دیدگاه پژوهشگران اتریشی

پیامدهای بحران کرونا بر سیاست خارجی و روابط بین الملل

هرچند ارزیابی قطعی آثار و پیامدهای بحران کرونا بر سیاست خارجی و روابط بین الملل, نیازمند زمان بیشتری می‌باشد, اما نکته ای که اکثریت صاحبنظران بر آن اتفاق نظر دارند, این است که با پایان بحران کرونا, شاهد جهانی با شاخص ها و مولفه‌های جدیدی خواهیم بود. برخی از موسسات پژوهشی و محققان اتریشی نیز با طرح دیدگاه‌های خود نسبت به شرایط جهان پس از بحران کرونا به گمانه زنی پرداخته و به پیش بینی پیامدهای بحران همه گیری کرونا پرداخته اند. دیدگاه‌های مطرح شده از سوی آنان را می‌توان در سه محور اصلی زیر تقسیم بندی نمود :

• آینده جهانی شدن ( خاص گرایی یا عام گرایی )

آقای زوریگت داشدورج[1] از پژوهشگران مرکز اقتصاد اتریش[2]  در مقاله خود با عنوان« نسخه نوینی از جهانی سازی در حال شکل گیری است»[3] ,تاکید نموده که روند معکوس جهانی سازی[4] در حال شکل دهی به یک دوره جدید در اقتصاد و سیاست بین الملل است. وی با طرح این پرسش که آیا جهان واقعا روند معکوس جهانی شدن را در پیش گرفته است یا پدیده‌های نوین تنها تاثیرات یک رکود بزرگ می‌باشند ؟ از آمریکای شمالی و اروپا به عنوان پرچمداران اصلی جهانی شدن یاد نموده و تاکید داشته فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی , این امکان را برای غرب فراهم آورد تا به دور از هرگونه مناقشات سیاسی و ایدئولوژیکی بتوانند تمامی‌پتانسیل های موجود در جهان را با ایدئولوژی خود همراه سازند. در همین دوره برای غرب این امکان فراهم آمد تا به دور از ترس و تهدید های موجود در زمان اتحاد جماهیر شوروی، مرزهای سیاسی، فرهنگی و اقتصادی خود را باز کرده و قوانین اقتصادی و بین المللی جدید و آزادتری را پایه ریزی نمایند.  دیدگاه باز ایجاد شده در فضای اقتصادی سبب گردید تا شرکت ها امکانات جدیدی به دست‌ آورده و رقابت نیز بین آنان تقویت شود. همزمان صنایع بزرگ محل تولید را به مناطقی منتقل ساختند که به لحاظ هزینه نیروی کار انسانی، ارزان تر بود. این تغییر مکانی برای شرکت ها و صنایع، بخش های بزرگی از ایالات متحده را که تا قبل از آن مکان اصلی تولیدات امریکا بودند, را به شهرهای مردگان تبدیل کرد. پژوهشگران دلایل گوناگونی را ذکر می‌کنند، به عنوان مثال برخی معتقد هستند که توافق نامه تجارت آزاد آمریکای شمالی اسباب این رکود را فراهم آورد، دیگران معتقد هستند که الحاق چین به سازمان تجارت جهانی مسبب این روند شد و برخی نیز معتقدند که این تغییرات برای خو گرفتن با فضای نوین اقتصاد جهانی و آموختن درس های جدید نیاز بود.  با این حال یکی از مشکلاتی که در روند جهانی شدن ایجاد شد، توسعه فقر در کشورهای پیشرفته و صنعتی و بردن مشاغل به دیگر کشورها بود. نکته قابل توجه این است که جهانی شدن بیشترین سود را برای کشورهای در حال توسعه داشته است. تنها در چین بیش از ۸۵۰ میلیون نفر از فقر نجات یافتند. بیشتر کشورهای در حال توسعه توانستند در این زمان سودهای کلانی را کسب کنند و اقتصاد خود را نجات دهند.  با این وجود باید توجه داشت که جهانی شدن، سبب جابه جایی‌های بسیار مکانی و شغلی در میان  کشورهای در حال توسعه نیز شده است. در این میان به نظر می رسد که چند کشور مسیر کاملا متفاوتی را پیش گرفته اند. به عنوان نمونه ژاپن غالبا به شدت تحت تاثیر نفود خارجی تلقی می‌شود و با وجود تلاش برای همراهی با جریان جهانی شدن ، مردم ژاپن هنوز بر خرید از بازار داخلی تمرکز دارند. [1]  

