چشم انداز صنعت نیمه‌هادی و تراشه جمهوری چک

همچنان که اروپا برای کاهش وابستگی خود به زنجیره جهانی عرضه تراشه‌ها تلاش میکند، صنعت نیمه‌هادی به یکی از اولویت‌های استراتژیک جمهوری چک تبدیل شده است. این کشور فعالانه در حال پیگیری یک دیپلماسی نیمه‌هادی با هدف تقویت جایگاه خود به عنوان قطب تراشه در زنجیره ارزش جهانی نیمه‌هادی و کاهش وابستگی به تأمین‌کنندگان خارجی است . دیپلماسی نیمه‌هادی چک شامل ایجاد همکاری‌های بین المللی استراتژیک با شرکای همفکر چون تایوان، جذب سرمایه‌گذاری خارجی و توسعه نیروی کار ماهر برای تقویت یک صنعت نیمه‌هادی داخلی پررونق است.

مقدمه

صنعت نیمه‌هادی جایگاه مهمی در فناوری مدرن دارد، زیرا همه چیز از تلفن‌های هوشمند و هوش مصنوعی گرفته تا سیستم‌های نظامی و ماشین‌های صنعتی را تغذیه می‌کند. از آنجا که تولید و تحویل انواع تراشه­ ها برای ثبات اقتصادی جهانی و امنیت ملی هر کشوری ضروری است، تسلط بر زنجیره‌های تأمین نیمه‌هادی‌ها به عرصه‌ای رقابت ژئوپلیتیک بین قدرت های بزرگ تبدیل شده است. لذا کشورهای جهان به دنبال خودکفایی در صنعت نیمه‌هادی­ ها برای کاهش آسیب‌پذیری‌ها و کسب مزیت استراتژیک در رقابت­های مبتنی بر فناوری هستند. در حالی که ایالات متحده، تایوان، کره جنوبی، چین و اتحادیه اروپا بر صنعت نیمه‌هادی تسلط دارند، رقبای نو ظهوری مانند هند و ویتنام خود را به عنوان جایگزین‌های تولید تراشه معرفی می‌کنند. دولت‌ها میلیاردها دلار برای تولید نیمه‌هادی‌ها هزینه می‌کنند، مشارکت های جدیدی ایجاد می‌کنند و قوانین محکمی را برای محافظت از زنجیره‌های تأمین در برابر اختلالات وضع می‌کنند.

در این میان، اروپا و جمهوری چک که در این صنعت در مقایسه با رقبای آسیایی دارای برخی عقب ماندگی هستند، با چالش چگونگی کاهش وابستگی خود به واردات تراشه‌ها و قطعات نیمه‌هادی از مناطق پرخطر چون شرق آسیا نیز روبرو هستند. یکی از دلایل اساسی برای توسعه فناوری‌های تراشه در اروپا، تضمین استقلال بیشتر و کاهش ریسک مرتبط با موقعیت جغرافیایی کارخانه‌های تولیدی است؛ چراکه اکثر کارخانه‌های تولیدی در جنوب شرقی آسیا، به ویژه در تایوان واقع شده‌اند، هرگونه درگیری احتمالی در دریای چین جنوبی، باعث اختلال تجارت در یکی از شریان‌های اصلی تجارت جهانی می‌شود. بنابراین، کشورهای اروپایی و از جمله جمهوری چک نیز به دنبال استقلال راهبردی در زمینه صنعت نیمه ­هادی ­ها هستند.

دلیل دیگر برای توسعه صنعت نیمه‌هادی در چک، به مزایای اقتصادی آن بر می­گردد؛ همچنان که بازار جهانی تراشه در حال حاضر سالانه 600 میلیارد دلار ارزش دارد و پیش‌بینی می‌شود تا پایان دهه دو برابر شود. اهمیت اقتصادی صنعت تراشه با ارزش افزوده بالای آن مرتبط است، به طوری که از ارزش افزوده تولید شده توسط بسیاری از بخش‌های صنعتی دیگر فراتر می‌رود.

