تجارت گاز مایع LNG، بارقه امیدی بر روابط دو جانبه ترکیه با آمریکا
روابط دو جانبه ترکیه و آمریکا چند سالی است که با مشکلات زیادی روبروست. اختلاف نظرهای سیاسی و نظامی برخی اوقات سبب بروز تنشهای اساسی بین دو کشور شده است. علیرغم تمامی تنشهای موجود، روابط اقتصادی دو کشور در مسیر خود ادامه داشته و انتظار میرود در آینده نزدیک دو کشور به تجارت گاز مایع LNG و تجارت آزاد دست یابند. تجارت LNG بین ترکیه و آمریکا یک رابطه برد – برد بوده که از یک سو امکان دسترسی به بازارهای جدید را برای آمریکا فراهم نموده و از سوی دیگر نیز زمینه عقد توافقنامه انرژی با شرایط بهتری را برای ترکیه با تأمینکنندگان دیگر ایجاد خواهد کرد. تمرکز آنکارا و واشنگتن برای همکاری متقابل، فارغ از وجود برخی مشکلات از قبیل (مسأله گولن، PKK/ YPG و سامانه دفاع موشکی S-400) امکان برخی اقدامات مشترک را برای هر دو کشور فراهم میکند.
آمریکا و ترکیه به عنوان دو متفق در سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) در سالهای اخیر شاهد تنشهای مهمی در روابط خود بودهاند. گروه گولن، PKK/ YPG و سامانه دفاع موشکی S-400 و برنامه مشترک هواپیمای اف 35 از مسائلی هستند که در روابط دو جانبه آنکارا و واشنگتن تأثیر چندان زیادی را بر جای نگذاشته است.هر دو کشور علیرغم تمام تنشهای موجود سعی کردند تا ثبات مسیر همکاریهای دو جانبه را حفظ کرده و حتی در مواردی نیز نسبت به همکاریهای لازم برای دستیابی به اهداف آتی اقدام نمودهاند.
اردوغان و ترامپ عنوان کردند که در نظر دارند تا در طی 10 سال آینده حجم تجارت بین دو کشور را به 100 میلیارد دلار افزایش دهند که تجارت انرژی بین دو کشور بخش عمدهای از هدف ذکر شده خواهد بود. ترکیه سالهاست که از آمریکا ذغال، مواد نفتی و LNG وارد میکند. در حالی که ذغال و مواد نفتی نقش مهمی در روابط اقتصادی دو کشور دارند، افزایش میزان واردات LNG آمریکا به ترکیه توجه کارشناسان حوزه انرژی را به خود جلب کرده و آنها بر این باورند که تجارت LNG از جمله مواردی است که میتواند زمینهساز کاهش تنشهای بین دو کشور شود. دست اندرکاران بازار انرژی معتقدند که چنانچه تجارت گاز مایع LNG بین دو کشور همچنان با سرعت کنونی ادامه یابد میتواند تأثیر بسزایی در دستیابی به حجم تجارت مشترک 100 میلیارد دلاری بین دو کشور داشته باشد. تجارت جهانی گاز تا چند سال اخیر عمدتا از طریق خطوط لوله انجام میشد ولی اکنون روند این تجارت به سوی تجارت گاز مایع LNG تغییر یافته است.
بر اساس گزارش شرکت نفت انگلستان(BP) تجارت LNG در سال 2019 نسبت به سال 2018 میلادی 13 درصد و در مقایسه با سال 2009 میلادی 98 درصد و نسبت به سال 2000 میلادی نیز 245 درصد افزایش یافته است. این آمار نشان میدهد که تجارت گاز مایع در جهان روندی ادامهدار خواهد بود و تجارت LNG در سال 2040 میلادی دو برابر شده و به حجمی معادل 900 میلیارد متر مکعب خواهد رسید. این موقعیت سبب خواهد شد تا در بازار جهانی فرصتهای جدیدی ایجاد شود و کشورهایی مانند آمریکا، قطر و استرالیا به عنوان سه بازیگر بزرگ در تأمین انرژی سهم بیشتری از بازار جهانی را درخواست کرده و در یافتن بازارهای جدید با هم به رقابت بپردازند. دستیابی به منابع بزرگ گاز مایع و قیمت پایین در بازار در مقایسه با گاز طبیعی خطوط لوله انتقال گاز فرصتهای جدیدی را برای کشورهای واردکننده گاز همچون ترکیه فراهم میکند. ترکیه با شناخت دقیق از ورود جهان به عصر LNG در بخش انرژی، اقدام به تبیین زیرساختهای مناسب در ذخیره این حامل انرژی مینماید.
