نقش اتحادیه اروپا و فرانسه در شکل‌دهی به آینده هوش مصنوعی

اتحادیه اروپا و به ویژه فرانسه در حال بازتعریف نقش خود در عصر هوش مصنوعی از طریق ترکیبی بی‌سابقه از سرمایه‌گذاریهای زیرساختی و چارچوب‌های قانونی پیشرو هستند. براساس بیانیه اخیر اورزولا فون در لاین، رئیس کمیسیون اروپا، این اتحادیه با همکاری بخش خصوصی در حال تجمیع ۲۰۰ میلیارد یورو سرمایه برای ایجاد گیگافکتوری‌های هوش مصنوعی است. همزمان، فرانسه با جذب ۱۰۹ میلیارد یورو سرمایه خصوصی و بین‌المللی، به یکی از قطب‌های اصلی توسعه فناوری‌های پیشرفته تبدیل شده است.

از قانونگذاری تا سرمایه‌گذاری‌های کلان

 اتحادیه اروپا با تصویب «قانون هوش مصنوعی(EU AI Act) » در اوت ۲۰۲۴، نخستین چارچوب جامع جهانی برای مدیریت فناوری‌های مبتنی بر هوش مصنوعی را ایجاد کرد. این قانون که از فوریه ۲۰۲۵ به‌صورت مرحله‌ای اجرایی شده است، سیستم‌های هوش مصنوعی را بر اساس سطح خطرشان طبقه‌بندی می‌کند و استفاده از برنامه‌های با ریسک غیرقابل‌قبول را ممنوع می‌داند. فرانسه به‌عنوان یکی از پیشگامان این حوزه، هم‌زمان با هماهنگی با مقررات اتحادیه، سرمایه‌گذاری‌های کلانی در توسعه فناوری‌های اخلاق‌محور و رقابت‌پذیر انجام داده است. این تلاش‌ها در بستری از چالش‌های جهانی صورت می‌گیرد که در آن ایالات متحده با پروژه ۵۰۰ میلیارد دلاری استارگیت و چین با تمرکز بر سیستم‌های نظارتی پیشرفته، رقابت فشرده‌ای را شکل داده‌اند. اتحادیه اروپا با تصویب «قانون هوش مصنوعی»[1] و تأکید بر اصول اخلاقی، ایمنی و دسترسی عمومی، الگویی متفاوت از حاکمیت دیجیتال را ارائه می‌کند که می‌تواند استانداردهای جهانی را تحت تأثیر قرار دهد.

 

استراتژی سرمایه‌گذاری اتحادیه اروپا در عصر هوش مصنوعی

• تحول در زیرساخت‌های محاسباتی

اتحادیه اروپا با درک شکاف فزاینده در ظرفیت‌های محاسباتی مورد نیاز برای آموزش مدل‌های بزرگ زبانی، برنامه‌ای برای ایجاد چهار «گیگافکتوری هوش مصنوعی» تا سال ۲۰۳۰ تدوین کرده است. این مراکز که با بودجه 200 میلیارد یورویی از سوی کمیسیون اروپا حمایت می‌شوند، قرار است به عنوان هسته‌های تحقیقاتی باز و مشارکتی عمل کنند. براساس طرح ارائه شده توسط فون در لاین، این مراکز نه تنها به شرکت‌های بزرگ بلکه به استارتاپ‌ها و محققان دانشگاهی دسترسی برابر به منابع محاسباتی فوق‌پیشرفته خواهند داد.

پیاده‌سازی این استراتژی نیازمند همکاری بی‌سابقه با بخش خصوصی است که تاکنون ۱۵۰ میلیارد یورو از سوی ۶۰ شرکت برجسته اروپایی مانند ایرباس و فولکس واگن تعهد شده است. این سرمایه‌گذاری‌ها در قالب «ابتکار قهرمانان هوش مصنوعی اتحادیه اروپا»[2] سازماندهی می‌شود و بر توسعه کاربردهای صنعتی هوش مصنوعی در حوزه‌هایی مانند تغییرات اقلیمی و پزشکی شخص‌محور تمرکز دارد.

