بررسی بخش انرژی اتیوپی
اتیوپی مانند بسیاری از کشورهای آفریقای زیر صحرا، غالباً به منابع انرژی سنتی اتکا دارد. وضعیت انرژی اتیوپی از لحاظ بسیاری از استانداردها از بسیاری کشورهای دیگر عقبتر است. انرژی مدرن تنها کمتر از 10٪ کل انرژی مصرفی در این کشور را به خود اختصاص میدهد. طبق آمارهای سال 2014 سرانه مصرف انرژی در این کشور حدود 200 کیلووات ساعت در سال است که بسیار کمتر از میانگین 517 کیلووات ساعت آفریقای زیر صحرا و میانگین جهانی 2800 کیلووات ساعت برای هر نفر است. اتیوپی در فهرست توسعه انرژی (EDI) از بین 64 کشور در رتبه 62 قرار دارد. به همین ترتیب، در شاخص چند بعدی فقر انرژی دانشگاه آکسفورد (MEPI) اتیوپی امتیاز 0.9 را کسب نموده که فقر حاد انرژی در این کشور را نشان می دهد.
این کشور با وجود برخورداری از پتانسیل قابل توجه منابع انرژی، از فقر انرژی رنج میبرد. بعد از جمهوری دموکراتیک کنگو اتیوپی از بزرگترین پتانسیل منابع برق آبی (حدود 45000 مگاوات) در آفریقا برخوردار است. منابع انرژی زمین گرمایی، بادی و خورشیدی در این کشور بسیار زیاد است. علیرغم این پتانسیلها، کمبود انرژی مدرن علی الخصوص در مناطق روستایی اتیوپی بسیار زیاد است. بنابراین، رسیدگی به فقر انرژی و بهبود وضعیت معیشت مردم از طریق تأمین انرژی مدرن، چالشهایی را برای اتیوپی به وجود آورده است.
برق رسانی از طریق گسترش شبکه ملی و تأمین فن آوریهای مدرن انرژی خارج از شبکه، دو استراتژی مورد توجه دولت این کشور است. گسترش شبکه ملی برق به مناطق روستایی روشی ارجح است. از سوی دیگر بعد مسافت، انزوا و تقاضای کم برق در جوامع روستایی، گسترش شبکه ملی به این مناطق را بعید نموده است. بنابراین، راهحل ایده آل جهت تامین برق مناطق روستایی، تهیه و تامین فن آوریهای انرژی تجدیدپذیر خارج از شبکه، از جمله سیستم خورشیدی است.
پتانسیل منابع انرژی اتیوپی و بهره برداری از آن
در حال حاضر ظرفیت فعلی تولید انرژی در اتیوپی در حدود 4244 مگاوات است. بطور تقریبی 3743 مگاوات مربوط به انرژی برق آبی (89٪)، 337 مگاوات مربوط به انرژی بادی (8٪) و 126 مگاوات مربوط به انرژی زمین گرمایی (3٪) است. به طور بالقوه، اتیوپی بزرگترین پتانسیل انرژی برق آبی (حدود 45000 مگاوات) را دارد. منابع انرژی خورشیدی از پتانسیل زیادی برخوردار است که تخمین زده میشود بیشتر از 2000 کیلووات ساعت در متر مکعب در سال باشد. (بین 1950 تا 2600 کیلووات ساعت در متر مکعب در سال)
جدول 1- نیروگاههای تولید انرژی اتیوپی
ردیف
|
نام نیروگاه برق
|
ظرفیت فعلی (مگاوات)
|
تعداد واحدها
|
نوع سد
|
مکان
|
نیروگاههای برق آبی
|
1
|
Gilgel Gibe III
|
1870
|
10
|
سد بتنی
|
ایالت ملل و مردم جنوب
|
2
|
Beles
|
460
|
4
|
سد طبیعی (دریاچه تانا)
|
ایالت آمهارا
|
3
|
