جنگ روسیه و اوکراین و جایگاه انرژی در سیاست خارجی کشورها

جنگ روسیه و اوکراین، کشورهای اروپایی را بر آن داشت تا در پی راههای جایگزین برای تامین گاز طبیعی خود باشند و این مسئله بار دیگر جایگاه مهم انرژی را در سیاست خارجی کشورها آشکار ساخت.

کشورهای اروپایی که 90 درصد گاز طبیعی مورد نیاز خود را وارد می‌کنند، در سال گذشته شاهد افزایش حدود 6 برابری قیمت این محصول بودند. همچنین قیمت زغال سنگ که سهم آن در تولید برق حدود 15 درصد است، نیز به 4 برابر رسیده است .متعاقب حمله نظامی روسیه به اوکراین قیمت گاز طبیعی در بازار اروپا در روز دوم مارس2022، 60 درصد افزایش یافت. به عبارت دیگر  قیمت 121.7 یورویی معاملات هر مگاوات ساعت گاز طبیعی در بازار بورس گاز طبیعی (TTF)در بزرگترین بورس گاز طبیعی اروپا در عرض یک روز با رشد 60 درصدی به 194 یورو رسید.

هم اکنون کشورهای عضو اتحادیه اروپا حدود 40 درصد از مصرف گاز طبیعی خود را از روسیه تامین می‌کنند. تحریم گاز روسیه توسط اروپا که به طور متوسط سالانه 155 میلیارد متر مکعب در سال مصرف می‌کند با احتمال توقف انتقال گاز از روسیه به اروپا، نگرانی‌ها در مورد امنیت عرضه این سوخت مهم را افزایش داده است.

کادری سیمسون، کمیسیونر انرژی اتحادیه اروپا اخیراً اعلام نموده که بازارهای انرژی در مضیقه هستند و ما در حال تماس با منابع مختلف برای تامین گاز طبیعی بیشتر هستیم .وی با بیان اینکه مخازن گاز باید تا قبل از زمستان آینده پر و عرضه متنوع شود، گفت: کمیسیون اتحادیه اروپا برای تامین بیشتر با خطوط لوله جایگزین و تامین کنندگان گاز مایع طبیعی در تماس است. او متعاقباً اعلام کرد که در پاسخ به حمله روسیه به اوکراین، خرید گاز روسیه را تا قبل از پایان سال، دو سوم کاهش خواهد داد.

مارکو جولی، تحلیل‌گر مرکز سیاست اروپا اظهار داشته است که در صورت کاهش احتمالی عرضه، اروپا قادر خواهد بود تا مدتی با منابع فعلی خود، نیاز مصرف را تامین کند. وی با بیان اینکه پر کردن ذخایر مورد استفاده در دوره بهار و تابستان و آمادگی برای زمستان آینده بدون استفاده از گاز روسیه بسیار دشوار است، گفت: حذف 150 میلیارد مترمکعب از مکانیسم عرضه، اثرات جدی بر قیمت‌ها خواهد داشت و اختلالات احتمالی در تقاضا را  نمی‌توان نادیده گرفت.

وی خاطرنشان نمود: ترکیه گاز آذربایجان و روسیه را از خاک خود به اروپا منتقل می‌کند. در صورت توقف عرضه گاز از روسیه، ادامه دسترسی به منابع دریای خزر، از اهمیت بالایی برخوردار می‌باشد. خط لوله گازی ترانس آدریاتیک (تاپ) در حال حاضر 7 میلیارد متر مکعب گاز را وارد ترکیه می‌کند و این میزان می‌تواند تا 10 میلیارد متر مکعب افزایش یابد.

اخیراً جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا پیرامون تحریم‌های اعمال شده علیه روسیه به دلیل جنگ اوکراین، ضمن تاکید بر اینکه آمریکا یکی از شریان‌های اقتصاد روسیه را هدف قرار خواهد داد، گفت: واردات نفت، گاز و انرژی روسیه ممنوع بوده و نفت روسیه دیگر در بنادر آمریکا پذیرفته نخواهد شد.

وی با اشاره به حمایت گسترده کنگره و مردم آمریکا از این اقدام گفت: درک می‌کنیم که شرکای اروپایی و متحدان ما در انجام این امر در موقعیت مشابهی با ما قرار ندارند. ایالات متحده بیشتر از کل اروپا در کشور خود نفت تولید می‌کند.

گفتنی است اروپا 10 سال است که به دنبال جایگزینی برای گاز روسیه است. کشورهای اتحادیه اروپا سال‌هاست که علی رغم خطرات ناشی از وابستگی بیش از حد به روسیه، به‌ویژه در زمینه گاز طبیعی، موفقیتی در توسعه پروژه‌های جایگزین در انرژی خود نداشته اند.

علی رغم هشدارها و مخاطراتی که در قبال این وضعیت وجود داشت، کشورهای اروپایی برای دستیابی به اهداف زیست محیطی به جای تامین امنیت تامین گاز، ترجیح دادند گاز مورد نیاز را از روسیه که هم مقرون به صرفه بود و هم سریع و آسان، تامین کنند. در نتیجه وابستگی خارجی آنان به انرژی بیشتر شد. در همین راستا، کشورهای اتحادیه اروپا 40 درصد از گاز طبیعی و حدود 30 درصد نفت مورد نیاز خود را از روسیه تامین می‌کنند. در این میان حمله نظامی روسیه به اوکراین، کشورهای اتحادیه اروپا را که در شرایط سخت انرژی قرار دارند، بیش از پیش در شرایط دشوارتر قرار داده است.

اقدامات تحریمی علیه گاز روسیه و احتمال توقف جریان گاز روسیه نگرانی‌ها از بحران انرژی در کل منطقه را افزایش داده و اتحادیه اروپا در تلاش برای برنامه ریزی وضعیت اضطراری علیه کاهش بیشتر یا توقف عرضه گاز روسیه، شروع به جستجوی منابع جایگزین برای گاز این کشور کرده است.این اتحادیه اکنون به فکر تامین کمبود انرژی از ایالات متحده، نروژ، قطر، مصر و الجزایر است.

با این وجود و با توجه به اینکه ظرفیت واردات سالانه گاز ال ان جی اتحادیه اروپا حدود 160 میلیارد متر مکعب است، حتی با وجود ادامه واردات از روسیه، اتحادیه اروپا با کمبود مواجه خواهد بود. به همین دلیل، به نظر می‌رسد در صورت قطع گاز روسیه، تامین تمام نیازهای اروپا به ال ان جی امکان پذیر نخواهد بود. همچنین از آنجایی که کشورهای اتحادیه اروپا در کاهش وابستگی خود به انرژی روسیه موفق نبوده‌اند، فعلا جسارت کامل برای برداشتن گامی ملموس در حوزه‌های گاز طبیعی و نفت را پیدا نکرده‌اند. از طرفی دیگر اقتصاد روسیه نیز به شدت به گاز وابسته بوده و درآمد حاصل از فروش آن به اروپا، نقش اصلی در تامین نیازهای اقتصادی این کشور دارد. در این میان کشور ترکیه نیز سعی دارد برای تامین منابع جدید گازی خود و افزایش ظرفیت ترانزیتی به اروپا، از منابع جدید بهره مند گردد.