• مدل اقتصادی نوین

تفاوت کلیدی استراتژی اروپا با رویکردهای آمریکایی و چینی در تأکید بر مالکیت عمومی و عدم تمرکز منابع است. برخلاف پروژه استارگیت آمریکا که عمدتاً توسط شرکت‌های فناوری بزرگ هدایت می‌شود، مدل اروپایی بر توزیع جغرافیایی مراکز داده و حاکمیت مشترک بین کشورهای عضو تأکید دارد. این رویکرد با پروژه OpenEuroLLM  تقویت می‌شود که هدف آن ایجاد اکوسیستمی‌باز برای توسعه مدل‌های زبانی چندزبانه با حمایت مالی اتحادیه است.

• جریان سرمایه‌گذاری بین‌المللی

فرانسه به عنوان پیشتاز اروپایی با جذب ۱۰۹ میلیارد یورو سرمایه خصوصی و خارجی، موتور محرکه استراتژی هوش مصنوعی اتحادیه اروپا شده است. سهم قابل توجه ۵۰ میلیارد یورویی امارات متحده عربی در ساخت بزرگترین مرکز داده اروپا با ظرفیت یک گیگاوات، نشان‌دهنده جذابیت فزاینده پاریس برای سرمایه‌گذاران خاورمیانه است. همزمان، شرکت کانادایی Brookfield با تعهد ۲۰ میلیارد یورویی در پروژه‌ای در شمال فرانسه، الگویی جدید از همکاری فراملیتی در زیرساخت‌های دیجیتال را پایه‌گذاری کرده است.

• مراکز نوآوری تخصصی

شهر کامبره[3] در شمال فرانسه به کانون اصلی این تحولات تبدیل شده است. پروژه ۱۵ میلیارد یورویی این شهر نه تنها شامل احداث مراکز داده عظیم، بلکه ایجاد پردیس‌های تحقیقاتی بین‌رشته‌ای در حوزه‌هایی مانند بیوانفورماتیک و شبیه‌سازی اقلیمی است. این مراکز به گونه‌ای طراحی شده‌اند که امکان همکاری مستقیم بین بیمارستان‌های دانشگاهی، آزمایشگاه‌های ملی و شرکت‌های فناوری را فراهم می‌کنند.

 

قانون هوش مصنوعی اتحادیه اروپا

تصویب قانون هوش مصنوعی در سال ۲۰۲۵ نقطه عطفی در تنظیم مقررات این فناوری محسوب می‌شود. این چارچوب قانونی که نخستین نمونه جامع در سطح جهانی است، بر چهار اصل کلیدی استوار است: شفافیت الگوریتمی، مسئولیت‌پذیری توسعه‌دهندگان، حفاظت از داده‌های حساس، و ممنوعیت کاربردهای نظامی تهاجمی. ماده ۱۷ این قانون به طور خاص دسترسی عمومی‌به مدل‌های پایه هوش مصنوعی را الزامی می‌کند، رویکردی که باعث انتقاد شدید شرکت‌های آمریکایی فعال در اروپا شده است.

• سیستم طبقه‌بندی مبتنی بر ریسک

قانون هوش مصنوعی اتحادیه اروپا سیستم‌ها را به چهار دسته تقسیم می‌کند:

۱. ریسک غیرقابل‌قبول (ممنوع شده): شامل سیستم‌های نظارت بیومتریک بلادرنگ در فضاهای عمومی، نمره‌دهی اجتماعی، و دستکاری هوشمند برای ایجاد آسیب روانی یا فیزیکی.

۲. ریسک بالا: حوزه‌هایی مانند استخدام، پزشکی، و امنیت عمومی‌که نیازمند ارزیابی انطباق دقیق پیش از عرضه به بازار هستند.