Gilgel Gibe II
|
420
|
4
|
سد انحرافی
|
ایالت ملل و مردم جنوب
|
4
|
Takeze
|
300
|
4
|
سد بتنی
|
ایالت تیگرای
|
5
|
Gilgel Gibe I
|
184
|
3
|
سد بتنی
|
ایالت اورومیا
|
6
|
Melka Wakena
|
153
|
4
|
سد بتنی
|
ایالت اورومیا
|
7
|
Fincha
|
134
|
4
|
سد خاکی
|
ایالت اورومیا
|
8
|
Amerti Neshi
|
95
|
2
|
سد بتنی
|
ایالت اورومیا
|
9
|
Tis Abay II
|
73
|
2
|
سد طبیعی (دریاچه تانا)
|
ایالت آمهارا
|
10
|
Awash II
|
32
|
2
|
سد بتنی
|
ایالت اورومیا
|
11
|
Awash III
|
32
|
2
|
سد بتنی
|
ایالت اورومیا
|
12
|
Koka
|
43
|
3
|
سد بتنی
|
ایالت اورومیا
|
13
|
Tis Abay I
|
11.4
|
3
|
سد طبیعی (دریاچه تانا)
|
ایالت آمهارا
|
14
|
Aba Samuel
|
6.6
|
4
|
سد بتنی
|
ایالت اورومیا
|
نیروگاههای انرژی بادی
|
15
|
Adama II
|
153
|
توربینهای بادی
|
ایالت اورومیا
|
16
|
Ashegoda
|
120
|
توربینهای بادی
|
ایالت تیگرای
|
17
|
Adama I
|
51
|
توربینهای بادی
|
ایالت اورومیا
|
نیروگاههای انرژی زمین گرمایی
|
18
|
Aluto geothermal
|
7.3
|
ایالت اورومیا
|
نیروگاه انرژی خورشیدی
|
19
|
Metahara
|
100
|
ایالت اورومیا
|
جمع کل ظرفیت انرژی تولیدی
|
4244
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
سد های برق آبی اتیوپی
GERD – یا سد رنسانس اتیوپی که بزرگترین سد این کشور است در دولت منطقهای بنیشنگول گومز و بر روی رودخانه نیل آبی در حال ساخت است. شرکت ایتالیایی Salini Impregilo ( و اکنون گروه Webuild) پیمانکار اصلی ساخت پروژه این سد است. سایر شرکت های خارجی همچون GE Hydro France ، China Gezhouba Group ، Voith Hydro Shanghai و China’s Sinohydro در این پروژه مشغول فعالیت میباشند. شرکت آلستوم برای تأمین توربینها، ژنراتورها و کلیه تجهیزات الکترومکانیکی نیروگاه برق آبی سد با شرکت Metals & Engineering (METEC) ، 250 میلیون یورو قرارداد منعقد نموده است.
gibe III-نیروگاه برق آبی 1870 مگاواتی Gilgel Gibe III (Gibe III) بر روی رودخانه اومو در دولت منطقهای ملل و مردم جنوب و توسط شرکت ایتالیایی Salini Costruttori، ساخته شده است. خط انتقال توسط شرکت چینیTebian Electric Apparatus که یک تولید کننده ترانسفورماتورهای برق و سایر تجهیزات الکتریکی و توسعه دهنده پروژههای انتقال است احداث گردید و اگزیم بانک چین 85٪ از بودجه آن را تأمین کرد.
ایستگاه برق Gilgel Gibe II - دارای ظرفیت تولید برق 420 مگاوات است و در سال 2010 افتتاح شد. سالینی کوستروتوری به عنوان پیمانکار اصلی این پروژه و شرکت آلمانی Voith کارهای مشاورهای این سد را بر عهده داشت. کل هزینه ساخت این سد 373 میلیون یورو بود که 50 میلیون یورو توسط بانک سرمایه گذاری اروپا و 103 میلیون یورو از سوی دولت اتیوپی تامین گردید.