مثال ژاپن نشان دهنده نسخه متفاوتی از جهانی شدن است که همزمان با حفظ سنت ها و ساختارهای داخلی، به رشد اقتصادی نیز توجه ویژه داشته است. مدل ژاپنی ، که در آن محصولات صادر می‌شوند اما دسترسی به بازارهای محلی و جنبش کارگری محدود است ، می‌تواند آینده کشورهای غربی باشد. این به معنای پایان جهانی شدن نیست ، فقط شکل دیگری با تأکید بیشتر بر تجارت و سرمایه گذاری نسبت به نیروی کار ظاهر می‌شود.

شونبورن[5]، اسقف اعظم وین و کاردینال کلیسای کاتولیک اتریش معتقد است که امروز بحران کرونا جهان را مجبور به مرور و ارائه باز تعریف در مورد جهانی سازی کرده است و این بحران را یک فرصت برای راستی آزمایی بسیاری از مفاهیم شکل گرفته در سطح سیاست و روابط بین الملل دانست. او از بحران کرونا به عنوان امتحان الهی یاد کرد که به دنبال آن انسان نیازمند بازنگری به عملکرد خود در سطوح مختلف زندگی فردی و عمومی خواهد شد. وی این بحران را همچنین فرصتی مناسب برای درک شرایط مردم آسیب دیده در مناطق مختلف جهان دانست و با اشاره به مردم و آوارگان سوری، آنان را یکی از مصیبت زدگان جهان مدرن که در چنگال ترورسیم افتاده اند معرفی کرد. [2]  

 

• امنیت بین الملل ( رقابت یا توسعه همکاری‌ها- شروع دوره جدیدی از جنگ سرد با چین )

اگرچه مدیریت بحران کرونا بیشتر بر روی آثار اپیدمیولوژیک و اقتصادی متمرکز است ، اما پیامدهای آن در حوزه سیاست و امنیت بین الملل نیز باید مورد توجه قرار گیرد. ارزیابی این آثار هنوز در مراحل ابتدایی هستند اما احتمالا شاهد تاثیرات بنیادین در این زمینه نیز باشیم.[3]  

پژوهشگران موسسه حفظ صلح و مدیریت مناقشات آکادمی نظامی وین، در ویژه نامه آوریل ۲۰۲۰ خود , آینده جهان را پس از فروکش کردن مرحله حاد کرونا در سه سناریو طبقه بندی نموده اند:

نخست، که شاید محتمل ترین سناریو راهبردی با توجه به شرایط کنونی و شرایط قبل از شیوع ویروس است، ادامه روندهایی است که قبل از شروع بحران نیز در حال شکل گیری بودند که شامل تداوم در منازعات چند قطبی، تضعیف بیشتر سازمان‌های بین المللی، نظام های چندجانبه گرا و نظام سیاسی و فرهنگی اروپایی است که به لحاظ توانایی و عملکرد با تضعیف جدی روبرو بوده اند و تاثیرات آن در محدوده اروپا به وضوح قابل رویت بودند.

دوم آنکه چنانچه شیوع بیماری امکان ایجاد زیرساخت های مثبت و مفید را فراهم آورد، در این صورت با مجموعه ای از رفتارها و همکاری‌های چند جانبه میان کشورها در چارچوب نظم بین المللی و با هدف حل مناقشات بین المللی روبرو خواهیم بود. با این وجود تجربه تاریخی ثابت کرده است که در چنین شرایطی، خوش بینی‌ها هیچ گاه درست از آب در نیامده اند و نباید به خروجی مثبتی امیدوار بود.

