روندهای نوین و فناوری‌های نوظهور صنعت گردشگری در استانبول

استانبول به‌عنوان یکی از مقاصد گردشگری پیشتاز جهان، نقش بی‌بدیلی در صنعت سفر ایفا می‌کند. این شهر که در نقطه تلاقی دو قاره قرار گرفته و میراث تاریخی غنی سه امپراتوری را در خود جای داده است، همواره گردشگران بین‌المللی را مجذوب خود کرده است. پس از رکود بی‌سابقه در سال ۲۰۲۰ به دلیل همه‌گیری کووید–۱۹، گردشگری استانبول با سرعت بازیابی شد و در سال ۲۰۲۳ با میزبانی بیش از ۱۷ میلیون گردشگر خارجی رکورد جدیدی بر جای گذاشت و عنوان پربازدیدترین شهر جهان از نظر ورود گردشگران بین‌المللی را کسب کرد.[1]

روندهای گردشگری ورودی استانبول (۲۰۲۰ تا ۲۰۲۵)

طی دهه اخیر، گردشگری استانبول فراز و نشیب‌های چشم‌گیری را تجربه کرده است. در سال ۲۰۱۹، پیش از همه‌گیری، حدود ۱۴٫۹ میلیون گردشگر خارجی از استانبول دیدن کردند. با شروع همه‌گیری کووید–۱۹، این رقم در سال ۲۰۲۰ به ۵ میلیون کاهش یافت که بیانگر رکودی بی‌سابقه بود. به دنبال بهبود اوضاع در سال‌های بعد، تعداد گردشگران در سال ۲۰۲۱ به ۹ میلیون و در ۲۰۲۲ به بیش از ۱۶ میلیون نفر رسید. این روند صعودی در سال ۲۰۲۳ ادامه یافت و استانبول با جذب حدود 4. 17 میلیون گردشگر خارجی نه‌تنها به سطوح پیش از همه‌گیری بازگشت، بلکه رکورد تازه‌ای ثبت کرد.[2] در سال 2024، تعداد گردشگران خارجی این شهر  به 6. 18 میلیون افزایش یافت.[3] در بین بازارهای مبدأ، روسیه (حدود ۲ میلیون)، آلمان (۱٫۳ میلیون) بیشترین سهم را در سال ۲۰۲۳ داشته‌اند. پس از این کشورها، به‌ترتیب ایالات متحده، بریتانیا، عربستان سعودی و فرانسه در رده‌های بعدی گردشگران ورودی به استانبول قرار گرفته‌اند.[4]

از منظر اقتصادی، گردشگری نقش مهمی در اقتصاد استانبول دارد و در سال ۲۰۲۳ حدود ۸٫۷۳ درصد از تولید ناخالص داخلی استانبول را تأمین کرده است. [5]همچنین افتتاح فرودگاه بین‌المللی جدید استانبول (IST)  به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین قطب‌های هوایی جهان، به تسهیل رشد گردشگری کمک شایانی کرده است. در سال 2024 ، حدود 98. 79 میلیون مسافر از طریق این فرودگاه جابجا شدند که 9. 62 میلیون آن مسافران بین المللی بوده اند که استانبول را پس از لندن به دومین فرودگاه پرتردد اروپا تبدیل کرد. در سال 2024، فرودگاه صبیحه‌گوکچن در بخش آسیایی استانبول نیز 48. 41 میلیون مسافر را جابجا کرد. [6] این ارقام بر جایگاه استانبول به‌عنوان دروازه اصلی ورود گردشگران به ترکیه صحه می‌گذارد.

یکی از روندهای نوظهور در گردشگری استانبول، افزایش تقاضا برای خدمات دیجیتال و سفرهای منعطف است. گزارش‌های بین‌المللی حاکی است که امروزه مسافران به دنبال اینترنت پرسرعت، امکان دورکاری و رزروهای انعطاف‌پذیر در مقصد خود هستند. بنابر این استانبول با سرمایه‌گذاری در تحول دیجیتال، بهبود شبکه حمل‌ونقل و ارتقای پایداری شهری، در پی ارائه یک تجربه سفر روان و رقابتی برای این نسل جدید گردشگران است. [7] همچنین افزایش چشمگیر گردشگری پزشکی و سلامت به‌عنوان یک بخش تخصصی در ترکیه مشاهده می‌شود؛ برای نمونه در سال 2024  حدود2 میلیون نفر به قصد گردشگری پزشکی به ترکیه سفر کرده اند.[8] استانبول به‌عنوان پایتخت پزشکی این کشور، سهم بسزایی در این حوزه داشته و شاهد رشد مراکز درمانی بین‌المللی و جذب بیماران خارجی بوده است.