آلپ ارسلان بایراکتار معاون وزیر انرژی ترکیه، ضمن این که ترکیه را به عنوان پنجمین مصرف کننده گاز در اروپا و هفدهمین مصرف کننده گاز در جهان معرفی کرده است، اعلام داشت که این کشور با اعمال سیاستهای جدید در بخش انرژی و ایجاد زیرساختهای لازم در تبدیل شدن به یک بازیگر موثر در حوزه انرژی در منطقه گامهای مهمی برداشته است.
در سال 2019 میلادی در حالی که مصرف گاز از سوی بسیاری از کشورهای اروپایی کاهش چشمگیری داشت، میزان مصرف گاز در ترکیه 1.1 درصد افزایش یافت. این کشور به عنوان وارد کننده گاز در سال 2019 میلادی با استفاده از خطوط لوله و انتقال LNG توانست 45.2 میلیارد متر مکعب گاز وارد کند.
ترکیه از نظر مصرف LNG دومین بازار بزرگ در اروپا و هفتمین بازار بزرگ در جهان است. تمامی اقدامات این کشور حاکی از آن است که این کشور به هدف خود در تبدیل شدن به مرکز تجارت انرژی نزدیک میشود و در همین چهارچوب میتوان گفت که منابع غنی LNG آمریکا و بازار رو به رشد مصرف LNG در ترکیه میتوانند مکمل خوبی برای هم باشند. آمریکا به دنبال بازارهای جدید برای افزایش صادرات LNG کشور است و ترکیه نیز به دنبال افزایش میزان LNG وارداتی از آمریکا با قیمت مناسب است. این مورد میتواند موجب ایجاد تنوع در تأمین نیازمندیهای ترکیه در بخش انرژی شده و از سوی دیگر نیز ترکیه را در تبدیل شدن به هاب گاز طبیعی در منطقه یاری نماید.
نگاهی به وضعیت موجود و اهداف آتی ترکیه در بخش انرژی نشان میدهد که تجارت LNG بخش عمدهای از روابط آمریکا و ترکیه را تشکیل خواهد داد. واکاوی تغییرات زیرساختی ترکیه در خصوص استفاده از گاز مایع نشان میدهد که تجارت LNG بستر مناسبی برای بهبود روابط شکننده آمریکا و ترکیه بوده و ترکیه به دنبال راهکارهای مناسب در استفاده هر چه بیشتر از گاز مایع آمریکا است.
LNG در حوزه انرژی ترکیه
ترکیه از نظر موقعیت ژئوپلیتیک در میان کشورهای روسیه، جمهوری آذربایجان، قطر و کشورهای حوزه دریای مدیترانه به عنوان تأمینکنندگان گاز و همچنین کشورهای اروپایی که مصرفکننده گاز میباشند قرار گرفته و این کشور خود یکی از بازارهای بزرگ مصرف برای تولیدکنندگان گاز در جهان است.
میزان مصرف گاز در ترکیه طی سال 2019 میلادی 45.2 میلیارد متر مکعب بوده که 99 درصد آن توسط خطوط لوله انتقال گاز از روسیه، ایران و جمهوری آذربایجان و مقداری نیز به صورت LNG تأمین شده است. دهها سال است که ترکیه بیش از نیمی از گاز مورد نیاز خود را توسط خطوط لوله انتقال گاز از روسیه تأمین میکند. میزان گاز وارداتی ترکیه از طریق خطوط لوله انتقال گاز در سالهای اخیر کاهش و در مقابل حجم واردات گاز مایع LNG افزایش یافته است.