سناریوی سوم و در بدترین حالت این است که جهان و به ویژه اروپا می‌بایست خود را برای یک دوره جنگ سرد جدید اما این بار میان ایالات متحده آمریکا و چین و متحدین آنها آماده کند. از سوی دیگر بسیاری از کشورها برای حفظ منافع خود در چنین شرایطی، رو به ملی گرایی می آورند و تبعات منفی چنین روندی در حوزه امنیت، اقتصاد و سیاست بین الملل منعکس خواهد شد. علاوه بر این ، باید در نظر داشت که فارغ از COVID-19 ، چالش های ساختاری مانند تقابل استراتژیک جهانی بین ایالات متحده و چین ، درگیری‌های منطقه ای و همچنین خطرات امنیتی داخلی مانند  حملات سایبری، خاموشی و قطع منابع برق و آب ، مهاجرت یا تروریسم همچنان باقی مانده و در زمان همه گیری کرونا  تشدید می‌شود.

در شرایط کنونی سوالات ذیل مطرح می‌باشد:

• آیا COVID-19 منجر به افزایش قابل توجه آسیب پذیری در مناطق مستعد درگیری به ویژه خاورمیانه، کاهش همکاری‌های مرزی بین کشورها، افزایش معضلات در اردوگاههای پناهندگان و کاهش امکان دولت ها برای مقابله با تغییرات ناگهانی اعم از سیاسی، اقتصادی و یا اقلیمی خواهد شد؟
• آیا زمینه‌های درگیری‌های منطقه ای در دوره شیوع این ویروس و پس از آن تغییر الگو خواهد داد ؟ آیا بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای به دنبال استفاده ابزاری سیاسی از این بحران خواهند بود‌؟
• آیا دولت ها و قدرتمندان منطقه ای، به بهانه مهار ویروس با محدود کردن آزادی افراد و محدوده فعالیت نیروهای بین المللی، به دنبال سودجویی و تغییرات جریان‌های سیاسی و قومی می‌باشند ؟
• آیا به دلیل افزایش پرداخت سهم در سطح ملی و کاهش پیش بینی شده در بودجه‌های دفاعی ، کاهش قابل توجهی در استقرار سربازان توسط کشورهای غربی وجود خواهد داشت؟ آیا سایر کشورها این شکاف ها را جبران می‌کنند؟
• آیا نیروهای نظامی حافظ صلح در مناطق درگیری، پس از پایان این بحران می‌بایست با محدوده وظایف جدیدی در این مناطق به کار خود ادامه دهند ؟

پروفسور هاینتز گرتنر[6]، استاد روابط بین الملل دانشکده علوم سیاسی دانشگاه وین,  همکاری‌های بین المللی را در آینده متمرکز بر حوزه نظامی می داند و احتمال می دهد دیگر زمینه‌های همکاری نسبت به زمان‌های دیگر ضعیف شوند. [4]

دکتر والتر فایشتینگر، ریاست سابق موسسه تضمین صلح و مدیریت مناقشه آکادمی ایالتی دفاع وین، شرایط کنونی نظام جهانی را با اشاره به تلاش های چین برای کاهش سطح تاثیرات بحران کرونا در محدوده ملی و فراملی و همچنین رویارویی آمریکا و اروپا با بحران‌های گوناگون اعم از سیاسی و اقتصادی در شرایط کنونی, بسیار حساس ارزیابی کرده است. وی همچنین شرایط روسیه را بسیار حساس می داند و تبعات شیوع کرونا را برای روسیه غیر قابل تصور می داند. سرلشگر فایشتینگر همچنین یکجانبه گرایی برخی کشورها را خطری برای سازمان‌های بین المللی همچون سازمان ملل می داند. [5]  

• همکاری‌های منطقه ای ( همگرایی یا واگرایی در اتحادیه اروپایی )

دکتر والتر فایشتینگر[7]، ریاست سابق موسسه تضمین صلح و مدیریت مناقشه آکادمی ایالتی دفاع وین[8] با اشاره به شرایط حساس اتحادیه اروپا، همبستگی را در اروپا در خطر فروپاشی می‌بیند و معتقد است کرونا بر روابط داخلی و خارجی کشورهای اروپایی نیز تاثیر بسزایی خواهد داشت و مناسبات گذشته را دستخوش تغییرات جدی کرده است. وی در خصوص اقدامات کشورهایی همچون چین و آمریکا برای مقابله با بحران کرونا، با انتقاد از تک روی و عدم هماهنگی بین این کشورها در شرایط بحران، عملکرد این کشورها در این زمان حساس را سبب ایجاد مشکلات و بحران‌های بعدی می داند.