از سوی دیگر، گردشگری کروز به روند رو به رشدی در استانبول تبدیل شده است. با بهره‌برداری از ترمینال مدرن گالاتاپورت، شمار گردشگران کشتی‌های کروز افزایش یافته و طی ژانویه تا اوت ۲۰۲۵ حدود 5. 1 میلیون مسافر کروز به بنادر استانبول وارد شده‌اند که رکوردی در ۱۲ سال گذشته محسوب می‌شود. [9]رشد گردشگری کشتی‌رانی، همراه با رویدادهای بین‌المللی و جشنواره‌های فرهنگی متعدد، تنوع بازار گردشگری استانبول را گسترش داده است. به‌عنوان نمونه، تنها در سال جاری میلادی استانبول میزبان حدود ۷۳۰ رویداد در ۱۱۰ مکان مختلف در چارچوب جشنواره‌های مسیر فرهنگی ترکیه بوده است[10] که این ابتکار به ادغام هر چه بیشتر فرهنگ و هنر در تجربه گردشگری شهر انجامیده و ارزش برند استانبول را ارتقا داده است.

با ادامه این روندها، انتظار می‌رود گردشگری استانبول تا سال ۲۰۳۰ به رشد خود ادامه دهد. مقامات ترکیه هدف‌گذاری کرده‌اند که این کشور تا سال ۲۰۲۸ جزو سه مقصد نخست گردشگری جهان باشد و سالانه 80 میلیون گردشگر خارجی جذب کند. [11]دستیابی به این هدف بلندپروازانه که ترکیه را از رتبه چهارم کنونی به رتبه سوم جهانی خواهد رساند، نیازمند رشد پایدار گردشگری در استانبول به‌عنوان موتور محرکه گردشگری کشور است. بر اساس سهم کنونی استانبول که حدود یک‌سوم کل گردشگران خارجی ترکیه است، می‌توان پیش‌بینی کرد که در صورت تحقق اهداف ملی، استانبول تا پایان دهه ممکن است میزبان بیش از ۲۵ میلیون گردشگر در سال باشد. این رشد چشمگیر هرچند فرصت اقتصادی بزرگی را نوید می‌دهد، اما چالش‌هایی همچون فشار بر زیرساخت‌های شهری، ازدحام در جاذبه‌ها و پایداری محیط زیستی را نیز به همراه خواهد داشت. از همین رو، برنامه‌ریزی راهبردی و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین برای مدیریت هوشمند مقصد و تحقق توسعه پایدار، بیش از پیش ضرورت یافته است.

فناوری‌های نوظهور و تحول تجربه گردشگری در استانبول

برای حفظ رقابت‌پذیری و بهبود تجربه گردشگران، استانبول به سرعت در حال پذیرش فناوری‌های نوظهور در صنعت گردشگری است. در ادامه، مهم‌ترین حوزه‌های فناوری که طی سال‌های اخیر در مدیریت گردشگری و ارتقای تجربه مسافران در استانبول به کار گرفته شده‌اند بررسی می‌شود:

1.هوش مصنوعی(AI): شهرداری استانبول با به کارگیری هوش مصنوعی به‌دنبال ارائه خدمات شخصی‌سازی‌شده و بهینه به گردشگران است. در دسامبر ۲۰۲۳، پلتفرم جامع گردشگری استانبول با عنوان  «Visit Istanbul»  راه‌اندازی شد که یک راهنمای گردشگری مجهز به هوش مصنوعی را در اختیار مسافران قرار می‌دهد. این سامانه که توسط شهردار استانبول معرفی گردید، شامل یک پرتال وب چندزبانه، دستیار هوشمند راهنما برای پاسخ‌گویی آنی به سؤالات گردشگران و یک پلتفرم باشگاه تولیدکنندگان محتوا است. هدف از این ابتکار، روایت خلاقانه داستان‌های شهر با مشارکت ذی‌نفعان گردشگری و ایجاد یک مرکز داده گردشگری در کلاس جهانی برای تصمیم‌گیری مبتنی بر داده‌ها عنوان شده است. قرار بود راهنمای گردشگری مبتنی بر هوش مصنوعی این پرتال از فوریه 2025 فعال شود و گردشگران را در طول سفر (از برنامه‌ریزی تا بازدید در مقصد) همراهی کند.[12] نمونه دیگر، به‌کارگیری هوش مصنوعی در حفاظت از میراث و مدیریت بازدیدها است؛ مجموعه تاریخی ایاصوفیه استانبول اخیراً مجهز به سامانه نظارتی هوشمند مبتنی بر هوش مصنوعی شده است تا رفت‌وآمد گردشگران را پایش کرده و از بخش‌های حساس این بنای ۱۵۰۰ ساله محافظت نماید. این سیستم با صدها دوربین پیشرفته، هرگونه ورود غیرمجاز به قسمت‌های ممنوعه را به‌صورت آنی تشخیص داده و به مسئولان هشدار می‌دهد، که در نتیجه امنیت و یکپارچگی این میراث گران‌بها بهبود یافته است. افزون بر این، یک راهنمای صوتی چندزبانه (به ۲۳ زبان) در ایاصوفیه راه‌اندازی شده که بدون اختلال در فضای عبادی، تجربه بازدید را غنی‌تر می‌کند. [13]در حوزه مدیریت شهری نیز هوش مصنوعی برای بهینه‌سازی ترافیک و حمل‌ونقل گردشگران به خدمت گرفته شده است. سیستم حمل‌ونقل هوشمند استانبول با استفاده از داده‌های بلادرنگ، حسگرها و دوربین‌ها وضعیت ترافیک را پایش کرده و با تنظیم هوشمند زمان‌بندی چراغ‌های راهنمایی متناسب با شدت ترافیک، ازدحام را کاهش می‌دهد.[14] همچنین مدل‌های هوش مصنوعی برای پیش‌بینی نقاط پرخطر تصادفات توسعه یافته که امکان مداخله پیشگیرانه را فراهم کرده است. این قبیل اقدامات هوشمند نه تنها جابجایی شهروندان و گردشگران را تسهیل می‌کند، بلکه موجب بهبود ایمنی و کاهش آلودگی ناشی از ترافیک در مناطق پرتردد گردشگری شده است.