۳. ریسک محدود: سیستم‌هایی مانند فیلترهای اسپم که شفافیت در تعامل با کاربر را الزامی می‌کنند.
۴. ریسک حداقلی: برنامه‌های غیرمخاطره‌آمیز مانند چت بات‌های ساده.

• سازوکارهای اجرایی و جریمه‌ها

از فوریه ۲۰۲۵، نهادهای نظارتی اتحادیه اروپا اختیار ممنوعیت فوری سیستم‌های پرخطر و اعمال جریمه‌هایی تا ۳۵ میلیون یورو یا ۷٪ از درآمد جهانی شرکت‌های متخلف (هرکدام بالاتر باشد) را دارند. شرکت‌های کوچک و استارتاپ‌ها مشمول جریمه‌های متناسب با اندازه خود می‌شوند. برای تضمین انطباق، «هیئت هوش مصنوعی اروپا»[4] تأسیس شده است که هماهنگی بین نهادهای ملی و نظارت بر استانداردهای فنی را برعهده دارد.

• پاسخ به چالش‌های جهانی

واکنش امانوئل مکرون به اظهارات جی دی ونس، معاون رئیس جمهور آمریکا، نشان‌دهنده تفاوت نگرش اروپا به حکمرانی هوش مصنوعی است. در حالی که نمایندگان آمریکایی از «تنظیم بیش از حد» قوانین اروپایی انتقاد می‌کنند، رهبران اتحادیه بر این باورند که استانداردهای سختگیرانه ایمنی پیش‌نیاز ضروری برای جلب اعتماد عمومی و توسعه پایدار این فناوری است. این تفاوت دیدگاه به ویژه در مواجهه با مدل چینی حاکمیت هوش مصنوعی که مبتنی بر نظارت گسترده است، شکل مشخص‌تری به خود می‌گیرد.

• همسویی با چارچوب اتحادیه اروپا

فرانسه با تأسیس «مؤسسه ملی ارزیابی و امنیت هوش مصنوعی فرانسه»[5] در سال 2025، سازوکارهای نظارتی خود را با قانون EU AI Act  هم‌راستا کرده است. این مؤسسه مسئول صدور مجوز برای سیستم‌های پرخطر، بررسی سوگیری‌های الگوریتمی، و نظارت بر پایگاه‌های داده آموزشی است. بر اساس دستورالعمل‌های جدید، تمامی‌شرکت‌های فعال در حوزه هوش مصنوعی موظفند «برنامه اخلاقی» خود را که شامل ارزیابی تأثیر اجتماعی-اقتصادی فناوری است، منتشر کنند.

 

همگرایی سرمایه‌گذاری و قانونگذاری

• مدل مشارکت عمومی-خصوصی

تجربه فرانسه در جذب سرمایه اماراتی و کانادایی نشان می‌دهد که ترکیب چارچوب‌های قانونی شفاف با مشوق‌های مالیاتی می‌تواند جریان سرمایه‌گذاری خارجی را حتی در حوزه‌های حساس فناوری تسهیل کند. براساس توافق‌نامه‌های اخیر، ۴۰ درصد از ظرفیت مراکز داده جدید باید به پروژه‌های تحقیقاتی غیرانتفاعی اختصاص یابد، در حالی که سرمایه‌گذاران از معافیت‌های مالیاتی ۱۰ ساله بهره‌مند می‌شوند.

• سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه

دولت فرانسه با اختصاص ۱.۵ میلیارد یورو به پروژه‌های هوش مصنوعی در چارچوب برنامه «France 2030»، به دنبال تبدیل شدن به قطب پیشتاز اروپا در این حوزه است. بخش عمده این بودجه به ایجاد سه مرکز انکوباتور هوش مصنوعی در پاریس، تولوز، و گرونوبل اختصاص یافته است که روی کاربردهای پزشکی، تغییرات اقلیمی، و امنیت سایبری متمرکزند. علاوه بر این، معافیت‌های مالیاتی برای استارتاپ‌هایی که حداقل %۲۰ از نیروی کار خود را به توسعه سیستم‌های کم‌ریسک اختصاص می‌دهند، در نظر گرفته شده است.