سد Gilgel Gibe I- نیروگاه برق آبی Gilgel Gibe I دارای ظرفیت تولید برق 184 مگاوات است.Salini Costruttori پیمانکار اصلی این پروژه بود. شرکت Francis مدل توربین را تولید کرد و شرکت Voith ژنراتور را تولید کرد.
پروژه برق آبی Tekeze که در دولت منطقهای تیگرای واقع شده دارای بلندترین سد قوسی آفریقا است. قرارداد خدمات مشاورهای شامل بازبینی، طراحی و نظارت بر ساخت و ساز بر روی تمام کارهای ساختمانی و الکترومکانیکی، بطور مشترک به شرکت مهندسی Harza ایالات متحده آمریکا (اکنون با نام MWH - Montgomery Watson Harza) و شرکت EnergoprojectHidroinzenjering صربستان اعطا شد. تأمین، نصب و راهاندازی کارهای اصلی ساختمانی به شرکت مشترک CWGS، شامل سه شرکت CWHEC (Sinohydro فعلی) و شرکت CGGC چین و شرکت ساختمانی اتیوپی اعطا شد. طراحی، ساخت، تهیه، نصب و راه اندازی کلیه تجهیزات الکترومکانیکی نیروگاه به شرکت مهندسی Wanbao چین واگذار گردید.
پروژه برق آبی و آبیاری (Fincha-Amerti-Neshe (FAN بر روی رودخانه Neshe در منطقه اورومیا، توسط شرکت Gezhouba Group (CGGC) چین ساخته شد. هزینه آن 1.2 میلیارد بیر (70.6 میلیون دلار) بود و بخشی از منابع مالی آن با وام اگزیم بانک چین تأمین شد.
نیروگاه برق آبی Beles دارای ظرفیت تولیدی 460 مگاوات است. دولت اتیوپی با Salini Costruttori قرارداد ساخت این نیروگاه را در 8 ژوئیه 2005 امضا کرد. شرکت ایتالیایی Studio Pietrangeli مطالعه فنی ساخت این سد را انجام داد.
انرژی خورشیدی
اتیوپی از منابع انرژی خورشیدی فراوانی برخوردار است. این کشور و شرکای توسعهای آن سعی کردهاند فناوری انرژی خورشیدی خارج از شبکه را معرفی کنند که از انتشار محدودی برخوردار است. عملکرد اتیوپی نسبت به کشورهای همسایه در شرق آفریقا در این زمینه بسیار پایین است. به عنوان مثال، استفاده از انرژی خورشیدی خارج از شبکه در اتیوپی کمتر از یک درصد است در حالی که بیش از پنج درصد از خانوادههای کنیایی از منبع تغذیه خورشیدی نسبتاً بهتری برخوردار هستند.
دستاوردهای اتیوپی در این زمینه کاملاً در تناقض با پتانسیل منابع فراوان آن است که تخمین زده میشود بیش از 2000 کیلووات ساعت در متر مکعب در سال باشد که یک مبنای عالی برای توسعه انرژی خورشیدی می باشد. در سالهای اخیر، دولت توجه لازم را به بهرهبرداری از پتانسیل انرژی خورشیدی خود داده است. به عنوان مثال، دولت در برنامه ملی برق پیش بینی کرده دسترسی همگانی به انرژی الکتریکی تا سال 2025 حاصل گردد، طبق این برنامه 65٪ از جمعیت این کشور به شبکه ملی متصل میشوند در حالی که انتظار می رود 35٪ دیگر انرژی مدرن را از راههای خارج از شبکه دریافت کنند.