واقعیت افزوده و واقعیت مجازی (AR/VR) : استانبول از فناوری‌های واقعیت افزوده و مجازی برای ایجاد تجارب تعاملی و همه‌جانبه در بازدیدهای گردشگری بهره می‌گیرد. برای نمونه، موزه دیجیتال تجربه استانبول با به‌کارگیری AR/VRو حسگرهای تعاملی تلاش دارد روایت تاریخ و فرهنگ استانبول را به شکلی زنده به بازدیدکنندگان عرضه کند. در اتاق‌های واقعیت افزوده این مجموعه، گردشگران می‌توانند با استفاده از نمایشگرهای پیشرفته، به شکلی مجازی در زمان سفر کرده و لایه‌های تاریخی شهر را مشاهده کنند.[15] همچنین برخی از مشهورترین اماکن تاریخی استانبول، تجربه‌های AR را به بازدیدکنندگان ارائه می‌دهند. به‌عنوان مثال، برای مسجد ایاصوفیه یک اپلیکیشن AR طراحی شده که با استفاده از دوربین تلفن همراه، تصویر دیجیتالی برخی تزئینات و بناهای تخریب‌شده را روی نمای واقعی بنا بازسازی می‌کند و اطلاعات تاریخی را به‌صورت لایه‌بندی‌شده نمایش می‌دهد. این فناوری‌های تعاملی باعث می‌شوند گردشگران با غوطه‌وری در تاریخ و فرهنگ شهر، ارتباط عمیق‌تری با جاذبه‌ها برقرار کنند و ماندگاری تجربیاتشان افزایش یابد. افزون بر این، در راهنماهای گردشگری استانبول (چه کتابچه‌های راهنما و چه اپلیکیشن‌ها)، از QR Code و واقعیت افزوده برای نمایش محتوای چندرسانه‌ای (تصاویر آرشیوی، ویدیوهای ۳۶۰ درجه و مدل‌های سه‌بعدی بناها) استفاده می‌شود که جذابیت بازدید را دوچندان کرده است. بهره‌گیری از VR نیز طی دوران همه‌گیری رواج یافت؛ برخی تورهای مجازی از موزه‌ها و اماکن استانبول برای آن دسته از علاقه‌مندانی که امکان سفر حضوری نداشتند، فراهم شد و این روند اکنون به‌عنوان یک مکمل بازاریابی دیجیتال برای مقصد ادامه دارد.

