کرونا و فرصت‌های تعاملی ایران و کشورهای آفریقایی

ویروس کووید 19 (COVID-19) گونه‌ای جدید از ویروس‌های خانواده کروناست که براساس آخرین شواهد، اواخر سال 2019 میلادی در چین مورد شناسایی قرار گرفت و در شهر ووهان شیوع پیدا کرد. سپس با انتقال به سایر کشورها و مناطق جهان، این روزها میهمان ناخوانده و موجب هراس و آزار شهروندان در 212 کشور و قلمرو سرزمینی است. براساس آمارهای اعلامی دولت‌ها، تاکنون چندین میلیون نفر در جهان به کرونا مبتلا شده و بیش از یک میلیون نفر نیز بر اثر این بیماری از دنیا رفته‌اند. در همین رابطه سایر قاره‌های جهان، آفریقا نیز امروز مورد هجمه کرونا قرار گرفته و از میان 54 کشور و 4 قلمرو وابسته این قاره، تاکنون ده‌ها هزار مورد ابتلا در ۵3 کشور و 2 منطقه و قلمرو وابسته آفریقایی ثبت شده است که از این میزان، چند هزار نفر جان خود را از دست داده‌‌‌اند. این نوشتار با بررسی موضوع شیوع کرونا و وضعیت بهداشتی و درمانی آفریقا برای مقابله با آن و همچنین ارزیابی توانمندی‌های جمهوری اسلامی ایران در مقابله با کرونا، به بررسی فرصت‌های تعاملی ایران و کشورهای آفریقایی متأثر از این شرایط می‌پردازد.

وضعیت بهداشتی و درمانی کشورهای آفریقایی برای مقابله با کرونا:

یکی از مهمترین مشکلات اکثر کشورهای آفریقایی، ضعف سیستم بهداشتی و درمانی و کمبود تجهیزات پزشکی آنهاست که آسیب‌پذیری این قاره را در مواجهه با بیماری‌های همه‌گیر افزایش داده است. کمیسیون اقتصادی آفریقا (ECA) وابسته به سازمان ملل متحد در گزارش جدید خود درباره شیوه کرونا در آفریقا، سه مشکل اساسی در حوزه بهداشت و درمان این قاره را "پایین بودن تعداد تخت‌های بیمارستانی، تعداد بخش مراقبت‌های ویژه (ICU) و تعداد متخصصان حوزه بهداشت و سلامت"؛ "وابستگی به واردات محصولات دارویی و پزشکی"؛ و "ضعف در تأمین هزینه‌های سلامت و درمان به دلیل ضعیف بودن اقتصادها" معرفی کرده است. در بخشی از این گزارش آمده است: سیستم‌های بهداشتی کشورهای آفریقا در مقایسه با سایر نقاط جهان ضعیف‌تر هستند و نسبت تخت‌های بیمارستانی، بخش مراقبت‌های ویژه و تعداد متخصصان حوزه بهداشت و سلامت نسبت به جمعیت کشورها پایین است. آفریقا به طور متوسط، به ازای هر 1000 نفر، 1.8 تخت بیمارستان دارد. "

سازمان بهداشت جهانی (WHO) نیز با ارائه آمارهای دریافتی خود درباره امکانات پزشکی در کشورهای آفریقایی، با اشاره به تعداد تخت‌های مراقبت‌های ویژه (ICU) در این قاره اعلام کرده است: "براساس داده‌های اولیه گزارش شده به سازمان بهداشت جهانی از سوی 43 کشور آفریقایی درباره تعداد کل تخت‌های واحدهای مراقبت‌های ویژه در مراکز درمانی عمومی، به صورت تخمینی، به ازای هر یک میلیون نفر، حدود پنج تخت در بخش مراقبت‌های ویژه وجود دارد که در مقایسه با سایر مناطق جهان، پایین است. "درباره وابستگی آفریقا به واردات دارو و تجهیزات پزشکی نیز "آفریقا بسیار وابسته به محصولات دارویی و پزشکی وارداتی است. هر کشور آفریقایی یک وارد کننده تام از این محصولات است و حتی 94 درصد کل داروهای آفریقا از خارج وارد می‌شوند. "با وجود صرف هزینه‌ کشورهای آفریقایی در تأمین نیازهای پزشکی و درمانی، این قاره همچنان با کمبود تجهیزات مواجه است. یکی از تجهیزات مورد نیاز در شرایط فعلی شیوع کرونا، ونتیلاتور (دستگاه تنفس مصنوعی) است. سازمان بهداشت جهانی در گزارش جدید خود با اشاره به تعداد دستگاه‌های ونتیلاتور در بیمارستان‌های آفریقا اعلام کرد:"در 41 کشور آفریقایی که به سازمان بهداشت جهانی گزارش داده‌اند، تعداد دستگاه‌های ونتیلاتور در مراکز ارائه خدمات بهداشت عمومی ‌کمتر از 2000 دستگاه است."

