صادرات بنزین قزاقستان در سال 2020

هفته‌نامه اقتصادی کورسیو چاپ قزاقستان به تاثیر شرایط ناشی از همه‌گیری کوید ـ 19 بر میزان تولید و صادرات بنزین در قزاقستان پرداخته است. مطلب پیش‌رو، برگردان مقاله «صادرات بنزین؛ قزاقستان بنزین را در سال 2020 به کجا صادر کرد» مندرج در صفحه 10 این هفته‌نامه می‌باشد.

در سال گذشته کشور (قزاقستان) صادرات بنزین را تقریباً سه برابر افزایش داد. یعنی صادرات را از 180.7 هزار تن در سال 2019 به 493.6 هزار تن در سال 2020 رساند. این اولین تحویل حجم قابل توجه فرآورده‌های نفتی سبک پس از زمان اتمام نوسازی پالایشگاه‌های قزاقستان، در سال 2018 بوده است.

اما نکته حائز اهمیت این است که کاهش تقاضا در بازار داخلی به دلیل محدودیت‌های قرنطینه‌ای مربوط به پاندمی‌کووید 19 به رشد صادرات در سال 2020 کمک کرده است و نه افزایش حجم پالایش نفت.

هرچه کمتر سفر کنید، بیشتر صادرات را انجام می دهید

تولید بنزین در قزاقستان در سال 2020 به 4.48 میلیون تن رسید و در مقام مقایسه با سال 2019 (4.54 میلیون تن) تغییرات کمی داشته است. اما مصرف داخلی بنزین در سال 2020 بیش از 10 درصد کاهش یافته است. اگر نیاز داخلی قزاقستان در ماه‌های ژانویه - نوامبر 2019 به میزان 4.04 میلیون تن بوده باشد، در مدت مشابه سال 2020 فقط به 3.6 میلیون تن بنزین نیاز داشته است. تفاوت بین مصرف در سال 2019 و 2020 به صادرات آن اختصاص یافته است.   

صادرات 1, 487 تن بنزین از طریق راه آهن در سال گذشته

ازبکستان بزرگترین وارد کننده محصولات نفتی قزاقستان در سال 2020 شد. بنابر داده‌های اپراتورهای راه آهن قزاقستان، تقریباً نیمی از صادرات بنزین قزاقستان به تاشکند به میزان 234.2 هزار تن انتقال یافته است. همچنین بازار قرقیزستان 97.7 هزار تن، بازار تاجیکستان 62.5 هزار تن و بازار گرجستان  46.3 هزار تن را جذب کرده است.

46.3 هزار تن از طریق قلمروی روسیه به بندرهای تامان و نووروسیسک انتقال یافت که از آنجا بنزین قزاقی به اروپا منتقل می‌شود.

رائوف حسینوف، سردبیر ارشد انتشارات «Argus Caspian Market» و « Argus Caspian Transport» توضیح داد: اگر ما در مورد حمل و نقل ریلی از طریق فدراسیون روسیه صحبت می‌کنیم، این بندرهای دریای سیاه تامان و نووروسیسک برای ترانزیت، بیشتر به سایر کشورها است. اینها عمدتاً (فرآورده‌های نفتی) از پالایشگاه آتیرائو هستند. بنزین برای تامان و سوخت دیزل برای نووروسیسک بارگیری شد.

طبق داده‌های وزارت انرژی و حمل و نقل، حجم صادرات سوخت دیزل در سال 2020 به 175.9 هزار تن رسیده است که 88 هزار تن آن به ازبکستان، 27.1 هزار تن به قرقیزستان و 10.2 هزار تن به تاجیکستان صادر شد. ترانزیت از طریق روسیه به 50.5 هزار تن رسید. در سال 2019، صادرات سوخت دیزل در قزاقستان ممنوع بود و صادرات آن انجام نشد.

حجم صادرات بنزین و گازوئیل که در آمار کمیته درآمد دولتی وزارت دارایی جمهوری قزاقستان منعکس شده است، در سال 2020 برای قزاقستان بیش از 160 میلیون دلار ارز آوری داشته است.

سال گذشته یعنی 2020 هم مانند سال 2019 صادرات نفت سفید هواپیمایی انجام نشد. معمولاً تمام این محصول توسط بازار داخلی مصرف (و در صورت کمبود آن، نفت سفید هواپیمایی از روسیه وارد) می‌شود. با توجه به کاهش سفرهای هوایی در سال 2020، پالایشگاه‌های داخلی تولید نفت سفید هواپیمایی را کاهش داده و  در 11 ماه سال 2020 حدود 394 هزار تن در مقابل برنامه 433 هزار تن تولید کردند.