3.اینترنت اشیا (IoT) و داده‌های کلان: شهراستانبول در مسیر تبدیل‌شدن به یک شهر هوشمند گردشگر‌دوست، زیرساخت‌های اینترنت اشیا و تحلیل کلان‌داده‌ها را توسعه داده است. فرودگاه جدید استانبول (IGA)  نخستین فرودگاه در جهان است که به‌طور کامل بر پایه یک شبکه بی‌سیم IoT بنا شده است. هزاران حسگر بی‌سیم در این فرودگاه مستقر شده که به جمع‌آوری مستمر داده‌هایی نظیر تردد مسافران، شرایط محیطی، وضعیت تجهیزات و... می‌پردازند. این داده‌ها در یک پلتفرم هوشمند پردازش شده و از طریق الگوریتم‌های تحلیل داده و یادگیری ماشینی، برای مدیریت کارای عملیات فرودگاه، تعمیرات پیشگیرانه و ارتقای تجربه مسافر به کار می‌رود. نتیجه این نوآوری‌ها، افزایش چشمگیر کارایی عملیاتی، کاهش هزینه‌ها، افزایش ایمنی و رضایت مسافران و همچنین کاهش اثرات زیست‌محیطی (مثلاً از طریق بهینه‌سازی مصرف انرژی و کاهش ازدحام) بوده است.[16] در مقیاس شهری، شهرداری استانبول با نصب حسگرهای IoT در نقاط مختلف (از ایستگاه‌های حمل‌ونقل گرفته تا اماکن پرتردد گردشگری) به پایش لحظه‌ای تراکم جمعیت، کیفیت هوا، سطح سروصدا و سایر شاخص‌های محیطی می‌پردازد. به عنوان نمونه، در سال ۲۰۲۴ یک برنامه آزمایشی به کمک داده‌های مکان‌یاب (Geo-location) آغاز شد تا تردد گردشگران در اطراف جاذبه‌های پربازدیدی همچون ایاصوفیه و بازار بزرگ به‌صورت لحظه‌ای رصد و مدیریت شود.[17] این سامانه با شناسایی نقاط ازدحام، امکان هدایت بازدیدکنندگان به مسیرها یا زمان‌های کم‌تراکم‌تر را فراهم می‌کند و از فشار بیش از حد بر این بناهای تاریخی می‌کاهد. افزون بر آن، اطلاعات به‌دست‌آمده از تحلیل داده‌های رفتاری گردشگران (مانند مسیرهای پررفت‌وآمد، میانگین مدت زمان بازدید از هر سایت، الگوی زمانی اوج حضور گردشگران و غیره) به مدیران گردشگری کمک می‌کند تا در تصمیم‌گیری‌هایی نظیر زمان‌بندی رویدادها، توزیع امکانات رفاهی سیار و حتی قیمت‌گذاری بلیت‌ها هوشمندانه‌تر عمل کنند.

4.بلاک‌چین و زیرساخت‌های امن دیجیتال: هرچند فناوری بلاک‌چین هنوز در مراحل اولیه ورود به گردشگری استانبول است، اما پتانسیل چشمگیری برای افزایش شفافیت و امنیت تراکنش‌ها در صنعت سفر دارد. متخصصان معتقدند بلاک‌چین می‌تواند با ایجاد پلتفرم‌های غیرمتمرکز رزرو هتل و پرواز، واسطه‌ها را کاهش داده و معاملات را به شکل شفاف و امن ثبت کند.[18] برای نمونه، هر تراکنش رزرو یا خرید خدمات گردشگری می‌تواند در یک دفترکل توزیع‌شده ثبت شود که قابل‌دستکاری نیست و بدین‌ترتیب اعتماد مسافران خارجی را جلب می‌کند. همچنین هویت دیجیتال مبتنی بر بلاک‌چین برای گردشگران می‌تواند به ساده‌سازی تشریفات ورود و خروج (مانند کنترل گذرنامه و روادید) کمک کند. دولت ترکیه در راستای تحول دیجیتال، برنامه‌هایی برای بهره‌گیری از بلاک‌چین در خدمات دولتی دارد و احتمالاً بخش گردشگری نیز از این روند مستثنی نخواهد بود. به عنوان نمونه، شرکت هواپیمایی ترکیش‌ایرلاینز اعلام کرده که در حال بررسی استفاده از فناوری بلاک‌چین برای رهگیری بار مسافران و بهبود تجربه پرواز است. هر چند این طرح‌ها هنوز به‌صورت کامل اجرایی نشده‌اند، اما بیانگر توجه روزافزون به ظرفیت‌های بلاک‌چین در آینده گردشگری هستند.

