ابتکار ژاپن برای کاهش مصرف انرژی

شرایط تابستان در بخشهای وسیعی از ژاپن بخاطر گرمای بالا و رطوبت بالای 90 درصد، طاقت فرسا می‌شود.کول بیز (cool biz) عنوان کارزاری است که در پاسخ به شرایط بالا، در تابستان 2005 به رهبری وزیر وقت محیط زیست ژاپن در دولت شونیجیرو کویزومی آغاز شد. راهبرد این سیاست، به حداقل رساندن اتکاء به سیستمهای تهویه مطبوع بود.

شرایط تابستان در بخشهای وسیعی از ژاپن بخاطر گرمای بالا و رطوبت بالای 90 درصد، طاقت فرسا می‌شود. این زمانی است که استفاده از وسائل تهویه مطبوع ضروری است و این امر فشار زیادی را بر منابع برق و مآلا انرژی در کشوری که فاقد منابع طبیعی است و بیش از 95 درصد انرژی خود را وارد می‌کند، تحمیل می‌کند. لذا ایجاد مصالحه میان مواجهه با گرمای تابستان و میزان مصرف انرژی، همواره یک نیاز مهم در ژاپن بوده است. به علاوه دولت تحت پروتکل کیوتو متعهد به کاهش انتشار گازهای گلخانه ای به میزان 6 درصد پایین تر از سطوح سال 1990 برای دوره اول تعهدات از 2008 تا 2012 بود که اتخاذ تمهیدات ذیربط را ضروری می ساخت. همزمان نیل به این هدف نیز مد نظر سیاستگذاران قرار داشته است. هر چند که ژاپن دور دوم تعهدات ذیل پروتکل را به بهانه حادثه نیروگاه اتمی فوکوشیما نپذیرفت.

"کول بیز" (cool biz) عنوان کارزاری است که در پاسخ به شرایط بالا، در تابستان 2005 به رهبری خانم یوریکو کوئیکه وزیر وقت محیط زیست ژاپن در دولت شونیجیرو کویزومی آغاز شد. راهبرد این سیاست، به حداقل رساندن اتکاء به سیستمهای تهویه مطبوع  بود. تمهیدات کول بیز "الزام آور نیست"، بلکه تنها "ترغیب کننده است." بنابراین برای تحقق کول بیز نه مقررات اجباری و نه تشویقهای مالی در نظر گرفته شد. شرایط به گونه ای است که هیچ سازمان یا فردی بدلیل رعایت نکردن کول بیز مشمول جریمه نمی‌شود.

از آن هنگام به بعد، اصول راهنمای کارزار کول بیز که مبتنی بر ویژگی‌های "مشارکتی"، "آگاه سازی" و دارای قابلیت "انعطاف" است، هر ساله از سوی وزارت محیط زیست ژاپن اعلام و از طریق متن و تصاویر آگهی می‌شود. موسم کارزار کول بیز از ابتدای ماه مه تا انتهای ماه سپتامبر هر سال است. اتفاقا ارزش کول بیز زمانی روشن شد که در پی زلزله و سونامی منطقه توهو در ژاپن در سال 2011، تعدادی از نیروگاههای اتمی این کشور به دلایل ایمنی از مدار خارج شدند و نیاز بسیار زیادی برای مشارکت همگانی در صرفه جویی وجود داشت. این زمانی بود که دولت  درصدد بود استفاده از انرژی تا حداقل 15 درصد کاهش یابد. شرایط بنحوی شد که این کارزار تقویت گردید و "سوپر کول بیز" نام گرفت و حداقل به مدت چند سال پس از این حادثه پیگیری شد.

کول بیز از آن جهت که مشارکت عمومی را ارتقاء می دهد، البته یک سیاست راهبردی است. به علاوه یکی از ساده ترین و موثرترین ابتکارات برای کاهش مصرف انرژی در ژاپن است. با این وجود جدای از آن دولت سهم خود را در قاعده مندسازی کاهش مصرف انرژی در سایر حوزه‌ها دنبال می‌کند. برای مثال ارائه گزارش عملکرد انرژی ساختمانها، تحت قانون صرفه جویی انرژی مصوب سال 2006 اجباری است و در این صورت این امر مستلزم سازگار کردن شرایط در ساختمانهای موجود و نیز رعایت استانداردها در ساختمان‌های جدید است. کول بیز ابتدا در سطح دولت آغاز شد. اما متعاقبا از بخش خصوصی نیز انتظار می رفت بدان تاسی کند. در ادامه نیز اصول راهنما برای رعایت کول بیز در زندگی شخصی منتشر گردید. وزارت محیط زیست هر ساله توضیحات و توصیه‌های مربوط به فصل کول بیز را در اختیار عموم قرار می دهد.
بعلاوه دستگاههای ذیربط و وزارت امور خارجه با ارسال نامه یا یادداشت رسمی‌به شرکتهای خارجی و سفارتخانه‌ها، آنها را در جریان آغاز فصل قرار داده و از آنها می خواهد به این کارزار بپیوندند.