کمیسیون اقتصادی آفریقا (ECA) وابسته به سازمان ملل متحد از کشورهای آفریقایی خواسته است تا "در شرایط کنونی، مسیر دسترسی به کالاها را هموار کرده و تعرفه‌های وارداتی خود را به حال تعلیق در آورند." کالاهایی که کاهش تعرفه برای آنها درخواست شده است شامل "پوشاک محافظ مانند ماسک صورت، دستکش پلاستیک یا لاستیک و پوشاک جراحی؛ مواد و محصولات ضدعفونی کننده یا گندزداها؛ مواد مصرفی پزشکی مانند گاز پانسمان، سرنگ، کیت‌های لوله‌گذاری و روتختی‌های کاغذی؛ صابون؛ و‌ کیت‌های تشخیص ویروس کرونا" است.

توانمندی‌های جمهوری اسلامی ایران برای مقابله با کرونا

تلاش‌ها و مجاهدت‌های کادر بهداشتی و درمانی: یکی از مهمترین توانمندی‌های جمهوری اسلامی ایران در مقابله با کرونا و درمان بیماران مبتلا به این ویروس، توان بالای کادر بهداشتی و درمانی اعم از پزشکان، پرستاران، بهورزان و سایر نیروهای بیمارستانی و تلاش و مجاهدت‌های بی‌وقفه و شبانه‌روزی آنها بوده که بارها مورد تحسین و تقدیر مردم، رهبر معظم انقلاب و سایر مسئولان کشور قرار گرفته است. تعداد شهدای خدمت کادر بهداشتی و درمانی، در مسیر مقابله با کرونا تاکنون بیش از 100 شهید خدمت بوده است.

برنامه‌های پیشگیرانه و مقابله‌ای: اصلی‌ترین اقدام پیشگیرانه و مقابله‌ای ستاد ملی مقابله با ویروس کرونا، اجرای طرح بسیج ملی مقابله با کرونا و انجام عملیات غربالگری بود. این اقدام با بهره‌گیری از ظرفیت پرونده الکترونیک سلامت شهروندان ایرانی، وجود خانه‌های بهداشت روستایی و مراکز جامع خدمات سلامت روستایی و شهری و حضور 80 هزار بسیجی داوطلب به انجام رسید. در کل کشور، ۱۷ هزار و ۸۰۰ خانه بهداشت با ۳۱ هزار ۵۰۰ نفر بهورز در روستاها و ۴۷۰۰ مرکز خدمات سلامت جامع روستایی فعالیت دارند. در شهرها نیز حدود ۵ هزار و ۷۰۰ پایگاه سلامت با ۲۴ هزار نفر مراقب سلامت فعال هستند. بنا بر اعلام وزیر بهداشت، ۸۰ میلیون نفر ایرانی پرونده الکترونیک سلامت دارند و بیش از ۷۱ میلیون نفر در طرح غربالگری مورد رصد و ارزیابی قرار گرفته‌اند. تجربه مقابله با کرونا، ایران را در بین شش کشور برگزیده جهان قرار داده است و از سوی سازمان جهانی بهداشت، از بین کشور‌های شرق مدیترانه، ایران به عنوان کشور برگزیده برای انتقال تجربه به جهان انتخاب شد.

مشارکت همگانی مردمی ‌برای مقابله با کرونا: با آغاز شیوع کرونا در ایران، اصلی‌ترین حضور و مشارکت مردم در رعایت دستورالعمل‌های اعلامی از سوی ستاد ملی مقابله با کرونا و در درجه دوم، حضور فعال اقشار مختلف مردم اعم از زن و مرد در کادر پزشکی، کادر نظامی، کارگران در صنایع مرتبط با تولید مواد ضدعفونی و محصولات و تجهیزات پزشکی، بسیجیان، گروه‌های جهادی، جامعه دانشگاهی (دانشجویان، اساتید و کارمندان)، خیرین، فعالان رسانه‌ای، طلاب حوزه‌های علمیه و سایر اقشار جامعه در جمع‌آوری کمک‌های مؤمنانه مردمی، تولید محصولات مورد نیاز درمانی از قبیل ماسک، مواد ضدعفونی، دستکش، لباس‌های محافظ کادر درمانی، تهیه مایحتاج اقشار آسیب‌پذیر جامعه، ضدعفونی مکان‌های عمومی و معابر، تغسیل و تدفین درگذشتگان بر اثر بیماری کرونا، آموزش و آگاه‌سازی مردم و ... بوده است که همچنان ادامه دارد. 