• استانداردسازی بین‌المللی

تلاش اتحادیه اروپا برای تبدیل مقررات خود به استاندارد جهانی از طریق همکاری با سازمان‌هایی مانند OECD و IEEE در حال شکل‌گیری است. برنامه مشترک اروپا و ژاپن برای توسعه چارچوب ارزیابی ریسک سیستم‌های هوش مصنوعی که در فوریه ۲۰۲۵ منتشر شد، نمونه‌ای از این کوشش‌ها است. این استانداردها بر مبنای «رویکرد مبتنی بر ریسک» طراحی شده‌اند که شدت نظارت را متناسب با پتانسیل آسیب‌پذیری هر کاربرد تنظیم می‌کند.

• امنیت سایبری و حاکمیت داده

انتقادات مکرر مقامات آمریکایی به سیاست‌های اروپایی در اجلاس اخیر پاریس نشان می‌دهد که تنش‌های ژئوپلیتیکی بر سر استانداردهای فناوری ادامه خواهد داشت. مسئله حاکمیت داده‌ها به ویژه در مورد اطلاعات بهداشتی و زیست‌سنجی (بیومتریک) که طبق قانون جدید اتحادیه اروپا باید حتماً در سرورهای اروپایی ذخیره شوند، به نقطه کانونی این اختلافات تبدیل شده است.

 

چشم‌انداز آینده و چالش‌های پیش رو

رقابت فناوری جهانی

اگرچه سرمایه‌گذاری ۲۰۰ میلیارد یورویی اتحادیه اروپا و ۱۰۹ میلیارد یورویی فرانسه رقم‌های بی‌سابقه‌ای محسوب می‌شوند، اما در مقایسه با بودجه ۵۰۰ میلیارد دلاری پروژه استارگیت آمریکا هنوز فاصله قابل توجهی وجود دارد. با این حال، تمرکز اروپا بر توسعه کاربردهای تخصصی در حوزه‌هایی مانند پزشکی دقیق و انرژی پایدار ممکن است مزیت رقابتی متفاوتی ایجاد کند. پروژه مشترک آلمان و فرانسه برای شبیه‌سازی سیستم‌های انرژی شهری با استفاده از ابررایانه‌های کوانتومی نمونه‌ای از این استراتژی است.

همکاری‌های بین‌المللی و رقابت با آمریکا

فرانسه با ابتکار «هوش مصنوعی برای بشریت(AI for Humanity)» می‌کوشد همکاری‌های فنی با کشورهای آفریقایی و آسیایی را گسترش دهد. این برنامه که با مشارکت شرکت‌هایی مانند دیپ مایند و مایکروسافت اجرا می‌شود، بر توسعه راه‌حل‌های هوش مصنوعی برای مقابله با گرسنگی و بیماری‌های همه‌گیر متمرکز است. از سوی دیگر، تنش‌های تجاری با آمریکا بر سر محدودیت‌های صادراتی فناوری‌های حساس هوش مصنوعی ادامه دارد، چرا که واشنگتن این مقررات را مانعی برای نوآوری می‌داند.

با وجود پیشرفت‌های چشمگیر، هنوز سهم اروپا از بازار جهانی هوش مصنوعی در ۲۰۲۴ تنها ۱۲% می‌باشد. فرانسه با اتکا به برنامه‌هایی مانند «استراتژی ملی داده‌های مصنوعی»[6] قصد دارد وابستگی به پلتفرم‌های آمریکایی و چینی را کاهش دهد. ساخت تراشه‌های ویژه هوش مصنوعی توسط شرکت فرانسوی-ایتالیایی STMicroelectronics گامی‌کلیدی در این مسیر است.