5.حمل‌ونقل هوشمند و سبز: یکی از چالش‌های دیرینه استانبول، ترافیک سنگین شهری است که بر تجربه گردشگران نیز تأثیرگذار بوده است. در سال‌های اخیر، رویکردهای نوآورانه‌ای برای بهبود سیستم حمل‌ونقل و کاهش ازدحام به اجرا درآمده که ثمرات آن به نفع گردشگران نیز بوده است. افزون بر سیستم‌های هوشمند مدیریت ترافیک که پیش‌تر ذکر شد، گرایش به حمل‌ونقل پاک و پایدار در استانبول مشهود است. بنا بر داده‌های نمایشگاه بین‌المللی گردشگری مدیترانه شرقی (EMITT)، تقاضا برای سرویس‌های حمل‌ونقل دوستدار محیط زیست طی دو سال گذشته ۳۵ درصد افزایش یافته است. بسیاری از گردشگران داخلی و خارجی اکنون ترجیح می‌دهند از گزینه‌های ترانسفر سبز (نظیر خودروهای برقی، شاتل‌های هیبریدی، دوچرخه و اسکوتر برقی اشتراکی) استفاده کنند. شرکت‌های حمل‌ونقل محلی همچون IstanbulTourTransfer در واکنش به این تقاضا، ناوگان خود را به خودروهای کم‌انتشار آلایندگی مجهز کرده و روی راهکارهای سبز سرمایه‌گذاری بیشتری انجام می‌دهند.[19] از سوی دیگر، اپلیکیشن‌های مسیریابی و حمل‌ونقل یکپارچه در استانبول توسعه یافته که مسافران را قادر می‌سازد بهترین مسیرها و شیوه‌های جابجایی (مترو، اتوبوس، کشتی، تاکسی یا پیاده) را بر اساس ترافیک لحظه‌ای و زمان انتظار مقایسه کنند. کارت هوشمند استانبول (İstanbulkart) نیز اکنون به‌صورت گسترده توسط گردشگران استفاده می‌شود که امکان پرداخت یکپارچه در مترو، تراموا، اتوبوس، کشتی و حتی برخی تاکسی‌ها را فراهم کرده است. این یکپارچه‌سازی سامانه حمل‌ونقل همراه با ارائه اطلاعات دو زبانه در ایستگاه‌ها و وسایل نقلیه، حرکت درون‌شهری را برای مسافران خارجی تسهیل نموده و تجربه مثبت‌تری رقم زده است.

در مجموع، تحول دیجیتال و فناوری‌های نوین به سرعت در حال تغییر چهره گردشگری استانبول هستند. دیجیتالی‌شدن خدمات از مرحله برنامه‌ریزی سفر تا تجربه حضوری، به مدیریت بهتر مقصد و افزایش رضایت گردشگران انجامیده است. استانبول با ارائه سیستم‌های پیشرفته رزرو آنلاین، بهینه‌سازی هوشمند مسیرها و گسترش مدل‌های حمل‌ونقل پاک توانسته است تجربه‌ای مدرن و کارآمد برای گردشگران خلق کند. این روند نه تنها مزیت رقابتی استانبول را در جذب گردشگر افزایش می‌دهد، بلکه به توسعه پایدار و کاهش آثار منفی گردشگری بر محیط شهری نیز یاری می‌رساند.

آینده‌نگری و توسعه پایدار گردشگری استانبول تا ۲۰۳۰

با توجه به رشد سریع گردشگری در سال‌های اخیر، دولت ترکیه و شهرداری استانبول نگاه ویژه‌ای به آینده‌نگری و برنامه‌ریزی بلندمدت برای گردشگری پایدار دارند. در سطح ملی، وزارت فرهنگ و گردشگری ترکیه یک برنامه راهبردی ۵ ساله (۲۰۲۴تا۲۰۲۸) با محوریت گردشگری پایدار تدوین کرده است. در این برنامه بر توسعه گردشگری سازگار با اقلیم، حفظ میراث فرهنگی و توزیع عادلانه منافع گردشگری تأکید شده است. از جمله ابتکارات آن، تدوین قوانین توسعه گردشگری کم‌کربن و تقویت برند گردشگری «ترکیه» در عرصه جهانی با تاکید بر جنبه‌های فرهنگی و طبیعی هر استان است. دولت در نظر دارد با معرفی برندهای محلی تحت چتر برند ملی ترکیه، تنوع فرهنگی و طبیعت منحصر به فرد هر منطقه (از جمله استانبول) را برجسته کند. همچنین استفاده از کانال‌های دیجیتال و هوش مصنوعی در بازاریابی هدفمند مقاصد بخشی از این برنامه است؛ به‌طوری‌که برای هر استان حساب‌های کاربری ویژه با محتوای اصیل ایجاد خواهد شد و کمپین‌های تبلیغاتی هوشمند برای جذب گردشگران آگاه به محیط زیست اجرا می‌شود. یکی از اهداف کمّی این برنامه، افزایش تعداد گردشگران ورودی سالانه ترکیه به ۷۷ میلیون نفر تا سال ۲۰۲۸ است. همچنین درآمد گردشگری این کشور قرار است از ۵۴٫۳ میلیارد دلار به ۱۰۰ میلیارد دلار در ۲۰۲۸ برسد.[20] تحقق این هدف مستلزم رشد گردشگری استانبول همراه با افزایش متوسط هزینه‌کرد گردشگران است. از همین رو، تمرکز بر جذب گردشگران باکیفیت و پرخرج (مانند گردشگران لوکس و مرفه) در دستور کار قرار گرفته است. به گفته معاون فدراسیون هتلداران ترکیه، سهم گردشگران مرفه که کمتر تحت تأثیر نوسانات سیاسی-اقتصادی هستند رو به افزایش است و مقاصدی چون استانبول، آنتالیا و بدروم با ارائه ترکیبی از فرهنگ، طبیعت و تفریح، نظر این قشر را جلب کرده‌اند.[21] سرمایه‌گذاری در توسعه هتل‌های لوکس، مراکز خرید سطح‌بالا، رستوران‌های صاحب‌نام (نظیر کسب ستاره میشلن برای رستوران‌های استانبول در سال ۲۰۲۲)[22] و رویدادهای هنری بین‌المللی، همگی در راستای افزایش ارزش افزوده هر گردشگر و تحقق اهداف درآمدی است.