دولت اتیوپی به همراه شرکای توسعهای خود حداکثر تلاش خود را برای افزایش آگاهی و استفاده از فناوری انرژی خورشیدی انجام دادهاند. دولت با پشتیبانی برنامه کمک به مدیریت بخش انرژی بانک جهانی (ESMAP) و وزارت توسعه بین المللی انگلستان (DFID)، پذیرای بیش از 150 شرکت کننده در مجمع ملی برق خارج از شبکه در آدیس آبابا، بود.
با کمک برنامه Power Africaدولت اوباما، شرکت GoE در حال ساخت پروژه خورشیدی Metahara است. شرکت Enel Green Power که زیر مجموعه شرکت بزرگ ایتالیایی Enel است اعلام نموده کار ساخت پروژه خورشیدی 100 مگاواتی Metehara را از طریق کنسرسیومیبا شرکای داخلی گروه Orchild Business بدست گرفته است. شرکت چینی توسعه فناوری Shenzhen Lemi محصولات انرژی خورشیدی خارج از شبکه خود را در اتیوپی به نمایش گذاشته است. وزارت آب و انرزی اتیوپی از طریق صندوق برق روستایی خود 11488 سیستم انرژی خورشیدی خانگی از شرکت چینی Cecep Oasis خریداری نموده است.
شرکت عربستانی ACWA power برنده پروژه 250 مگاواتی انرژی خورشیدی با پشتیبانی بانک جهانی در شرق اتیوپی شده است. وزارت همکاریهای اقتصادی و توسعه آلمان در بیش از 300 موسسه اجتماعی دولتی از قبیل مراکز درمانی و اجتماعی اقدام به نصب سیستمهای انرژی خورشیدی با ظرفیت بیش از 300 کیلووات نموده است. همچنین بیش از 13800 سیستم انرژی خورشیدی خانگی و بیش از 436000 اینترنت خورشیدی و روشنایی برای بیش 566000 نفر فراهم نموده است. شرکت آمریکایی Tetra Tech همچنین در بخش انرژی اتیوپی سرمایه گذاری نموده است. بنیاد انرژی خورشیدی آلمان Stifung solarenegie به دنبال ایجاد بازار انرژی خورشیدی در اتیوپی است.
انرژی بادی
شرکت چینی Hydro china یک نظرسنجی با هزینه 1.5 میلیون دلار انجام داد که هدف آن ارزیابی پتانسیل اتیوپی برای ایجاد نیروگاه بادی بود. طبق یافتههای این نظر سنجی اتیوپی پتانسیل تولید 1 میلیون مگاوات ساعت برق از انرژی باد را دارد. نواحی شرقی اتیوپی نزدیک به ریفت ولی و شمال شرقی نزدیک ایالت تیگرای برای تولید انرژی بادی مناسب تشخیص داده شدند. در آن مناطق سرعت باد در محدوده 7 تا 9 متر بر ثانیه است که برای تولید انرژی بادی بسیار مناسب است.
در اتیوپی در حال حاضر سه مزارع بادی وجود دارد که عملیاتی شدهاند و سایر پروژهها اخیراً به مرحله بهرهبرداری رسیدهاند. مزرعه Ashegoda qind در تیگرای در سال 2013 عملیاتی شده و 120 مگاوات برق تولید کرده است. توربینهای مورد نیاز این مرزعه توسط شرکت فرانسوی Vergent ساخته شده است. شرکت چینی Sinohydro Corp رسماً نیروگاه بادی 153 مگاواتی Adama II در اتیوپی را به شرکت برق اتیوپی تحویل داد. شرکت دولتی چینی CGCOC مزرعه بادی Adama I را ساخت. اخیراً، شرکت اسپانیایی SiemensGamesa اولین پروژه انرژی بادی خود را در اتیوپی با شرکت برق اتیوپی برای توسعه نیروگاه بادی 100 مگاواتی Assela امضا کرده است. پروژه بادی Assela مورد حمایت وزارت امور خارجه دانمارک میباشد و بخشی از تامین مالی آن بر عهده دانسکه بانک دانمارک است.