در سال 2020 میلادی نیز واردات LNG به ترکیه افزایش یافته و سهم واردات این محصول در کل واردات گاز این کشور به بیش از 35 درصد رسیده است. نگاهی به آمار و ارقام سازمان بازرسی بازار انرژی ترکیه نشان میدهد که این کشور برای اولین بار در مارس سال 2020 میلادی واردات گاز طبیعی خود را از طریق خط لوله انتقال گاز تا حد قابل توجهی کاهش داده است. واردات گاز طبیعی ترکیه در مارس 2020 میلادی 3.9 میلیارد متر مکعب بوده که از این میزان 2 میلیارد متر مکعب آن واردات LNG و 1.9 میلیارد متر مکعب آن از طریق استفاده از خطوط لوله انتقال گاز بوده است. بیشترین میزان واردات گاز ترکیه از کشورهای جمهوری آذربایجان و قطر بوده و تغییرات حجم تأمین گاز ترکیه از روسیه و آمریکا قابل توجه است. واردات گاز ترکیه از روسیه با کاهش 72.13 درصدی از 1.398 میلیارد متر مکعب به 389.7 میلیون متر مکعب رسیده و در مقابل، واردات ترکیه از آمریکا با افزایش 300.7 درصدی از 92.27 میلیون متر مکعب به 369.73 میلیون متر مکعب افزایش یافته است.
واردات گاز LNG نسبت به واردات گاز از طریق خط لوله انتقال گاز به این کشور روز به روز در حال افزایش است. واردات گاز ترکیه در ماه می سال 2019 میلادی با استفاده از خطوط لوله انتقال گاز 44.67 درصد کاهش یافته و این در حالی است که واردات LNG به این کشور 205.56 درصد افزایش داشته است. واردات گاز از ایران نیز به دلیل وجود مشکلات فنی در خط لوله انتقال گاز متوقف شده است. در اوایل سالهای 2000 میلادی سهم LNG در واردات گاز ترکیه بیش از 30 درصد بوده، میزان این گاز در قراردادهای خرید بلندمدت توسط این کشور از روسیه، ایران و جمهوری آذربایجان بسیار کم بود و تنها شامل 13.4 درصد از کل گاز وارداتی به ترکیه را شامل میشد.
از سال 2013 میلادی به بعد سهم واردات LNG وارداتی به ترکیه روندی افزایشی داشته است. حجم گاز طبیعی وارداتی ترکیه در سالهای 2013 میلادی و 2019 میلادی تقریبا یکسان بوده در حالی که واردات LNG در سال 2013 میلادی 13.4 درصد و در سال 2019 میلادی 28.3 درصد افزایش یافته که این افزایش نشانگر اهمیت واردات LNG در بازار انرژی ترکیه است.
ترکیه از دیرباز ادعای خود مبنی بر تبدیل این کشور به هاب انرژی برای حفظ و افزایش امنیت انرژی در داخل کشور و منطقه را عنوان نموده، بیانات وزیر انرژی و منابع طبیعی این کشور نیز مبنی بر آمادگی ترکیه در تبدیل شدن به هاب انرژی منطقه و اقدامات لازم در آمادهسازی زیرساختهای مناسب هماهنگ با موضوعات اتحادیه اروپا را نشانگر عزم راسخ این کشور در دستیابی به هدف مورد نظر در حوزه انرژی است.
فاتح بیرول رئیس آژانس بینالمللی انرژی نیز در اظهارات خود عنوان کرده بود که موقعیت استراتژیک ترکیه از لحاظ بازارهای مصرف و منابع گاز طبیعی ایجاب میکند که ترکیه نبایستی تنها یک کشور انتقالدهنده انرژی باشد.
یکی از شروط لازم برای تبدیل شدن بههاب گاز طبیعی در منطقه ایجاد زیرساختهای لازم برای افزایش ورادات LNG است و این کشور نیز در سالهای اخیر ظرفیت ذخیره و تصعید گاز در کشور را افزایش داد. افزایش ظرفیت ذخیره گاز در ترکیه سبب شد تا حجم ورودی گاز به این کشور روزانه به 330 میلیون مترمکعب رسیده و این کشور در نظر دارد تا بتواند این حجم را به 400 میلیون متر مکعب در روز برساند.
- ترکیه هم اکنون دارای 4 ترمینال LNG است که دو ترمینال به صورت واحدهای FSRU (واحدهای ذخیره و تصعید شناور Floating Storage Regasification Unit ) هستند.