دبیرخانه موسسه حوزه دانوب و اروپای مرکزی[9] مستقر در وین اتریش در ویژه نامه آوریل 2020 خود گفته است که بحران کنونی ناشی از همه گیری کرونا , ضعف اساسی ساختاری دولت ها به ویژه در اروپا را آشکار کرد، از سوی دیگر کشورهایی را نیز می‌توان مشاهده کرد به ویژه در منطقه دانوب مانند اتریش، که تمهیدات و اقدامات صورت گرفته در آن، بیش از حد نیاز بوده  با اعمال محدودیت ها کشور را به حالت مرگ موقت کشاندند.

مساله همبستگی در اروپا هم اکنون بیش از پیش شکننده است و برگزیت می‌تواند مثالی عملی برای کشورهای زیادی در اروپا باشد. از این رو فروپاشی اروپا حتی در سطح اذهان عمومی، یکی از خطرات جدی به شمار می آید.  اما اگر در تاریخ کمی عقب تر برگردیم و به زمان جنگ جهانی اول نزدیک شویم، شاید زمان آنفولانزای اسپانیایی بهترین مثال برای مقایسه با شرایط کنونی باشد. در طول و بعد از جنگ جهانی اول شیوع این ویروس, ظهور ملی گرایی افراطی و فاشیسم را به همراه داشت. با توجه به این موضوع که منازعات بین کشورها در سطح زمان جنگ جهانی اول و دوم نیست، با این وجود عدم همکاری بین کشورها و همچنین تفاوت های بنیادین در نوع عملکرد و همچنین شرایط اقتصادی متفاوت بین کشورها، سبب جدایی بیشتر میان آنان، عدم همبستگی و در نهایت رکود اقتصادی همه جانبه شود. ذکر این نکته نیز مهم است که در سال های اخیر شاهد جنبش ها و رویکرد های ملی انزواطلب  در برخی کشورهای اروپایی و غیر اروپایی بوده ایم که این جنبش ها در زمان پسا کرونا به شدت افزایش خواهند یافت. در دوره پسا کرونا، بدون شک شاهد یک اختلال بزرگ در تمامی زیر ساخت های جهانی خواهیم بود به ویژه رکود اقتصادی بی سابقه که در پیش رو است، تاثیر مستقیم بر سیستم سیاسی جهانی خواهد گذاشت. اتحادیه اروپا می‌بایست خود را برای یک رکود اقتصادی آماده کند و با وجود تلاش اتحادیه برای ایجاد یک صندوق اروپایی برای احیاء اروپا پس از بحران کرونا، از هم اکنون شاهد جدایی نگاه‌ها و عملکرد کشورها در ایجاد این صندوق هستیم. همچنین تفاوت در توانایی اقتصادی کشورهای عضو سبب مهاجرت های اجباری در محدوده اروپا خواهد شد و با بحران‌های جدیدی همچون فرارمغزها و بدهی کشورها به یکدیگر و تولد یونان‌های جدیدی مواجه خواهیم شد ، که خود سبب ایجاد شکاف بیشتر همبستگی و یکپارچگی اروپایی خواهد شد. نتیجه نشست اخیر ویشه گراد نیز، گویای این مطلب است که اروپا با بحران عدم هماهنگی و یکپارچگی روبرو است.   [6]

آزادی‌های مدنی و حقوق دموکراتیک و از همه مهمتر توافقنامه شنگن در حال حاضر به حالت تعلیق در آمده است. این احتمال وجود دارد که به سبب رکود اقتصادی و نابسامانی‌های به دنبال آن به بهانه عدم امنیت، این توافقنامه برای مدتی طولانی تر در حالت تعلیق نگهداشته شود.

  

جمع بندی:

پژوهشگران حوزه سیاست و روابط بین الملل در اتریش در ارزیابی خود نسبت به جهانی شدن در دوره پساکرونا, عمدتا اظهار داشته اند که جهان پسا کرونا همزمان با حفظ شاخص های اساسی با تغییراتی مواجه خواهد بود که می‌توان به صورت خلاصه آن را حرکت به سمت توسعه اقتصادی درون زا با تکیه بیشتر بر ظرفیت ها و پتانسیل های بازار و نیروی کار داخلی و بومی دانست.