در کنار رشد کمی، اصل پایداری، قلب برنامه‌ریزی‌های آینده گردشگری استانبول است. تجربه شهرهای پرتراکمی چون ونیز و بارسلونا نشان داده که رشد بی‌رویه گردشگری می‌تواند منجر به ازدحام بیش از حد، افزایش هزینه زندگی ساکنان و نارضایتی جامعه محلی شود. [23]از این رو، مسئولان شهری استانبول طرح‌هایی برای کنترل آثار منفی گردشگری اجرا کرده یا در دست اقدام دارند. طرح جامع «شهر هوشمند استانبول ۲۰۳۰» شهرداری که با مشارکت شهروندان تدوین شده، بخشی را به مدیریت هوشمند گردشگری و حمل‌ونقل پاک اختصاص داده است.[24] ایجاد «مناطق کم‌انتشار (LEZ)» در محلات پرتردد (از جمله منطقه تاریخی کادیکوی/چفرا در بخش آسیایی استانبول) یکی از این اقدامات است که به‌صورت آزمایشی آغاز شده است. در این مناطق با محدودسازی تردد خودروهای آلاینده و توسعه پیاده‌راه‌ها و مسیرهای دوچرخه، کیفیت هوا و دسترسی عابران بهبود می‌یابد و محیط زندگی برای ساکنان و گردشگران مطلوب‌تر می‌شود.[25] در واقع، پروژه خیابان‌های قابل‌زندگی با هدف بهسازی بافت‌های قدیمی و گردشگرپذیر شهر اجرا می‌شود که طی آن با مشارکت ساکنان محلی، راه‌حل‌هایی برای ساماندهی فضاهای عمومی، کاهش آلودگی صوتی و مدیریت فعالیت کسب‌وکارهای گردشگری در ساعات پایانی شب تدوین می‌گردد.

شهرداری استانبول همچنین با الهام از مفهوم «رشد کوچک‌سازی» (Growth by shrinking) قصد دارد کیفیت را بر کمیت اولویت دهد؛ بدین معنا که به‌جای تمرکز صرف بر افزایش تعداد گردشگران، روی بهبود تجربه و رضایت گردشگران و نیز منافع جامعه محلی متمرکز شود.[26] برای مثال، ظرفیت برخی جاذبه‌های پربازدید به‌صورت داوطلبانه محدود شده تا از فشار بیش از حد بر منابع و نارضایتی بازدیدکنندگان جلوگیری شود؛ در عوض تلاش می‌شود گردشگران را به بازدید از گزینه‌های جایگزین ترغیب کنند. احیای جاذبه‌های کمترشناخته‌شده در سطح شهر از جمله آب‌انبار تاریخی پارک گلخانه(Gülhane) که پس از ۱۵۰۰ سال برای بازدید عموم گشوده شد نیز گامی در جهت توزیع متوازن‌تر گردشگران در سطح شهر استانبول است.[27] این رویکرد ضمن کاهش ازدحام در اماکن مشهوری چون ایاصوفیه و کاخ توپقاپی، مناطق جدیدی را در سبد گردشگری شهر قرار می‌دهد که به نفع جوامع محلی آن مناطق نیز خواهد بود.

از منظر زیست‌محیطی، افزایش تاب‌آوری استانبول در برابر تغییرات اقلیمی یک ضرورت برای آینده گردشگری است. موج‌های گرمای شدید تابستان‌های اخیر و تشدید جزیره حرارتی در بافت متراکم شهری، هم ساکنان و هم گردشگران را تحت تاثیر قرار داده است. در این راستا، برنامه‌هایی نظیر کاشت گسترده درختان و ایجاد سایه‌بان‌های طبیعی در معابر گردشگری، توسعه فضاهای سبز شهری و بهبود مدیریت پسماند در مناطق پرتردد در دستور کار قرار گرفته است.[28] همچنین گسترش سواحل دارای گواهینامه «پرچم آبی» (Blue Flag) که نشان‌دهنده استاندارد بالای زیست‌محیطی و بهداشتی است، از اهداف برنامه ملی گردشگری پایدار محسوب می‌شود. استانبول با داشتن خطوط ساحلی در دریای مرمره و دریای سیاه، پتانسیل افزایش تعداد سواحل پرچم‌آبی را دارد و اقداماتی نظیر پایش میکروبی منظم آب در دستور کار است.[29]

