برنامه جدید انرژی ژاپن: تعادل میان رشد پایدار و چالش‌های عملیاتی

دولت ژاپن اخیرا نسخه جدید برنامه اساسی انرژی را تصویب کرد که مسیر بلندمدت این کشور در تأمین برق و سیاست‌های مرتبط را مشخص می‌کند.

در این برنامه، انرژی‌های تجدیدپذیر برای نخستین بار به‌عنوان منبع اصلی برق در نظر گرفته شده‌اند، درحالی‌که انرژی هسته‌ای نیز به‌عنوان بخش مهمی از سبد انرژی کشور باقی می‌ماند. این تغییر استراتژیک، به‌دلیل افزایش تقاضای برق، نیاز به کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی و تأمین پایداری اقتصادی انجام شده است.

۱. چشم‌انداز آینده تولید برق در ژاپن:

برنامه تصویب‌شده برای سال ۲۰۴۰، ترکیب منابع تولید برق را به‌صورت زیر پیش‌بینی کرده است:

-انرژی‌های تجدیدپذیر: ۴۰ تا ۵۰ درصد از کل تولید برق

-نیروگاه‌های حرارتی (سوخت‌های فسیلی): ۳۰ تا ۴۰ درصد

-انرژی هسته‌ای: ۲۰ درصد

این برنامه نشان می‌دهد که ژاپن قصد دارد به‌تدریج وابستگی خود به انرژی‌های فسیلی را کاهش داده و نقش انرژی‌های تجدیدپذیر را تقویت کند. در برنامه قبلی (مصوب ۲۰۲۱)، سهم انرژی‌های تجدیدپذیر برای سال ۲۰۳۰ بین ۳۶ تا ۳۸ درصد پیش‌بینی شده بود، اما در برنامه جدید این رقم برای ۲۰۴۰ افزایش یافته است.

۲. جایگاه ویژه انرژی‌های تجدیدپذیر و چالش‌های آن:

۲.۱. تمرکز بر توسعه انرژی بادی دریایی:

از بین انواع انرژی‌های تجدیدپذیر، دولت بیشترین سرمایه‌گذاری را روی نیروگاه‌های بادی دریایی (Offshore Wind Energy) قرار داده است. ویژگی‌های مثبت این فناوری شامل موارد زیر است:

-تولید پایدارتر نسبت به نیروگاه‌های بادی خشکی، به‌دلیل وزش بادهای قوی‌تر در مناطق دریایی
-کاهش اثرات زیست‌محیطی و مزاحمت‌های صوتی برای ساکنان محلی
-امکان گسترش در مناطق اقتصادی انحصاری ژاپن (EEZ)

دولت برای توسعه این فناوری، برنامه‌ای گسترده را آغاز کرده است که شامل اصلاح قانون استفاده از مناطق دریایی برای انرژی‌های تجدیدپذیر و اختصاص مناطق ویژه برای توسعه این نیروگاه‌ها است. تاکنون، در آب‌های آکیتا، نیگاتا، ناگاساکی و یاماگاتا پروژه‌های متعددی کلید خورده‌اند که توسط شرکت‌هایی مانند JERA، Mitsubishi، Sumitomo و Marubeni مدیریت می‌شوند.

۲.۲. موانع و مشکلات نیروگاه‌های بادی دریایی:

با وجود پتانسیل بالا، این فناوری با چالش‌های مهمی مواجه است:

-افزایش غیرمنتظره هزینه‌های ساخت به‌دلیل رشد قیمت مواد اولیه مانند مس، بتن و پلاستیک‌های تقویت‌شده
-کمبود نیروی کار متخصص در صنعت ساخت و نگهداری نیروگاه‌های بادی
-نامشخص بودن بازگشت سرمایه، به‌دلیل محدودیت در افزایش قیمت برق حاصل از این نیروگاه‌ها

در این زمینه، دولت قصد دارد قوانین مرتبط با قیمت‌گذاری برق را بازبینی کند تا هزینه‌های رو به افزایش ساخت نیروگاه‌های بادی را جبران کند.