- قدیمیترین ترمینال گازی LNG ترکیه در سال 1994 توسط شرکت بوتاش BOTAŞ ساخته شده و فعالیت خود را در منطقه مرمره با ظرفیت تولید 37 میلیون متر مکعب آغاز نمود.
- دومین ترمینال در سال 1996 با ظرفیت روزانه 40.5 میلیون متر مکعب گاز در منطقه علی آغای اژه ساخته شد و بزرگترین ترمینال گاز LNG در ترکیه میباشد.
- در اواخر سال 2016 میلادی سومین ترمینال گاز LNG ترکیه در منطقه اتکی لیمان با ظرفیت 28 میلیون متر مکعب ساخته شد که توانست 12 درصد از تقاضای ترکیه را تأمین نماید.
- آخرین ترمینال گاز LNG این کشور در سال 2017 در منطقه حاتای با ظرفیت روزانه 20.5 میلیون متر مکعب فعالیت خود را آغاز نمود، ترمینال مذکور با ظرفیت ذخیره 263 هزار متر مکعب دارای بزرگترین منبع ذخیره گاز در جهان است.
- قرار است این کشور ترمینال گاز LNG جدیدی در خلیج ساروس در دریای اژه تأسیس نماید.
ترکیه علاوه بر برخورداری از ترمینالهای مذکور دارای تأسیسات و مراکز ذخیرهای زیرزمینی است که به این کشور کمک میکند تا بتواند در تبدیل شدن بههاب گاز منطقه گام بردارد.
این کشور دارای دو منبع زیرزمینی ذخیره گاز در دریاچه نمک (Tuz Gölü) و منطقه سیلیوری است و این کشور قصد دارد ظرفیت ذخیره گاز را تا سال 2023 میلادی به 11 میلیارد مترمکعب برساند.
یکی دیگر از دلایل افزایش واردات LNG توسط ترکیه قیمت مناسب LNG است. افزایش ظرفیت تأسیسات گازی FSRU، وجود حجم بالای گاز در بازار و کاهش قیمت گاز به دلیل شیوع بیماری کووید 19 در جهان سبب شد تا ترکیه بتواند با قیمتهای مناسب نسبت به تهیه گاز LNG اقدام کرده و سود قابل توجهی دست آورد. آژانس خدمات اطلاعات کالاهای مستقل (ICIS) در یکی از گزارشهای خود اعلام کرده بود که در ماههای نخست سال 2020 میلادی قیمت LNG نصف قیمت گاز خطوط لوله انتقال گاز روسیه بوده است. به همین دلیل نیز ترکیه سعی کرد تا نسبت به افزایش میزان واردات گاز LNG و کاهش واردات گاز خط لوله اقدام نماید.
تمایل ترکیه برای کاهش میزان وابستگی به روسیه در تأمین گاز سبب شد تا این کشور استراتژی ایجاد تنوع در تأمین منابع انرژی را مد نظر قرار دهد. میزان حجم گاز طبیعی وارداتی ترکیه از روسیه تقریبا نیمی از کل گاز طبیعی وارداتی از سوی این کشور بود که این موضوع ترکیه را از حیث انرژی به روسیه وابسته میکرد که این وابستگی به عنوان تهدیدی در امنیت ملی ترکیه به شمار میرفت . در سال 2019 میلادی سهم روسیه در واردات گاز ترکیه به 33 درصد کاهش یافت. ادامه روند کاهش واردات گاز از روسیه توسط ترکیه در سال 2020 میلادی و ایجاد تنوع منابع تأمین انرژی و افزایش واردات LNG توسط ترکیه را میتوان به عنوان گامهای عملی این کشور در تبدیل شدن بههاب گاز در منطقه تعبیر کرد.
بررسی افزایش واردات گاز LNG از آمریکا توسط ترکیه با توجه به موارد فوق معنا و مفهوم خاصی پیدا میکند که میتوان در ذیل به آن اشاره کرد.
آثار تجارت LNG بر روابط ترکیه و آمریکا
همانطور که قبلا ذکر شد، کاهش واردات گاز روسیه و ایران به ترکیه و افزایش چشمگیر واردات LNG از آمریکا به ویژه در سالهای اخیر علیرغم تمامی تنشهای موجود بین دو کشور زمینه جدیدی برای رسیدن به همکاری مشترک است.
