گزارش اتاق فدرال اقتصادی اتریش در خصوص تحولات اقتصادی ایران در سال 2020

مطلب پیش رو برگردان گزارش مورخ 21 اکتبر 2021 (1 اردیبهشت 1400) وب سایت اتاق فدرال اقتصادی اتریش در خصوص تحولات اقتصادی ایران در سال 2020 می‌باشد. بدیهی است مسئولیت مطالب مندرج در این گزارش بر عهده نویسندگان آن می باشد .

• مبادلات تجاری اتریش – ایران: کاهش22.8 درصدی صادرات، کاهش 16.2 درصدی واردات
• ایالات متحده: اعمال کامل تحریم های همه جانبه علیه ایران از 4 نوامبر 2018، افزایش فشار، عدم تغییرات در زمان ریاست جمهوری بایدن
• ناکارآمدی ابزار مالی INSTEX اروپا و SHTA سوئیس
• FATF: تعلیق اقدامات مقابله ای فعال تا اطلاع ثانوی
• روند مثبت تولید ناخالص داخلی ایران در سال 2021 با وجود تحریم ها و همه گیری کرونا
• وجود مشکلات و موانع عدیده در ایران : نرخ ارز، تورم، فرارمغزها و غیره
• کووید -2019 : ایران یکی از کشورهای منطقه که بیشترین تعداد مبتلایان را داشته است.

 

جدول 1. شاخص های اقتصادی جمهوری اسلامی ایران

شاخص های اقتصادی	2019	2020
تولید ناخالص داخلی به میلیارد یورو	506.14	610.66
سرانه تولید ناخالص داخلی – برابری قدرت خرید ( به دلار آمریکا )	18983	اعلام نشده است
جمعیت	82.9	83
رشد اقتصادی	7.8 -	3 -
نرخ تورم به درصد	18	35
نرخ بیکاری به درصد	13	9.5
نرخ تبدیل ریال به یورو	46000 – 022 / 0	50000 – 02 / 0
ارز در بازار آزاد	140000	300000
صادرات کالا به میلیارد یورو	64.99	اعلام نشده است
واردات کالا به میلیارد یورو	58.24	اعلام نشده است

 

روابط تجاری با اتریش

 

جدول 2- روابط تجاری با اتریش

 

روابط تجاری با اتریش	2019	تغییرات نسبت به دوره پیش از آن به درصد	2020
صادرات کالا از اتریش به میلیون یورو	129.8	22.8	2. 100
واردات کالا از اتریش به میلیون یورو	15.6	16.2	13
صادرات خدمات از اتریش به میلیون یورو	55	اعلام نشده	39
واردات خدمات از اتریش به میلیون یورو	17	اعلام نشده	22

در خصوص شاخص های ذیل در زمان انتشار این گزارش آمار دقیقی در اختیار نبوده است:

• سرمایه گذاری مستقیم اتریش
• تعداد شاغلین به سبب سرمایه گذاری مستقیم اتریش
• سرمایه گذاری‌های مستقیم ایران در اتریش
• تعداد شاغلین به سبب سرمایه گذاری مستقیم ایران در اتریش

جایگاه 65 ام در رتبه بندی شرکای اقتصادی اتریش.

• شرایط اقتصادی

اقتصاد ایران در حال حاضر مواجهه با معضلات بزرگی است. بسیاری از این معضلات منشا خارجی دارد، با این وجود برخی از این معضلات به تصیمات اتخاذ شده در ایران مربوط می‌شوند. 

ایران در میان کشورهایی قرار دارد که بیشترین صدمات را از بحران کرونا دیده است. اقتصاد تحت فشار تحریم های این کشور، تضعیف شده و با تبعات گوناگونی روبرو است.

 

1.روند تحولات میزان تولید ناخالص داخلی

• 2019 : 8 . 7 – درصد
• 2020: 3 – درصد
• 2021: 2 الی 5 . 2 درصد ( انتظار می رود )

در حال حاضر به نظر نمی رسد که بیم رکود اقتصادی برای چهارمین سال پیاپی به واقعیت بپیوندد. با وجود بحران سلامت و به دنبال آن بحران جهانی اقتصادی کرونا، به نظر می رسد که ایران توانسته حداقل راه حل هایی موقتی برای کاهش تاثیرات منفی تحریم های ایالات متحده آمریکا بیابد. واردات از روسیه، چین، هند و یا تولیدات داخلی، به طور فزاینده ای جای محصولات اروپایی را گرفته اند. 

روند تحولات بحران تبدیل ارز همچنان غیر قابل پیش بینی است. با وجود تلاش های بسیار دولت، برای ایجاد ثبات در بازار ارز، روند افزایشی نرخ تبدیل ارز همچنان ادامه دارد. اوایل اکتبر 2020، نرخ تبدیل ارز در بازار آزاد به 330 هزار ریال در هر یورو رسید، و پس از انتخاب جو بایدن به عنوان ریاست جمهوری ایالات متحده آمریکا، به طور موقت و دوره ای شاهد روند کاهش نرخ تبدیل ارز تا 20 درصد می‌باشیم، انتظار ایران کاهش 100 درصدی نرخ تبدیل ارز از میزان کنونی آن می‌باشد. 