تمهیدات:

مطابق اصول راهنمای منتشره توسط وزارت محیط زیست، تمهیدات تحت کارزار کول بیز برای دفاتر دولتی و بخش خصوصی، شامل موارد زیر است:

- ترموستاتهای تمامی وسائل تهویه مطبوع در اماکن مختلف، روی 28 درجه تنظیم شود. لذا دما نباید کمتر از این باشد. در صورت نیاز از پنکه یا پنکه دستی برای خنک شدن استفاده شود؛
- از کت و کراوات و پیراهنهای آستین بلند استفاده نشود. از پیراهنها و تی شرتهای سه دگمه آستین کوتاه پنبه ای خنک و جاذب رطوبت، شلوارهای دارای جنس خنک که تنفس طبیعی بدن را امکان پذیر می سازد و کفشهای راحت استفاده شود. استفاده از پیراهنهای ورزشی، شلوارک، تی شرت و جین مجاز نیست؛
- تجهیزات اداری شامل رایانه‌های بلا استفاده خاموش شوند؛
- ساعات کار عمدتا به صبح و تا قبل از اوج گرفتن گرما منتقل شود، برای به حداقل رساندن استفاده از دستگاههای تهویه مطبوع و روشنایی در خلال گرمترین بخشهای روز؛
- تعطیلات تابستانی بیش از سایر فصول مورد استفاده قرار گیرد؛
- از پرده‌های تیره برای کاهش دریافت دما و بهبود کارآمدی دستگاه تهویه مطبوع استفاده شود؛
- از پنکه‌ها یا جریان دهنده‌های هوا برای توزیع موثر هوای خنک استفاده شود؛
- از لوازم جانبی خنک کننده، مانند خنک کننده‌های گردن استفاده شود؛
- برای کسانی که موی بلند دارند، آنرا در بالا گره بزنند تا فرد را خنک نگاه دارد.

بویژه در دوره سوپر کول بیز، اصول راهنمایی نیز برای اشخاص عادی منتشر شد که شامل موارد زیر بود:

- شراکت در کول بیز (cool biz sharing) برای سهیم شدن در استفاده از اماکن خنک به جای استفاده از تهویه مطبوع فردی، مانند گذراندن زمان در یک اتاق با خانواده یا دوستان؛
- زمان را با هم در یک اتاق و فقط با استفاده از یک دستگاه تهویه مطبوع بگذرانید؛
- فیلتر دستگاههای تهویه مطبوع را مرتبا عوض کنید تا کارآمدی دستگاه بالا بماند؛
- محدوده یونیت بیرونی دستگاه تهویه مطبوع را خلوت کنید تا عملکرد دستگاه بهبود یابد؛
- برای پوشاندن پنجره‌ها از پرده سبز استفاده کنید تا 80 درصد گرمای آفتاب را جذب کند؛
- غذاهایی بخورید که به خنک ماندن بدن کمک می‌کند مانند هندوانه یا یخ تراشیده شده؛
- محوطه‌های بیرون را صبح یا شب برای خنک نگاه داشتن محیط، آب پاشی کنید؛
- برای کاهش تولید گرما در جریان آشپزی، از دستگاههای تنظیم کننده وقت استفاده کنید؛
- وسائل الکترونیکی بلا استفاده مانند تلویزیون یا دستگاه دی وی دی را خاموش کنید.

معمولا در ادارات دولتی رویه یکسانی در رعایت مقتضیات کول بیز وجود دارد. لذا میزان کمتری از انعطاف و تنوع به چشم می خورد. رهبران دولتی اولین کسانی بودند که در کول بیز مشارکت کردند. در سال 2005، نخست وزیر کویزومی، به خصوص در اماکن عمومی‌بدون کراوات یا کت ظاهر شد و تا حد زیادی به دیده شدن این کارزار کمک کرد.

اما سایر اماکن ممکن است بصورت منعطف، اشکالی قویتر یا ملایمتر از کول بیز را بکار ببندند. محدوده زمانی کول بیز می‌تواند به انتخاب شرکتها تغییر کند. برخی شرکتهای خصوصی نظیر تویوتا یا میتسوبیشسی، به صراحت به کارکنان خود دستور داده اند تا حتی در جلسات رسمی‌با مشتریان، کت و کراوات نپوشند. معمولا رستورانها و مغازه‌ها دما را به مراتب پایین تر از 28 درجه تعیین می‌کنند. شرکتهایی مانند ایتوچو فضای خنکی را برای مشتریان در نظر گرفته اند تا قبل از آنکه وارد جلسه در محل گرمتر شوند، لحظاتی را در آن به سر ببرند.