در حوزه سیاست‌گذاری و مشارکت ذی‌نفعان، تاکید دولت بر همکاری نزدیک بخش دولتی و خصوصی برای آینده گردشگری است. وزیر فرهنگ و گردشگری ترکیه تصریح کرده است که تحقق چشم‌انداز تبدیل ترکیه (و به‌ویژه استانبول) به یکی از سه قطب برتر گردشگری دنیا تا ۲۰۲۸ مستلزم هم‌افزایی دولت و صنعت گردشگری و اصلاح سیاست‌های قیمت‌گذاری است.[30] به علت رقابت شدید مقاصد مدیترانه‌ای، ترکیه باید ضمن حفظ مزیت قیمت، از افزایش سرسام‌آور نرخ خدمات (تحت تأثیر تورم داخلی) پرهیز کند تا تصویر مطلوبی نزد گردشگران خارجی باقی بماند. همچنین ارتقای استانداردهای خدمات، آموزش نیروی انسانی ماهر در صنعت میهمان‌نوازی، و گسترش بازاریابی دیجیتال هدفمند (به‌ویژه جذب بازارهای جدید مثل شرق آسیا) به عنوان اولویت‌های راهبردی مطرح شده‌اند.[31]

در مجموع، چشم‌انداز گردشگری استانبول تا سال ۲۰۳۰ ترکیبی از رشد کمّی، ارتقای کیفی و پایداری خواهد بود. مدیران گردشگری کشور تأکید کرده‌اند که استانبول نباید صرفاً یک توقفگاه در مسیر سفر گردشگران باشد، بلکه یک مقصد اصلی و نقطه آغازین ماجراجویی در ترکیه و فراتر از آن تلقی شود. پروژه‌هایی نظیر تبدیل ایستگاه تاریخی سیرکجی و حیدرپاشا به مراکز فرهنگی و موزه (شامل ایجاد موزه مهاجرت، کتابخانه‌ها، گالری‌های هنری و پارک باستان‌شناسی) نشان می‌دهد که ادغام میراث فرهنگی در آینده گردشگری شهر یک راهبرد کلیدی است.[32] این ابتکارات ضمن احیای بناهای تاریخی، جاذبه‌های جدیدی برای گردشگران خلق خواهد کرد و در عین حال نیازهای حمل‌ونقل شهری را پاسخ خواهد داد. به‌طور کلی، استانبول با سرمایه‌گذاری بر فناوری‌های هوشمند، حفاظت از میراث و محیط زیست، و برنامه‌ریزی مشارکتی میان دولت، شهرداری و بخش خصوصی، در تلاش است تا افق ۲۰۳۰ شهری باشد که در آن رشد گردشگری و کیفیت زندگی ساکنان در توازن بوده و هر دو در بالاترین سطح قرار داشته باشند.

فهرست منابع:

[1] . https://gowithguide.com/blog/tourism-in-istanbul-statistics-2025-your-quick-travel-guide-5790?srsltid=AfmBOooHfcCjPIiawjjr1a_hUhC6rv3DDDEr37KYqBvmwu6Mk2Z3aIQ8

[2] . Ibid.

[3] . https://www.hurriyetdailynews.com/istanbul-welcomed-more-than-18-million-visitors-last-year-205331

[4] .https://www.dailysabah.com/business/tourism/world-travel-jewel-istanbul-attracts-record-174m-tourists-in-2023#:~:text=Adding%20to%20the%20momentum%2C%20besides,589%2C149.

[5] . https://gowithguide.com/blog/tourism-in-istanbul-statistics-2025-your-quick-travel-guide-5790?srsltid=AfmBOooHfcCjPIiawjjr1a_hUhC6rv3DDDEr37KYqBvmwu6Mk2Z3aIQ8

[6] . https://www.dailysabah.com/business/transportation/turkish-airports-serve-over-230-million-passengers-in-2024

[7] . https://www.invest.gov.tr/en/news/news-from-turkey/pages/istanbul-tops-charts-with-most-international-arrivals-in-2023.aspx#:~:text=As%20per%20the%20findings%2C%20travelers,deliver%20a%20seamless%20customer%20journey

[8]. https://www.newhealth.media/en/blog/turkeys-2024-health-tourism-data#:~:text=According%20to%20the%20Ministry%20of,Turkey's%20success%20in%20this%20sector..

[9] . https://turkmarinews.com/minister-ersoy-we-will-make-istanbul-the-capital-of-global-tourism-4710#:~:text=Historic%20Surge%20in%20Cruise%20Tourism

[10]. Ibid.