این عوامل در کنار دیگر محرکه­ ها باعث شده است، جمهوری چک که سابقه و شهرت دیرینه ­ای در صنعت تراشه دارد، به لطف موقعیت مناسب خود در اروپا به دنبال تبدیل شدن به قطب تراشه در این قاره باشد و گام های مهمی در این زمینه بردارد. این گزارش به بررسی ظرفیت ها، استراتژی و چالش های چک در زمینه صنعت تراشه می‌پردازد.

 

گام های جمهوری چک برای تبدیل شدن به قطب نیمه‌هادی در اروپا

توسعه صنعت نیمه‌هادی جمهوری چک از "قانون تراشه‌های اتحادیه اروپا" و همچنین "استراتژی ملی صنعت تراشه" این کشور (2024) پیروی می­کند. در حالی که اتحادیه اروپا برای افزایش سهم تراشه‌های خود  از ۱۰ درصد به ۲۰ درصد، سرمایه‌گذاری سنگینی برای افزایش تولید داخلی نیمه‌هادی‌ها انجام داده است، جمهوری چک نیز در این میان قصد دارد از فرصت استفاده کند و به عنوان قطب تولید نیمه­ هادی در این قاره معرفی شود. اقدام پیشگیرانه اتحادیه اروپا برای استقلال فن آوری با توجه به آسیب‌پذیری‌ها در زنجیره‌های تأمین جهانی، به ویژه با کمبودهای اخیر تراشه‌ها، باعث تهیه و تصویب "قانون تراشه‌ها اتحادیه اروپا" شده است. این قانون، با تأکید بر اهدافی مانند تقویت تحقیق و توسعه، افزایش نوآوری در طراحی تراشه و تقویت ظرفیت تولید، قرار است سرمایه‌گذاری بیشتر در علم، تحقیق و توسعه استعدادها در بخش نیمه‌هادی‌ها را تسریع کند.

برای جمهوری چک، قانون تراشه‌های اتحادیه اروپا، حمایت بیشتر از تحقیق و توسعه، توسعه مهارت برای نیروی کار نیمه‌هادی و جذابیت بیشتر برای سرمایه‌گذاری در نیمه‌هادی‌ها را تسهیل خواهد کرد. انتظار می‌رود که ابتکار "تراشه‌ها برای اروپا"که بخشی از قانون تراشه‌ها است، سرمایه‌گذاری‌های عمومی و خصوصی قابل توجهی را جذب نماید و جمهوری چک را در موقعیت خوبی برای بهره برداری از این ابتکار قرار دهد.

علاوه براین در کنار قانون تراشه‌ها اتحادیه اروپا، "استراتژی ملی نیمه‌هادی" چک که در سال 2024 معرفی شد، آماده است تا حوزه‌های با پتانسیل بالا را در صنعت تراشه چک شناسایی کرده و اقداماتی را برای به عملیاتی ساختن این پتانسیل­ها پیشنهاد دهد. هدف استراتژی ملی نیمه‌هادی چک، ایجاد یک زیرساخت تحقیق، توسعه و تولید داخلی پایدار و کارآمد در زمینه فناوری‌های نیمه‌هادی است که به جلوگیری از بحران‌های ناشی از اختلالات عرضه فناوری‌های استراتژیک، از جمله نیمه‌هادی‌ها، در آینده کمک می‌کند.

این استراتژی ملی تراشه چک، حوزه‌هایی را که صنعت این کشور بیشترین پتانسیل را در آنها دارد، مشخص می‌کند و اقدامات حمایتی، از جمله سرمایه‌گذاری‌ها را دراین مورد پیشنهاد می‌دهد. این استراتژی بر اهمیت بنیادین پرورش نیروی کار ماهر برای پیشبرد رشد بخش نیمه‌هادی در جمهوری چک تأکید می‌کند. این استراتژی قرار است در نیمه اول سال (2025) توسط وزارت صنعت و تجارت نهایی شود.

