری‌های پشتیبان ایجاد کند.
چالش‌های فنی و اجرایی
با وجود این دستاوردها، مسیر گذار کامل به انرژی خورشیدی همچنان با چالش‌هایی همراه است. از جمله این چالش‌ها می‌توان به ذخیره‌سازی انرژی در شب، نوسانات تابش خورشید در طول سال، نیاز به شبکه‌های برق هوشمند و مشکلات تأمین مالی اشاره کرد.
در برخی کشورهای کم‌درآمدتر، موانع بوروکراتیک و کمبود منابع مالی نیز مانعی در مسیر توسعه پروژه‌هاست. با این حال، روند کلی مثبت است؛ زیرا هزینه تولید برق خورشیدی طی دو دهه گذشته بیش از ۹۰ درصد کاهش یافته و بهره‌وری این فناوری به‌طور چشمگیری افزایش یافته است. امروزه انرژی خورشیدی در بسیاری از کشورهای عربی به رقیب اصلی برق تولیدی از سوخت‌های فسیلی تبدیل شده است.
افق آینده؛ از نفت سیاه تا طلای درخشان
پرسش اساسی آینده این است: آیا انرژی خورشیدی به «نفت قرن بیست‌ویکم» تبدیل خواهد شد؟
نشانه‌ها حاکی از آن است که پاسخ مثبت است. کشورهای حوزه خلیج فارس که سال‌ها برق خود را از نفت تولید می‌کردند، اکنون به سمت صادرات انرژی سبز گام برمی‌دارند.
عربستان سعودی و امارات متحده عربی برنامه دارند تا سال ۲۰۳۰ در زمره بزرگ‌ترین صادرکنندگان هیدروژن سبز در جهان قرار گیرند. این تحول نه‌تنها نقشه انرژی منطقه را بازنویسی می‌کند، بلکه مفهوم ثروت را نیز دگرگون می‌سازد؛ ثروتی که دیگر در اعماق زمین نیست، بلکه بر فراز آن می‌درخشد.
چالش‌ها: از ذخیره‌سازی تا زیرساخت هوشمند
با وجود این پیشرفت‌ها، مسیر دستیابی به «گذار کامل انرژی» هنوز طولانی است.
انرژی خورشیدی با چالش‌هایی مانند ذخیره‌سازی در شب، نوسانات تابش خورشید در فصول مختلف سال، و نیاز به شبکه‌های برق هوشمند و منعطف روبه‌روست.
در برخی کشورهای کم‌درآمدتر، مشکلات تأمین مالی و موانع اداری نیز از سرعت اجرای پروژه‌ها می‌کاهد. با این حال، روند کلی روشن است: هزینه‌ها کاهش یافته، بهره‌وری افزایش یافته و حمایت جهانی گسترش یافته است.
طی دو دهه‌ی گذشته، قیمت صفحات خورشیدی بیش از ۹۰ درصد کاهش یافته و انرژی خورشیدی اکنون در بیشتر کشورهای عربی به رقیب اصلی برق تولیدی از سوخت‌های فسیلی تبدیل شده است.[1]
[1] - الغد شمارگان 24اکتبر2025.