[11] . https://english.news.cn/europe/20240607/c89f52b9d10d4a22a37e4f1887151109/c.html#:~:text=Culture%20and%20Tourism%20Minister%20Mehmet,Currently%2C%20T%C3%BCrkiye%20ranks%20fourth

[12] . https://www.hurriyetdailynews.com/ai-powered-tourism-apps-unveiled-in-istanbul-188650#:~:text=The%20artificial%20intelligence%20tourist%20guide,Istanbul%20from%20their%20own%20perspective

[13] .https://www.hurriyetdailynews.com/istanbuls-iconic-hagia-sophia-employs-ai-system-to-protect-heritage-211869#:~:text=In%20addition%20to%20security%20advancements%2C,experience%20without%20disturbing%20worship%20activities

[14] . https://sdglocalaction.org/traffic-management-policies/#:~:text=%2A%20AI,be%20taken%20before%20accidents%20occur

[15] . https://istanbultouristpass.com/digital-experience-museum-skip-the-ticket-line-entry#:~:text=Entry%20istanbultouristpass,you%27ll%20experience%20the%20underwater

[16] . https://hstalks.com/article/8703/how-iga-istanbul-airport-leverages-iot-and-automat/#:~:text=development%20of%20airport%20processes,and%20the%20benefits%20it%20provides

[17] . https://english.news.cn/20250426/69ded5f3045e4ea7a014e1c89bdd0838/c.html#:~:text=In%20Istanbul%2C%20the%20country%27s%20cultural,Sophia%20and%20the%20Grand%20Bazaar

[18] . https://cdn.istanbul.edu.tr/file/JTA6CLJ8T5/779A0F2831474672B55267706E9BE029#:~:text=,for%20travel%20bookings%20and

[19] . https://www.bta.bg/en/news/balkans/842186-smart-technology-benefits-tourism-in-istanbul#:~:text=An%20important%20place%20in%20the,more%20and%20develop%20green%20solutions

[20].https://www.hurriyetdailynews.com/turkiye-sets-course-for-environmentally-conscious-tourism-192109#:~:text=conscious%20tourism%2C%20with%20a%20focus,in%20the%20global%20tourism%20market

[21] . https://english.news.cn/europe/20240607/c89f52b9d10d4a22a37e4f1887151109/c.html#:~:text=the%20need%20to%20focus%20on,he%20said

[22] . https://turkmarinews.com/minister-ersoy-we-will-make-istanbul-the-capital-of-global-tourism-4710#:~:text=Global%20Success%20in%20Promotion

[23] . https://www.wri.org/insights/istanbul-tackles-overcrowding-climate-issues#:~:text=Cafera%C4%9Fa%20is%20not%20alone,term%20rentals%20to%20curb%20tourism

[24] . https://www.akillisehir.istanbul/en/hakkimizda/#:~:text=2030%20%C4%B0stanbul%20Smart%20City%20Strategic,based%20approaches

[25] . https://www.wri.org/insights/istanbul-tackles-overcrowding-climate-issues#:~:text=The%20government%20has%20taken%20note,friendly%20urban%20design

[26] .https://english.news.cn/20250426/69ded5f3045e4ea7a014e1c89bdd0838/c.html#:~:text=Authorities%20are%20also%20expanding%20protected,appeal%20to%20environmentally%20conscious%20tourists.

[27] . https://gowithguide.com/blog/tourism-in-istanbul-statistics-2025-your-quick-travel-guide-5790?srsltid=AfmBOooHfcCjPIiawjjr1a_hUhC6rv3DDDEr37KYqBvmwu6Mk2Z3aIQ8

[28] . https://www.wri.org/insights/istanbul-tackles-overcrowding-climate-issues#:~:text=The%20government%20has%20taken%20note,friendly%20urban%20design

[29] . https://www.hurriyetdailynews.com/turkiye-sets-course-for-environmentally-conscious-tourism-192109#:~:text=featuring%20original%20content%20and%20leveraging,intelligence%20for%20targeted%20promotional%20activities

[30] . https://english.news.cn/europe/20240607/c89f52b9d10d4a22a37e4f1887151109/c.html#:~:text=In%202023%2C%20T%C3%BCrkiye%27s%20tourism%20sector,tourists%20and%20100%20billion%20dollars

[31] . Ibid.

[32] . https://turkmarinews.com/minister-ersoy-we-will-make-istanbul-the-capital-of-global-tourism-4710#:~:text=Haydarpa%C5%9Fa%20and%20Sirkeci%20to%20Become,Cultural%20Hubs

[33]https://turkmarinews.com/minister-ersoy-we-will-make-istanbul-the-capital-of-global-tourism- 4710#:~:text=%E2%80%9CIstanbul%20Is%20a%20Starting%20Point%2C,Not%20a%20Stopover%E2%80%9D