دستاوردها:

وزارت محیط زیست ژاپن در 8 اکتبر 2005، یافته‌های ارزیابی تاثیر کول بیز را بر اساس یک نظرخواهی آنلاین از میان 1200 نفر منتشر کرد. بر این اساس 95.8 درصد پاسخ دهندگان گفته بودند از کارزار کول بیز آگاهی یافته اند. 32.7 درصد نیز گزارش کردند که در محل کار آنها، دمای تهویه مطبوع نسبت به سالهای قبل بالاتر برده شده است. به علاوه وزارت اقتصاد، تجارت و صنایع، اعلام کرد که تغییر الگوی لباس پوشیدن و روی آوردن به خرید لباسهای سبک و خنک در ایام کول بیز تاثیرات کلان اقتصادی مثبتی را بر تولید ناخالص داخلی تا حد 18 میلیارد ین در تابستان 2005 نشان داده است. انستیتوی تحقیقات دایچی نیز اعلام کرد آثار اقتصادی این ابتکار بیش از 100 میلیارد ین در سال 2005 بوده است. وزارت محیط زیست در این سال تخمین زد که کار زار، به کاهش نزدیک به 420 هزار تن انتشارات دی اکسید کربن، معادل انتشار ناشی از تقریبا یک میلیون خانوار در ماه منجر شده است.

در سال 2006، نتیجه کارزار حتی امیدوارکننده تر بود زیرا وزارتخانه یاد شده تخمین زد که کارزار به کاهش 1.14 میلیون تن انتشار دی اکسید کربن، معادل انتشار از حدود 2.5 میلیون خانوار در ماه منجر گردیده است.  

در جولای 2008، کابیته نتایج یک نظر سنجی جدید را منتشر کرد. این مطالعه نشان داد که 91.8 درصد پاسخ دهندگان با کارزار کول بیز آشنا هستند و 57 درصد آنها فعالانه در کارزار مشارکت کرده اند.  ارزیابی این است که در سال 2011 ، کاهش انتشار 1.65 میلیون تن دی اکسید کربن حاصل شده است.  به گزارش نیویورک تایمز، تخمین زده می‌شود کارزار کول بیز مصرف انرژی سرانه در ژاپن را به حدود نصف آمریکا رسانده باشد.

گزارش شده است که توفیق کارزار کول بیز در سایر کشورها نیز به صورت های محلی شده و متنوع، مورد توجه قرار گرفته است. وزارت محیط زیست کره جنوبی در تابستان 2006 کارزار مشابهی را در پیش گرفت. سازمان ملل هم در سال 2008 ابتکار Cool UN را در پیش گرفت. با این وجود در مثال اسپانیا، هنگامی‌که دولت دمای 27 درجه را پیشنهاد کرد، اقبال زیادی از آن صورت نگرفت. 

چالشها:

در ابتدای کارزار کول بیز، سردرگمی‌های قابل درکی وجود داشت. کارکنان دولت نگران آن بودند که عدم استفاده از کت و کراوات به معنای بی ادبی تلقی شود. لذا بسیاری از آنها کت بدست و کراوات در جیب وارد محیط کار می‌شدند. اما به تدریج و با سردمداری مقامات بالای دولتی این ابهامات کاهش یافت. همچنین مراجعین، بویژه زمانیکه از کشورهای خارجی باشند، به طریق مقتضی در جریان در جریان بودن موسم کول بیز قرار گرفتند. به طوریکه در حال حاضر درک منفی از موضوع در دو طرف ماجرا وجود ندارد. 

اما مهترین چالش، تعیین 28 درجه برای دمای دستگاههای تهویه مطبوع است. این سوال بسیار مهم مطرح است که آیا آنقدر که کارآمدی در این زمینه بر صرفه جویی انرژی تاثیر مهمی می‌گذارد،  بر کارآمدی نیروی انسانی تاثیر منفی ندارد؟ این در شرایطی است که دولت در تعیین این درجه، از سال 2005 تابحال  غیر منعطف بوده و تغییری در آن نداده است.

گفته می‌شود در روزهای بسیار گرم تابستان، برخی ناراضی هستند که بدون تغییر در درجه تعیین شده، پوشیدن لباسهای سبک و خنک تر بی فایده است. حتی گزارش شده که ماساهیتو موریاما، معاون وزیر محیط زیست که در سال 2005 یکی از بوروکراتهای مسئول کارزار کول بیز بوده، متعاقبا گفته است در دمای 28 درجه بدن برخی مردم بسیار عرق می‌کنند و این نیازمند آن است که لباس های بیشتری شسته شوند که خود نیازمند مصرف انرژی است.   

از قول شینیچی تانابه، پروفسور مهندسی سازه در دانشگاه واسه دا نیز نقل شده که استانداردهای محیط زیستی اولیه هدفشان این بوده که محدوده ای از 17 تا 28 درجه را تحت پوشش قرار دهند. به بیان دیگر 28 درجه بالاترین میزان مشخص شده در قانون است و به هیچ وجه دمای توصیه شده نیست. او می‌گوید در یکی از شرکتهایی که مورد بررسی قرار داده، کارآمدی کارکنان در دمای 28 درجه، 6 درصد کمتر از میزانی مانند 25 درجه است. وی می‌گوید معتقد است 26 درجه شاید مناسبتر باشد. یک موسسه تحقیقاتی دیگر هم می‌گوید با هر درجه افزایش بیش از 25 درجه، بهره وری کاهش می یابد. در یک گزارش نگران کننده تر،  کاهش خنکی داخل منازل، عامل افزایش مرگ و میر در میان سالمندان در اثر گرمازدگی معرفی شده است.