پارامترهای فروش خارجی

جغرافیای صادرات بنزین قزاقستان توسط دو عامل تعیین می‌شود:

• فاصله از بازارهای فروش؛
• الزامات فنی برای (استفاده از) فرآورده‌های نفتی.

کشورهای آسیای میانه نزدیکترین بازارهای قزاقستان هستند که در قلمروی آنها استفاده از بنزین کلاس اکولوژیکی K-4 مجاز است که عمدتاً در پالایشگاه‌های داخلی (قزاقستان) تولید می‌شود. بنابراین جای تعجب نیست که این کشورها بیش از 90 درصد صادرات قزاقستان را به خود اختصاص داده اند.

قزاقستان به طور عمده بنزین AI-92 و سوخت دیزل تابستانی به کشورهای آسیای میانه عرضه کرده است. در این زمینه، قزاقستان از نظر قیمت با موفقیت در بازارهای ازبکستان، قرقیزستان و تاجیکستان با محصول روسی رقابت می‌کند. به گفته رائوف حسینوف، تفاوت قیمت برای محصول مشابه با کیفیت مشابه 40-50 دلار برای هر تن در سال گذشته و در آغاز سال 2021 بود. اما تولیدکنندگان روسی در این بازارها تحت قراردادهای بلندمدت فعالیت می‌کنند، در حالی که بازرگانان قزاقی هنوز قراردادهای چند ساله را منعقد نمی‌کنند.

«در این زمینه، محصول قزاقستان در جایگاه خاص خود قرار گرفته است. محصول قزاقی معمولاً (به دلیل لجستیک) ارزان تر از محصول روسی بوده و ممکن است در برخی موارد از کیفیت پایین تری هم برخوردار باشد. و ضمناً تنها قیمت نیست که مهم است. به عنوان مثال، اگر خریداران چندین سال مثلاً با شرکت گازپروم و لوک اویل همکاری داشته باشند و به کیفیت خاصی عادت کرده اند، شاید ترجیح دهند این روابط طولانی مدت و تحویل های تضمین شده را حفظ کنند.»

در بخش بنزین و سوخت دیزل کلاس K-5 تولیدکنندگان روسی در بازارهای فوق الذکر تسلط دارند، زیرا تولید این محصولات در قزاقستان هنوز محدود است. رائوف حسینف اف پیش بینی می‌کند: «اگر کشورهای آسیای میانه مقررات فنی برای محصولات نفت سبک را سخت بگیرند (که قرقیزستان در حال تلاش برای انجام این کار است)، تفاوت قیمت دیگر اهمیتی نخواهد داشت. قزاقستان به احتمال زیاد، در آینده از نظر فضای گمرکی واحد اتحادیه اقتصادی اوراسیا، این پارامترها را یکسان سازی می‌کند.»

در افغانستان هیچ مقررات فنی سختگیرانه‌ای وجود ندارد، بنابراین محصولات پالایشگاه‌های قزاقستان در آنجا با بنزین‌های ترکمنی و بنزین ایرانی (که کیفیت پایین‌تری دارند) رقابت می‌کند.

صادرات بالقوه بنزین قزاقستان به سایر کشورها نه به دلیل حمل و نقل و نه به دلیل عوامل قیمت، بلکه به دلیل الزامات فنی و محیط زیستی برای کیفیت فرآورده‌های نفتی با مشکل روبرو می‌شود. به عنوان مثال، بازرگانان قزاقستانی نمی‌توانند بنزین را به روسیه عرضه کنند، زیرا در آنجا سوخت خودرو باید با کلاس K-5 مطابقت داشته باشد. بنابراین ارسال این فرآورده‌ها به روسیه مستقیما به بندرهای دریایی می رسند و به بازارهای دیگر می روند. براساس اطلاعات آژانس Argus، سوخت گرجستان از نوع «کلاس پنجم- K-5» تأمین می‌شود.

بعید است که صادرات بنزین و گازوئیل قزاقستان در سال 2021 به شاخص های سال گذشته برسد. تقاضای داخلی باید در سال جاری تثبیت شود. علاوه بر این، پالایشگاه شیمکنت جهت انجام کارهای پیشگیرانه تعطیل خواهد شد.

شایان ذکر است که قزاقستان صادرات محصولات نفت سبک را از سال 2019 پس از اتمام نوسازی هر سه پالایشگاه: آتیرائو، پاولادار و شیمکنت آغاز کرد. از آن زمان به بعد، قزاقستان با حلِ مشکلِ طولانی مدتِ کمبودِ سوخت در بازار داخلی، خود را با سوخت کامل بنزین و گازوئیل تابستانی تأمین نمود.