نرخ رسمی‌تورم در سال 2020، بالغ بر 35 درصد بوده است. به دلیل افت سریع نرخ ارز، عدم دسترسی به ارز و همچنین اجرای لیست ممنوعیت واردات و تعطیلی برخی شرکت های خصوصی و کاهش عرضه در مغازه‌ها، تورم به سرعت افزایش یافته است. برآورد رسمی سال 1399 ایران (مارس: فروردین تا فروردین) 35 درصد است. با این وجود میزان نرخ واقعی تورم برای مردم، که تاثیر آن را بیشتر در هزینه اجاره مسکن و مواد غذایی می‌توان دید، به طور قابل توجهی بیشتر از میزان رسمی اعلام شده می‌باشد. 

تاثیرات منفی بر اقتصاد افزایش یافته اند. 

• در بخش اداری: غیر قابل پیش بینی بودن: بسیاری از تصمیم ها در ادارات و سازمان‌های دولتی ایران ناگهانی و بدون برنامه می‌باشند و بدون آنکه هیچ اطلاعیه ای در این خصوص منتشر نمایند و یا عمق تبعات منفی آن را بررسی نمایند. این مساله به طور خاص وارد کنندگان و همچنین تولید کنندگانی که نیازمند مواد خام هستند را با مشکلات اساسی روبرو می‌کند.
• استهلاک سرمایه گذاری قابل برنامه ریزی نیست: به دلیل کاهش جدی ارزش پول ملی، امکان محاسبه و پیش بینی دوره استهلاک سرمایه وجود ندارد.
• افزایش جهش بیکاری : بسیاری از شرکت های خصوصی، به دلیل مشکلات یاد شده، ناگزیر به تعطیلی کامل و تعدیل کارمندان شده اند. اخراج کارمندان بخش خصوصی، نرخ بیکاری را تا حداقل 30 درصد افزایش داده است.
• تحریم های ایالات متحده آمریکا و بحران کرونا، تاثیرات مخربی بر وضعیت مالی اقشار جامعه داشته است. 

2. 2. تحولات چشمگیر

اعمال تحریم ها از سوی ایالات متحده آمریکا از 4 نوامبر 2018. از آن زمان به بعد فشار تحریم ها بیشتر و بیشتر شده است. سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و بنابراین بسیاری از شرکتهای متعلق به آنها و همچنین بانک مرکزی ایران در لیست تحریمهای ایالات متحده قرار گرفتند. اکنون بخش های گسترده ای از اقتصاد ایران تحت پوشش این تحریم ها قرار دارند.

اعمال تحریم های ثانویه ایالات متحده آمریکا بزرگترین چالش  بوده است و بنابراین همه افراد و یا شرکت های غیرآمریکایی که در ایالات متحده منافعی دارند می‌بایست از این  تحریم ها پیروی کنند. این امر به ویژه بر بخش همکاری‌های بانکی تأثیر مستقیم داشته است. انتقال پول بین اروپا و ایران تقریباً غیرممکن است و این مساله به طور جدی بر روابط تجاری ایران و دیگر کشورها به ویژه اروپا تأثیر گذاشته است. طرف ایرانی امیدوار بود که با ورود بایدن به کاخ سفید، تحریم های علیه ایران فورا برداشته شود که چنین نشد.  

طبق قوانین ایالات متحده ، فروش و صادرات تقریباً تمام مواد غذایی ، کالاهای کشاورزی ، داروها و تجهیزات پزشکی به ایران تا حد زیادی مجاز است و نیازی به مجوز ویژه از OFAC یا هر آژانس دیگر ایالات متحده نیست. با این حال ، این محصولات ممکن است به افرادی که در لیست SDN هستند (لیست اشخاص حقیقی و حقوقی مجازات شده ایالات متحده) فروخته نشود. حال سوال فعلی این است که کدام بانک های اروپایی در واقع تراکنش های بانکی مرتبط با ایران را انجام می دهند، حتی برای معاملاتی که در محدوده تحریم ها قرار ندارند نیز بانک ها از انجام تراکنشی خودداری کرده اند. توضیحات در خصوص کالاهای بشردوستانه در مرکز تجارت خارجی تهران قابل دسترسی و دریافت است. 

INSTEX  اروپایی و SHTA سوئیس : ابزار مالی ویژه اروپا موسوم به اینستکس که در تلاش بود تا تعادل همکاری میان تجار ایرانی و اروپایی را برقرار نماید، موفق نبود و نتوانست هیچ گونه تراکنش مالی میان ایران و اروپا را برقرار نماید و این بدان معنی است که هیچ همکاری اقتصادی میان ایران و اروپا بدون نقض تحریم های ایالات متحده آمریکا ، امکان پذیر نیست. همچنین توافقنامه تجارت بشردوستانه سوئیس موسوم به SHTA نیز که با موافقت ایران و آمریکا شکل گرفت، دیگر کانال پرداخت برای دریافت کالاهای بشردوستانه بود که نتوانست انتظارها را برآورده نماید. 