ترویج آموزش نیمه‌هادی‌ها یکی از پنج حوزه استراتژی ملی نیمه‌هادی مصوب است. این استراتژی شامل برنامه‌ای برای رسیدن به وضعیت پرورش 9 هزار کارگر ماهر در صنعت نیمه‌هادی تا سال ۲۰۲۹ است. در این راستا، تأسیس خوشه ملی تراشه چک (CNSC) در سال 2024 ، نشان‌دهنده یک ابتکار مهم است که توسط وزارت صنعت و تجارت چک ایجاد شده است.

خوشه ملی تراشه چک با حمایت ۴۲ عضو خود اعم از دانشگاه‌ها و شرکت‌های بزگی چون اونسمی، دانشگاه پراگ و دانشگاه فنی برنو، در حال ایجاد یک اکوسیستم بومی‌برای توسعه و تولید نیمه‌هادی‌ها، از جمله تراشه‌های حیاتی برای صنایع الکترونیک و خودرو است که می‌تواند به طور بنیادین اقتصاد و همکاری بین‌المللی جمهوری چک را تقویت کند. هدف این خوشه، متحد کردن مؤسسات ملی در زنجیره ارزش تراشه، از طراحی قطعات گرفته تا تولید تراشه، از جمله میکروسکوپ الکترونی، برای تقویت جایگاه جمهوری چک در بخش تراشه است. این خوشه، همکاری بین مؤسسات دانشگاهی و شرکای صنعتی را در راستای اهداف قانون تراشه اروپا تقویت می‌کند.

 

دیپلماسی تراشه جمهوری چک

در حالی که اروپا در تلاش برای استقلال راهبردی، تقویت رقابت‌پذیری و تاب آوری خود در صنعت نیمه‌هادی‌ها است، شرکت بزرگ تولیدکننده تراشه آمریکایی اونسمی (Onsemi) از سرمایه‌گذاری ۲ میلیارد دلاری خود برای گسترش تولید تراشه در شهر روژنوف (Roznov pod Radhostem ) چک خبر داد. بر این اساس، قرار است روژنوف به شهری تبدیل شود که سالانه میلیاردها تراشه تولید نماید. این سرمایه‌گذاری باعث تولید نیمه‌هادی‌های هوشمند قدرت توسط این کارخانه خواهد شد که برای بهبود بهره‌وری انرژی خودروهای برقی، منابع انرژی تجدیدپذیر و مراکز داده هوش مصنوعی ضروری هستند. جمهوری چک انتظار دارد که با افزایش تقاضای جهانی برای تراشه، بتواند به عنوان یک تامین کننده عمده در سطح اروپا تبدیل شود.

این سرمایه‌گذاری که یکی از بزرگترین سرمایه‌گذاری‌های مستقیم خارجی در جمهوری چک است، از سرمایه‌گذاری تاریخی هیوندای کره جنوبی در صنعت خودرو پیشی می‌گیرد. کارخانه روژنوف نه تنها قابلیت‌های تولید بومی را تقویت می‌کند، بلکه جمهوری چک را به عنوان یک بازیگر کلیدی در صنعت نیمه‌هادی، که برای بخش‌هایی مانند خودروهای برقی و هوش مصنوعی بسیار مهم است، قرار می‌دهد.

در حال حاضر، کارخانه‌های اونسمی در ایالات متحده ویفرهای سیلیکونی تولید می‌کنند که در منطقه موراویای چک فرآوری می‌شوند. هدف این تأسیسات جدید، متمرکز کردن تولید با مدیریت همه چیز از پودر کاربید سیلیکون گرفته تا پوسته‌های نهایی تراشه در داخل چک است که به طور قابل توجهی وابستگی به زنجیره‌های تأمین بین‌المللی را کاهش می‌دهد.