بحران کرونا در حوزه امنیت بین الملل نیز رویکرد دولت ها نسبت به تهدیدهای امنیتی و نحوه مواجهه با آنها را تغییر خواهد داد. در این زمینه بدترین سناریوی پیش بینی شده این است که جهان و به ویژه اروپا می‌بایست خود را برای یک دوره جنگ سرد جدید بین ایالات متحده آمریکا و چین و متحدین آن آماده کند. همچنین تعدادی از بازیگران عرصه بین الملل در شرایط جدید برای تامین منافع خود به سوی ملی گرایی روی خواهند آورد و تبعات منفی چنین روندی در حوزه امنیت، اقتصاد و سیاست بین الملل منعکس خواهد شد.

پژوهشگران اتریشی همچنین با اشاره به عدم آمادگی اتحادیه اروپایی در مواجهه جمعی با بحران کرونا و بروز اختلافات و نارضایتی در میان اعضاء و بسته شدن مرزهای ملی, معتقدند همبستگی در این اتحادیه آسیب جدی دیده و مناسبات گذشته در این اتحادیه در دوره پسا کرونا دستخوش تغییرات اساسی  خواهد شد. همچنین با اشاره به پیامدهای رکود اقتصادی و تفاوت در مدیریت بحران از سوی کشورهای عضو, شاهد چالش هایی همچون مهاجرت های اجباری در محدوده اروپا, فرارمغزها و افزایش بدهی کشورها  و ایجاد یونان‌های جدیدی در اتحادیه اروپایی خواهیم بود.

 

 

 

منابع

Bibligraphy

[1]: Dashdorj, Zorigt – “A New Version of Globalization May Emerge”, Website : Austrian Economic Center , 18 April 2020 : https://www.austriancenter.com/new-globalization-emerge/

[2] Kardinal Schönborn: "Werden Globalisierung korrigieren müssen", DerStandard 22 March 2020: https://www.derstandard.at/story/2000116030870/kardinal-schoenborn-werden-globalisierung-korrigieren-muessen

[3] Gen. Major Dr. Frank, Johan, „COVID-19: Herausforderungen für die europäische Sicherheit und ausgewählte Krisenregionen“, IFK, April 2020, Instiutut für Friedenssicherung und Konfligkmanagement (IFK), Landesverteidigungsakademie Wien : http://www.fatt.at/Portals/0//BlogItems/PDF/ifk_monitor_62_covid_19_spezial_apr_20_web.pdf

[5] Gärtner, Heinz, „Multipolare Welt hat Geist von Helsinki verloren“, https://www.umweltdialog.de/de/politik/Politik-Gesellschaft/2020/Multipolare-Welt-hat-Geist-von-Helsinki-verloren.php

[5] Gen. Maj. Dr. Feichtinger, Walter E, „Machtkampf der Systeme“; Page 9-10,  Magazin :  Wirtschaftsnachrichten Donauraum Ver. 4.2020 : https://www.wirtschafts-nachrichten.com/wp-content/uploads/2020/04/WND_0420.pdf

 

[6] Schäferm Sebastian /  Martinek, Daniel / Kushwaha, Babrik; „COVID-19 in the Danube Region- resilience or reversion of european Integration ?“ , 1/2020; Institut für Donauregion und Mitteleuropa (IDM): http://www.fatt.at/Portals/0//BlogItems/PDF/IDM_PPS_1_2020.pdf

 

    

[1] Zorigt Dashdordj

[2] Austrian Economics Center

[3] A new version of globalization may emerge

[4] Deglobalisation

[5] Christoph Maria Michael Hugo Domain Peter Adalbert Schönborn(Christoph Kardinal Schönborn)

[6] Univ. Prof. Dr. Heinz Gärtner

[7] Dr. Walter E. Feichtinger

[8] Institut für Friedenssicherung und Konfliktmanagement , Landesverteidigungsakademie Wien

[9] Institut für den Donauraum und Mitteleuropa (IDM)