در سال 2013 میلادی اجرای سیاست خارجه مستقل توسط ترکیه که پذیرش آن برای آمریکاییها قابل تحمل نبود و نیز اعمال سیاست مداخله آمریکا در داخل ترکیه سبب شد تا دو دولت راه خود را از هم جدا کنند.
مسأله گروه گولن، PKK / YPG، جنگ سوریه، سامانه دفاع موشکی اس 400 و برنامه مشترک ساخت نرمافزار هواپیماهای جنگی اف 35 از جمله مواردی بودند که با منافع و توافقات استراتژیک دو کشور مغایرت داشت و در نهایت منجر به خدشهدار شدن روابط دو کشور گردید. علیرغم تمامی اختلاف نظرها، ترکیه و آمریکا به عنوان دو متفق ناتو سعی دارند تا با ایجاد فضاهای جدید تجارت بتوانند آینده خوشبینانه تری در مناسبات و روابط دو جانبه داشته باشند که تجارت LNG یکی از آنهاست. در ماههای اخیر و به ویژه پس از دسامبر 2019 میلادی واردات LNG توسط ترکیه از آمریکا افزایش چشمگیری داشت و این سیاست موقعیتی برد – برد را برای هر دو کشور ایجاد نمود و فضای جدیدی برای دو کشور در توسعه مناسبات فراهم آورد.
آمریکا با ایجاد تحولی عظیم در حوزه انرژی توانست با استفاده از Shale Gas آن را به عنوان نیروی محرکه اصلی سیاستهای انرژی این کشور مطرح کند. آمریکا با استفاده از گاز شیل و استفاده از مزیتهای آن، اجرای سیاست «حاکمیت انرژی» را در دستور کار خود قرار داد. سیاست «حاکمیت انرژی» توسط آمریکا در جهان به معنای تشویق افزایش صادرات نفت و گاز از سوی این کشور به بازارهای جهانی است.در چهارچوب همین سیاست بود که آمریکا نسبت به افزایش صادرات خود اقدام نمود و شرکتهایی را که به نحوی در اجرای پروژههای انتقال گاز جریان شمال 2 و جریان ترک نقش داشتند را تحریم کرد. آمریکا به بهانه این که پروژههای فوق امنیت انرژی اروپا را تهدید میکند، افزایش میزان سهم گاز روسیه در اروپا را تهدید و یکی از موانع اصلی برای افزایش صادرات این کشور و در نهایت اجرای سیاست «حاکمیت انرژی» میداند.
سخنان دونالد ترامپ در نشست اقتصادی داووس در سال 2020 میلادی به طور آشکار نشانگر سیاست انرژی آمریکا است که گفته: ما آنقدر موفق هستیم که نیازی به واردات انرژی از دشمنان خود نداریم. ترامپ همچنین در آن سخنرانی افزود: متفقین اروپایی ما با استفاده از گاز آمریکا خود را در مقابل کشورهای تأمینکننده گاز ناتوان و ضعیف نخواهند دید و آمریکا زمینه واقعی فرصت استفاده از منابع عظیم گاز را برای دوستان اروپایی فراهم کرده است. تحریمهای یکجانبه ایران و ونزوئلا از سوی آمریکا علاوه بر این که از یک سو به منظور اعمال فشار بر این کشورها در نظر گرفته شده از سوی دیگر نیز به ایجاد فضای لازم برای اجرای سیاست «حاکمیت انرژی» آمریکا کمک میکند.
آمریکا بسیار تمایل دارد تا LNG خود را به اروپا و آسیا صادر کند ولی شیوع بیماری کووید 19 سبب شد تا صادرکنندگان آمریکایی سهم بازار خود را در اروپا از دست بدهند. مقایسه صادرات LNG آمریکا به اروپا در ماههای آوریل و می سال 2020 میلادی نشان میدهد که صادرات این گاز در ماه می نسبت به ماه آوریل سال جاری میلادی 23.6 درصد کاهش داشته است. لغو بسیاری از برنامههای نقل و انتقالات LNG آمریکا به اروپا حاکی از آن است که در ماههای آینده شاهد کاهش بیشتری از صادرات گاز مایع آمریکا به خارج از این کشور خواهیم شد. دستیابی آمریکا به بازار کشورهای آسیایی به عنوان مهمترین بازار جهان در واردات LNG به دلایل گوناگون از جمله مسکوت ماندن اجرای توافقنامه تجاری چین و امریکا چندان آسان نیست و به همین دلیل نیز آمریکا چشم خود را به بازارهای دیگری از جمله ترکیه دوخته است.