این سرمایه گذاری همچنین پیامدهای مهمی‌برای توانایی اروپا در تولید فناوری‌های استراتژیک در داخل، از جمله فناوری‌های لازم برای گذار سبز، خواهد داشت. تراشه‌های اونسمی‌برای خودروهای برقی و صنعت خودروسازی جمهوری چک بسیار مهم است. به همین دلیل است که دولت چک با یک مشوق سرمایه‌گذاری در حال حمایت از این پروژه حمایت است که باعث ایجاد مشاغل جدید، تقویت تاب‌آوری زنجیره‌های تأمین و افزایش خودکفایی استراتژیک جمهوری چک در نیمه‌هادی‌ها خواهد شد. اگرچه جزئیات مشوق‌های دولتی هنوز مشخص نشده است، اما این مشوق‌ها می‌توانند تا 27.5 درصد از مبلغ سرمایه‌گذاری را پوشش دهند. انتظار می‌رود اولین محصولات آن در سال ۲۰۲۷ از خط تولید خارج شوند.

به گفته جوزف سیکلا، وزیر سابق صنعت و تجارت، این سرمایه‌گذاری به جمهوری چک اجازه می‌دهد تا به "قدرت تراشه اروپایی" تبدیل شود. روژنوف و اطراف آن می‌توانند به "دره سیلیکون اروپای مرکزی" تبدیل شوند؛ زیرا این سرمایه‌گذاری بزرگ احتمالاً سایر شرکت‌های فناوری را از حوزه‌های مرتبط با فناوری پیشرفته جذب خواهد کرد.

همچنین در کنار سرمایه‌گذاری اونسمی، دولت چک در حال آماده‌سازی برای یک کارخانه باتری‌سازی بالقوه ۲۰۰ میلیارد کرونی در منطقه کاروینسکا است که می‌تواند جایگاه این کشور را در زنجیره‌های تأمین نیمه‌هادی‌ها و خودروهای برقی بیش از پیش ارتقا دهد.

علاوه بر سرمایه آمریکا، تایوان به عنوان یک ابرقدرت جهانی در صنعت نیمه‌هادی، نیز در جمهوری چک فعال است. همکاری با تایوان به عنوان یک رهبر جهانی در تولید نیمه‌هادی، در دستورکار دیپلماسی تراشه چک قرار گرفته است. شرکت تولید نیمه‌هادی تایوان (TSMC) تولیدکننده پیشرو ریزتراشه تایوان، در نظر دارد که کارخانه خود را در درسدن آلمان در سال ۲۰۲۷ افتتاح کند و در این میان جمهوری چک می‌خواهد در این پروژه مشارکت داشته باشد. همکاری‌های گسترده جمهوری چک با تایوان و سرمایه‌گذاری‌هایی مانند اونسمی در روژنوف می‌تواند این امر را تسهیل کند.

علاوه براین، در حال حاضر شرکت‌های تایوانی در حال تأمین مالی تأسیس سه مرکز تحقیقاتی در جمهوری چک هستند و در حال بررسی سرمایه‌گذاری در چک هستند. همچنین، دانشجویان دانشگاه فنی برنو (BUT) در حال اعزام به تایوان برای طراحی تراشه با هوش مصنوعی و آموزش در زمینه امنیت سایبری هستند.

در نوامبر2024، دانشگاه چارلز و دانشگاه ملی تایوان، مرکز مشترک تاب‌آوری زنجیره تأمین را با تمرکز بر نیمه‌هادی‌ها راه‌اندازی کردند. این مرکز توسط دولت تایوان به عنوان بخشی از "پروژه بزرگ" برای حمایت از توسعه محیط نیمه‌هادی در جمهوری چک تأمین مالی می‌شود. همچنین، اولین مرکز آموزش بین‌المللی طراحی تراشه موسسه تحقیقات نیمه‌هادی تایوان (TSRI) در پراگ نیز تکمیل خواهد شد. تبادل منظم استعداد و دانش فنی با سایر تحولات در روابط چک و تایوان با راه اندازی پرواز مستقیم بین پراگ و تایپه روز به روز در حال تقویت شدن است.