روش‎های درمانی برای بهبود بیماران مبتلا به کرونا: براساس آخرین آمارهای ارائه شده و با توجه به تحریم همه‌جانبه ایران حتی در زمینه دارویی و تجهیزات پزشکی، این کشور از نظر تعداد بهبود یافتگان به نسبت مبتلایان به کرونا و همچنین کاهش شمار درگذشتگان، در وضعیت مناسب و قابل قبولی قرار دارد. یکی از دلایل وجود چنین شرایطی می‌تواند به کارگیری روش‌های درمانی خاص از سوی متخصصان در مراکز درمانی باشد که تاکنون اظهار نظر رسمی در ارتباط با نوع و روش درمان، صورت نگرفته است.

تولید اقلام مورد نیاز و تجهیزات پزشکی: با شیوع کرونا، تقاضا برای اقلامی از قبیل انواع مواد ضدعفونی کننده، الکل طبی، ماسک، دستکش، لباس‌های محافظ کادر پزشکی، کیت‌های تشخیص، ونتیلاتور و... افزایش پیدا کرده است. بخش عمده‌ای از این نیازها در داخل و توسط شرکت‌های دولتی و خصوصی و به ویژه شرکت‌های دانش‌بنیان تولید و رفع نیاز می‌شود. براساس اعلام رئیس هیأت امنای صرفه‌جویی ارزی وزارت بهداشت، ۸۵ درصد اقلام ۲۶گانه برای مداوای بیماران مبتلا به کرونا تأمین شده در داخل است و ۱۵ درصد باقیمانده مانند سی‌تی‌اسکن که وارداتی بود هم در حال اقدام برای تولید است. در حال حاضر، 177 شرکت دانش‌بنیان در حوزه وسایل، ملزومات و تجهیزات پزشکی در حال فعالیت هستند. هر کدام از این شرکت‌ها بخشی از تولید محصولات و تجهیزات پزشکی مورد نیاز کشور را تأمین می‌کنند. روزانه ۴۰ دستگاه ونتیلاتور در کشور تولید می‌شود. سورنا ستاری، معاون علمی و فناوری رئیس جمهور نیز اعلام کرده است که در حوزه تولید تجهیزات پزشکی معتبر نظیر ونتیلاتور و دستگاه‌های مختلف اتاق عمل شاهد تحولات فوق العاده‌ای در کشور هستیم، به طوری که این شرکت‌ها اکنون تأییدیه‌های لازم را دارند و می‌توانند محصولات خود را حتی به اروپا صادر کنند.

در تولید کیت‌های تشخیص، با تلاش متخصصان ایرانی در شرکت‌های دانش‌بنیان، کیت‌های با قدرت تشخیص در مدت زمان کوتاه در داخل ساخته شده و به تولید انبوه رسیده است. شرکت «دیبا نوآوران آزما» با همکاری شتاب‌دهنده رستا وابسته به پارک علم و فناوری دانشگاه تربیت مدرس به تولید انبوه کیت ستونی استخراج RNA  ویروسی بهینه‌شده برای استخراج ژنوم ویروسی کرونا رسیده که مدت انجام مراحل آن، حدود 25 دقیقه است. شرکت دانش‌بنیان «پیشتاز طب» نیز موفق به ساخت و تولید انبوه کیت تشخیص قطعی و تک مرحله‌ای با مدت زمان دو ساعت شده است. در حال حاضر 6 شرکت دانش بنیان در حوزه تولید انواع کیت، تأییدیه‌های لازم را دریافت کرده‌اند و توان تولید هفتگی دو میلیون کیت از نوع سرولوژی، با قابلیت تشخیص کرونا و همچنین صادرات آن را دارند. رئیس انستیتو پاستور ایران نیز از خودکفایی در تولید کیت و امکان صادرات آن به کشورهای منطقه خبر داده است. در سایر محصولات نیز اقدامات مهمی‌برای تولید انبوه صورت گرفته است که پس از تأمین نیاز داخل، قابلیت صادرات را دارند.

بهره‌گیری از ظرفیت شرکت‌های حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات: جمهوری اسلامی ایران در حوزه دولت الکترونیک پیشرفت‌هایی داشته اما همچنان با شرایط مطلوب فاصله دارد. شیوع کرونا این فرصت را ایجاد کرده است تا در عرصه آزمایشی جدی برای رفع نواقص تلاش شود. در این مسیر، شرکت‌های دانش‌بنیان ظرفیت عظیمی‌برای تحول در این زمینه هستند. در حال حاضر، 1322 شرکت دانش‌بنیان در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات و نرم‌افزارهای رایانه‌ای فعال هستند. این شرکت‌ها در روزهای مواجه با کرونا اقدامات مناسبی را حوزه تولید نرم‌افزارهای آموزشی، اطلاع‌رسانی و سایر موارد انجام داده‌اند که با ظرفیت‌سازی و حمایت از آنها، قادر خواهند بود تا علاوه بر تأمین نیازهای داخلی، در عرصه صادرات محصولات نیز نقش‌آفرین باشند.