انرژی زمین گرمایی
یک مطالعه جدید توسط سازمان زمین شناسی اتیوپی که با همکاری شرکای توسعهای انجام شده است، منابع زمین گرمایی را در 24 سایت این کشور ارزیابی کرده و کل پتانسیل زمین گرمایی را 10000 مگاوات تخمین زده است. توسعه پروژههای زمین گرمایی در حال حاضر در دست اقدام است، به عنوان مثال در آلوتو لانگانو، که ظرفیت آن 80 مگاوات توصیف شده است دو چاه جدید به عمق 1952 متر و 1921 متر حفر شده است. شرکت ایسلندی ریکیاویک ژئوترمال در حال حاضر در این بخش فعالیت میکند. این شرکت در حال آماده سازی برای شروع حفاری اکتشافی برای دو نیروگاه 500 مگاواتی در Corbetti و Tulu Moye در جنوب آدیس آبابا است.
مهمترین ذینفعان بخش انرژی
بازیگران متعددی مسئول توسعه بخش انرژی اتیوپی هستند. این ذینفعان در سطح فدرال، منطقهای و محلی مشغول فعالیت هستند. سازمانهای مردم نهاد (اعم از بینالمللی و محلی) نیز بازیگران فعالی هستند. وزارت آب، آبیاری و انرژی اتیوپی مسئول توسعه طرحهای انرژی در مقیاس بزرگ است. سازمان انرژی اتیوپی نیز مسئول تنظیم برق و بهرهوری از انرژی است.
دفاتر انرژی در دولتهای منطقهای نیز ذینفعان مهمی در حوزه صلاحیتی خود هستند. نیروی برق اتیوپی اختیار ساخت و اداره نیروگاههای تولید برق، خطوط انتقال ولتاژ بالا، پستهای برق، فروش کامل برق، انجام مطالعه امکان سنجی، طراحی و بررسی را دارد. شرکت برق اتیوپی (EEU) نقش مهمی در تأمین انرژی الکتریکی قابل دسترس را دارد. این شرکت مسئول ساخت خطوط برق خارج از شبکه و گسترش شبکه ملی برق فعلی است. بانکهای دولتی اتیوپی بودجه را برای سرمایه گذاران شخصی که مایل به تولید، توزیع و انتقال نیرو هستند را تسهیل میکند.
علاوه بر دولت، ذینفعان بینالمللی مختلفی نیز وجود دارند که از طریق مکانیزمهای مختلف و عمدتاً از طریق تأمین بودجه در بخش انرژی اتیوپی فعالیت میکنند. در این میان میتوان از: بانک اروپایی برای بازسازی و توسعه، بانک سرمایه گذاری اروپا، صندوق سرمایهگذاری اروپا، بانک توسعه بین آمریکایی، بانک توسعه آفریقا، بانک توسعه آسیا، گروه بانک جهانی، آژانس توسعه بین المللی ایالات متحده (USAID) و... نام برد.
چالش ها و فرصت ها
چالش ها و نقاط ضعف
- ورود و سرمایه گذاری در بخش انرژی نیازمند توان مالی بالایی است.
- کمبود منابع و وجود برخی خطرات
- روند تکمیل و بازدهی طولانی مدت
- کمبود ظرفیتهای نهادی
- کمبود مهارتهای حرفهای (علمی، فنی، تجاری و حقوقی)
- چارچوبهای پیچیده قانونی و نظارتی
فرصت ها و نقاط قوت
- وجود پتانسیلهای فراوان منابع مختلف انرژی در اتیوپی
- تعهد و حمایت همه جانبه دولت اتیوپی جهت توسعه بخش انرژی علی الخصوص در زمینه انرژیهای تجدید پذیر
- تسهیل شرایط ورود برای بخش خصوصی پس از روی کار آمدن دولت فعلی در زمینه تولید، انتقال و توزیع برق