 

چالش های صنعت نیمه‌هادی جمهوری چک

جمهوری چک در تلاش‌های دیپلماسی نیمه‌هادی خود با چالش‌های متعددی روبرو است، یکی از چالش های عمده این کشور این است که اخیرا ایالات متحده سال گذشته محدودیت‌های جدیدی را برای صادرات تراشه‌های پیشرفته هوش مصنوعی وضع کرده است و در این میان، جمهوری چک را در "رده دوم" با مقررات سختگیرانه‌تر نسبت به بسیاری از کشورهای اروپای غربی قرار داده است. ایالات متحده، کشورها را به سه گروه تقسیم می‌کند. کشورهایی مانند کانادا، آلمان و فرانسه با محدودیت‌های حداقلی مواجه هستند. جمهوری چک، به همراه اتریش، لهستان و اسلواکی، در گروه دوم قرار دارند و تحت کنترل‌های سختگیرانه‌تری هستند. این اقدام با هدف جلوگیری از دستیابی دشمنانی مانند روسیه و چین به فناوری پیشرفته هوش مصنوعی انجام شده است. با این حال، این اقدام انتقاد کمیسیون اروپا را برانگیخته و نگرانی‌هایی را در مورد تأثیر آن بر رقابت‌پذیری فناوری چک ایجاد کرده است.

یک چالش دیگر، کمبود قابل توجه کارگران ماهر در صنعت نیمه‌هادی هم در جمهوری چک و هم در سراسر اروپا است. از این رو، دولت چک به‌طور فعال روی استراتژی‌هایی برای افزایش تعداد متخصصان از طریق برنامه‌های آموزشی و تربیتی کار می‌کند.

علاوه براین، هزینه‌های بالای تولید برای ایجاد و بهره‌برداری از تأسیسات تولید نیمه‌هادی نیز می‌تواند برای جمهوری چک یک چالش دیگر ایجاد کند و قدرت رقابت پذیری این کشور در مقایسه با تامین کنندگان آسیایی را کاهش دهد.

سرانجام این که تولید نیمه‌هادی به دلیل مصرف بالای انرژی، مصرف آب، تولید زباله‌های خطرناک و مسائل مربوط به زباله‌های الکترونیکی، تأثیر زیست‌محیطی قابل توجهی دارد. لذا جمهوری چک برای اطمینان از توسعه مسئولانه این صنعت، باید به این نگرانی‌های نیز توجه نماید.

 

جمع بندی

همچنان که اروپا برای کاهش وابستگی خود به زنجیره جهانی عرضه تراشه ­ها تلاش می­کند، صنعت نیمه‌هادی امروزه به یکی از اولویت‌های استراتژیک جمهوری چک تبدیل شده است. تلاش‌های جمهوری چک برای تقویت صنعت تراشه خود، نشان دهنده یک رویکرد منسجم و استراتژیک برای تحقق بخشیدن به جاه‌طلبی‌های این کشور برای ایفای نقش کلیدی برای تولید تراشه اروپا است. این رویکرد جامع که شامل همکاری بین صنعت و دانشگاه، سرمایه‌گذاری استراتژیک و توسعه استعدادها می‌شود، جمهوری چک را در موقعیت یک قطب مهم در صنعت تراشه قرار خواهد داد.

در حال حاضر در زنجیره ارزش اروپا، جمهوری چک در رتبه ششم تولید نیمه‌هادی­ ها قرار دارد و در طراحی تراشه و کاربردهای آنها در حوزه‌های مختلف صنعتی یکی یکی از بازیگران کلیدی است. به طور مثال، این کشور در طراحی تراشه برای میکروسکوپ الکترونی، در سطح جهانی حرف اول را می زند. با این حال، جمهوری چک به دنبال همکاری با شرکای آسیایی، از جمله تایوان و ژاپن، با هدف ایفای نقش مهم‌تر در تولید تراشه در اروپا است. هدف این کشور در درجه اول توسعه شرکت‌های به اصطلاح بدون کارخانه است، یعنی همکاری با شرکت‌های خارجی که بر طراحی و کاربرد تراشه‌ها تمرکز دارند و تولید خود را برون‌سپاری می‌کنند. در این زمینه است که جمهوری چک می‌تواند در سال‌های آینده بدرخشد.