 

سرمایه‌گذاری‌های کلان در زیرساخت‌های داده و امنیت

ایجاد ابررایانه‌های نسل جدید

اتحادیه اروپا با سرمایه‌گذاری ۸ میلیارد یورویی در پروژه «EuroHPC»، توسعه ابررایانه‌هایی با توان پردازشی یک کوئینتیلیون عملیات در ثانیه (Exaflop) را هدف گرفته است. فرانسه میزبان یکی از این ابررایانه‌ها در شهر لیون خواهد بود که قرار است تا پایان ۲۰۲۶ راه‌اندازی شود. این زیرساخت‌ها به‌صورت ویژه برای آموزش مدل‌های زبانی بزرگ (LLM) با رعایت حریم خصوصی داده‌های اروپایی طراحی شده‌اند.

پروژه‌های مشترک صنعت و دانشگاه

برنامه «همکاری استراتژیک هوش مصنوعی(SCAI) » [7]در فرانسه، ۳۰ آزمایشگاه دانشگاهی را با شرکت‌هایی مانند تالس و اورنج مرتبط ساخته است. یکی از دستاوردهای کلیدی این همکاری، توسعه الگوریتم‌های تشخیص ناهنجاری در تصاویر پزشکی با دقت ۹۸٪ است که در بیمارستان‌های پاریس مورد استفاده قرار می‌گیرد.

چالش‌های پیش‌رو و دورنمای آینده

تعادل بخشی بین نوآوری و حریم خصوصی

انتقاد اصلی به قانون EU AI Act، دشواری در تعریف دقیق «ریسک بالا» و ایجاد بار اداری برای استارتاپ‌ ها است. برای نمونه، الزام به ثبت تمامی داده‌های آموزشی ممکن است زمان عرضه محصولات را تا ۴۰٪ افزایش دهد. از سوی دیگر، فرانسه با پیشنهاد ایجاد «راهنمای اروپایی اخلاق هوش مصنوعی»[8] می‌کوشد فرآیندهای انطباق را برای شرکت‌های کوچک تسهیل کند.

اتحادیه اروپا و فرانسه با ترکیبی از مقررات سختگیرانه و سرمایه‌گذاری‌های هدفمند، در حال ترسیم آینده‌ای متوازن برای هوش مصنوعی هستند. اگرچه چالش‌هایی مانند هماهنگی بین کشورهای عضو و حفظ رقابت‌پذیری جهانی باقی است، رویکرد مبتنی بر «نوآوری مسئولانه» می‌تواند الگویی برای سایر مناطق جهان باشد. موفقیت نهایی این تلاش‌ها به توانایی در جذب استعدادهای جهانی، توسعه زیرساخت‌های امن، و تقویت گفت‌وگوی بین‌المللی وابسته است.

 

برخی از منابع:

https://techcrunch.com/2025/02/11/eu-looks-to-the-private-sector-to-help-fund-ai-gigafactories-eyeing-the-frontier-ai-race/?guccounter=1

https://www.cnbc.com/2025/02/11/eu-says-ai-race-far-from-over-as-bloc-pledges-50-billion-euro-investment.html

https://aimagazine.com/articles/eu-ai-act-bans-ai-with-unacceptable-risks

https://parsi.euronews.com/2025/02/09/macron-announces-109-billion-investment-in-artificial-intelligence

[1] - Artificial Intelligence Act

[2]  - EU AI Champions Initiative.

[3]  - Cambrai

[4] - The European AI Board (EAIB)

[5] - National Institute for AI Evaluation and Security (INESIA)

[6]  - France's National Artificial Intelligence Strategy

[7]  - SCAI (Scientific Computing and Algorithms Institute)

[8]  - EU Ethics Guidelines for Trustworthy AI