در خصوص FATF  نیز، تعلیق استفاده از اقدامات متقابل برای کشورهایی که در لیست سیاه FATF قرار دارند برای ایران تمدید نشده است، زیرا قوانین مصوب مجلس ایران به دلیل مقاومت داخلی اجرا نشده است. کشورهای عضو FATF اکنون باید در کلیه معاملات مالی مربوط به ایران دقت ویژه ای داشته باشند. با این حال ، به نظر می رسد بار دیگر تلاش هایی از سوی ایران برای جلب نظر FATF صورت گرفته است.

لطفا دقت داشته باشید که در شرایط فعلی، شرایط تحریم های علیه ایران می‌تواند به سرعت تغییر کند.

ایران در زمان بحران همه گیری کرونا یکی از کشورهایی بوده است که تعداد مبتلایان بسیاری داشته و با این همه گیری به طور جد دست و پنجه نرم کرده است. زندگی اقتصادی و عمومی‌شهروندان به طور مستقیم تحت تاثیر قرار گرفته است. 5 . 1 میلیون نفر بیکار شده اند، سفرها و حمل و نقل به طور محسوسی محدود شده اند. پروازها بین المللی نیز کاهش یافته است. 

 

3. 3. روابط تجاری با اتریش 

سال 2019، همانطور که تصور می‌شود با کاهش حجم تبادلات تجاری میان دو کشور همراه بود. صادرات اتریش به ایران 3 .54 درصد کاهش یافتند و واردات اتریش از ایران نیز تقریبا به صفر رسیدند. افزایش واردات اتریش از ایران در سال 2018، مربوط به آخرین محموله نفتی دریافتی از ایران است که قبل از 4 نوامبر 2018 خریداری شده بوده است و هیچ تحویل نفتی دیگری در سال 2019، صورت نپذیرفته است.  دلایل کاهش چشمگیر صادرات اتریش به ایران را می‌توان تحریم های ثانویه ایالات متحده و بسته شدن تمامی‌کانال های تبادلات مالی-بانکی با ایران دانست. در سال 2020، مجددا شاهد کاهش 20-25 درصدی تبادلات تجاری میان دو کشور می‌باشیم. با این وجود به نظر می رسد که تجارت میان اتریش و ایران از طریق کشورهای ثالث و یا دیگر کشورهای اروپایی در حال افزایش بوده باشد.

 

مشکلات و معضلات شرکت ها

برخی از معضلات اصلی شرکت ها در همکاری با ایران عبارتند از :

• کاهش ارزش پول ملی ریال : تغییرات نرخ ارز در ایران بسیار سریع و بی ثبات است. با این وجود با انتخاب جو بایدن به عنوان ریاست جمهوری آمریکا، پیش بینی می‌شود روند رو به کاهش نرخ تبدیل ارز مشهود گردد. از زمان ورود بایدن به کاخ سفید پول ملی، توانسته است 20 درصد افزایش ارزش داشته باشد.
• کمبود ارز برای واردکنندگان: به دلیل کمبود دسترسی به ارز در کشور، تنها وارد کنندگان محصولات حیاتی و مهم می‌توانند دسترسی سریع به ارز دولتی برای واردات داشته باشند که روند بسیار طولانی دارد و هر نقل و انتقالی نیز باید پیش از پرداخت به مبدا، به تایید بانک مرکزی برسد.
• لیست اقلام ممنوعه وارداتی : از ژوئن 2019، وزارت صنایع ایران فهرستی شامل بر 1339 مورد از اقلام ممنوعه وارداتی را منتشر نمود. این فهرست دارای کد گمرکی HS می‌باشد و در بسیاری از موارد تنها گروه‌های اصلی ذکر شده اند با این توضیح که زیرگروه‌ها نیز در زمره اقلام ممنوعه می‌باشند.
• تحریم های ایالات متحده آمریکا: شرکت های اتریشی که حتی هیچ ارتباط تجاری-مالی با ایالات متحده آمریکا نداشتند نیز ناچارا درگیر مساله تحریم های ثانویه شده اند، زیرا تقریبا تمام بانک های اروپایی تجارت با ایران را به حالت تعلیق درآورده اند و از این رو روند پرداخت ها برای خرید اقلام و یا برای دریافت خدمات با مشکلات بسیاری روبرو بوده است.
• ریسک سوء سابقه برای شرکت های اتریشی: در حال حاضر اگر یک شرکت اتریشی در یکی از گروه‌های کالایی و یا خدمات تحریم نشده از سوی ایالات متحده آمریکا در ارتباط تجاری با ایران باشد، هرچند این همکاری به لحاظ نظری امکان پذیر است ( و در محدوده خاکستری قرار می‌گیرد) اما تلاش شرکت برای همکاری با ایران می‌تواند سبب سوء سابقه برای همکاری‌های آتی این شرکت با ایالات متحده آمریکا باشد.