ترکیه برخلاف رفتار کشورهای اروپایی و آسیایی در کاهش واردات گاز مایع از آمریکا نسبت به افزایش واردات گاز LNG از این کشور اقدام کرده است. گزارش ماهانه وزارت انرژی آمریکا در خصوص صادرات LNG حاکی از آن است که ترکیه دومین بازار واردکننده LNG آمریکا در اروپا و آسیای میانه است. موقعیت استراتژیک ترکیه سبب شده است که به موازات افزایش میزان سهم گاز مایع آمریکا در بازار این کشور، احتمال دستیابی آمریکا به بازارهای اروپا و آسیا نیز افزایش یابد.مسئولان اقتصادی ترکیه بر این باورند که واردات گاز LNG آمریکا از سوی ترکیه کمک خواهد کرد که این کشور در تبدیل شدن به هاب انرژی در منطقه گامی اساسی بردارد.
افزایش میزان واردات گاز مایع از سوی ترکیه سبب شده است تا این کشور بتواند LNG آمریکا را به کشورهای دیگر مجددا صادر نماید(Re-Export) و در این چهارچوب بازارهای اروپا برای صادرکنندگان ترک از جمله اولین بازارهای هدف صادرات مجدد گاز مایع آمریکا از سوی ترکیه به خارج هستند.
صادرات مجدد گاز مایع آمریکا به اروپا سبب افزایش امنیت تأمین گاز اروپا و کاهش وابستگی این کشورها به روسیه شده و در عین حال تجارت LNG ترکیه با آمریکا خواهد توانست موضع ترکیه را در پای میز مذاکره و در عقد قراردادهای جدید انرژی تقویت کند. قراردادهای خرید LNG توسط ترکیه از نیجریه و الجزایر به ترتیب در سالهای 2021 و 2024 میلادی به پایان خواهد رسید و این کشور خواهد توانست با قیمت کمتر و شرایط بهتری نسبت به عقد قراردادهای جدید خرید LNG اقدام نماید که این مورد اهرم فشاری برای شرکت روسی گازپروم خواهد شد چرا که قیمت گاز منتقل شده از طریق خطوط لوله انتقال گاز توسط این شرکت به ترکیه بیش از قیمت LNG است.
جمع بندی
اختلاف نظر آمریکا و ترکیه در حفظ منافع هر یک منجر به احتمال بروز بحرانهای جدی بین دو طرف شده ولی با این وجود تجارت LNG بین دو کشور میتواند بارقه امیدی برای بهبود روابط دوجانبه باشد. میزان واردات گاز مایع ترکیه از آمریکا در ماههای اخیر افزایش چشمگیری داشته است و بررسی روند تجارت LNG نشان میدهد که این تجارت نتایج برد – بردی برای هر دو کشور به همراه داشته است.
تجارت LNG بین آمریکا و ترکیه از یک سو بازارهای جدیدی برای آمریکا فراهم نموده و از سوی دیگر نیز سبب شده است تا موضع ترکیه بر سر میز مذاکره در عقد قراردادهای انرژی تقویت شده و این کشور بتواند در راستای تبدیل شدن بههاب انرژی در منطقه گامی ملموس بردارد.
شاید مهمترین اثر تجارت LNG ترکیه با آمریکا این باشد که هر دو کشور به یاد خواهند آورد که در راستای رسیدن به اهداف خود در منطقه به هم نیاز دارند و این دو کشور متفق در ناتو به جای این که خود را بر سر موضوعاتی همچون گروه گولن، جنگ سوریه، سامانه دفاع موشکی اس 400 مشغول نمایند به دنبال اندیشیدن بر موضوعاتی هستند که بتوانند بستر همکاریهای جدیدی را برای نزدیکتر شدن هر چه بیشتر دو کشور ایجاد نماید.