۳. احیای انرژی هسته‌ای و مسائل مرتبط:

۳.۱. تغییر سیاست ژاپن در قبال انرژی هسته‌ای:

برنامه جدید انرژی نشان می‌دهد که دولت ژاپن از سیاست کاهش تدریجی وابستگی به انرژی هسته‌ای، که پس از فاجعه فوکوشیما اتخاذ شده بود، فاصله گرفته است. در این برنامه:

-برای نخستین بار، جمله «کاهش وابستگی به انرژی هسته‌ای» از اسناد سیاست‌گذاری حذف شده است.
-تأکید شده که انرژی هسته‌ای همراه با تجدیدپذیرها، باید به‌طور کامل مورد استفاده قرار گیرد.
-دولت شرایط ساخت نیروگاه‌های جدید و جایگزینی نیروگاه‌های قدیمی را تسهیل کرده است.

۳.۲. چالش‌های پیش‌روی صنعت هسته‌ای ژاپن:

افزایش سهم انرژی هسته‌ای تا ۲۰٪ تا سال ۲۰۴۰، نیازمند افزایش بهره‌برداری از نیروگاه‌های موجود و ساخت راکتورهای جدید است. اما این روند چالش‌های بزرگی به همراه دارد:

-تنها ۱۴ مورد از ۳۳ راکتور هسته‌ای موجود در ژاپن در حال فعالیت هستند، و بقیه یا به دلایل ایمنی متوقف شده‌اند یا مجوز راه‌اندازی مجدد دریافت نکرده‌اند.
-مخالفت‌های عمومی همچنان بالا است، به‌ویژه در مناطقی که تحت تأثیر حادثه فوکوشیما قرار گرفتند.
-مشکل زباله‌های هسته‌ای همچنان حل‌نشده باقی مانده است. پروژه احداث مراکز دفن پسماندهای رادیواکتیو در هوکایدو و ساگا با مخالفت‌های شدید مواجه شده است.

با وجود این چالش‌ها، دولت ژاپن امیدوار است که با پیشبرد برنامه‌های جدید، محدودیت‌های ایمنی را مدیریت کرده و بهره‌برداری از نیروگاه‌های هسته‌ای را افزایش دهد.

۴. اثرات اقتصادی و استراتژیک برنامه جدید:

برنامه جدید انرژی، اثرات متعددی بر سیاست اقتصادی، امنیت انرژی و جایگاه ژاپن در معادلات جهانی دارد:

۴.۱. امنیت انرژی و کاهش وابستگی به واردات:

ژاپن یکی از بزرگ‌ترین واردکنندگان نفت، گاز و زغال‌سنگ در جهان است. افزایش سهم تجدیدپذیرها و انرژی هسته‌ای باعث کاهش وابستگی این کشور به واردات سوخت‌های فسیلی و کاهش آسیب‌پذیری در برابر نوسانات بازارهای جهانی خواهد شد.

۴.۲. رقابت جهانی در توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر:

با افزایش رقابت جهانی در حوزه انرژی‌های پاک، ژاپن با کشورهایی مانند چین و اتحادیه اروپا در توسعه فناوری‌های توربین‌های بادی، شبکه‌های هوشمند و انرژی‌های هیدروژنی رقابت خواهد کرد.

۴.۳. تأثیر بر سیاست‌های بین‌المللی:

یکی از مهم‌ترین ابهام‌ها در این برنامه، تأثیر سیاست‌های جهانی است. بازگشت دونالد ترامپ به ریاست جمهوری آمریکا و احتمال خروج این کشور از توافق پاریس، ممکن است بر بازارهای جهانی انرژی و همکاری‌های بین‌المللی در زمینه تغییرات اقلیمی تأثیر بگذارد.

در این راستا، وزیر اقتصاد، تجارت و صنعت ژاپن تأکید کرده که سیاست‌های جهانی ممکن است تغییر کند، اما ژاپن همچنان به مسیر کاهش کربن پایبند خواهد بود.

نتیجه‌گیری: مسیر سخت اما ضروری:

برنامه جدید انرژی ژاپن نشان‌دهنده تلاش این کشور برای دستیابی به یک ترکیب انرژی پایدار، متنوع و مقاوم در برابر بحران‌ها است. اما این برنامه با چالش‌های قابل‌توجهی از جمله افزایش هزینه‌های ساخت نیروگاه‌های بادی، مقاومت عمومی در برابر انرژی هسته‌ای و نیاز به سرمایه‌گذاری گسترده در زیرساخت‌های جدید مواجه است.

اگر دولت ژاپن بتواند راه‌حلی برای چالش‌های مالی، فنی و اجتماعی این برنامه پیدا کند، می‌تواند به الگویی برای سایر کشورهای صنعتی تبدیل شود که در مسیر کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی حرکت می‌کنند.