سیاست خارجی و اقتصاد گردشگری

- در سال 2016، 1.2 میلیارد سفر در سراسر جهان وجود داشته و طبق نظر سازمان جهانی گردشگری، 10.4 % از تولید ناخالص داخلی جهان در سال 2017 را صنعت گردشگری تشکیل داده است. موفقیت کشورها در حوزه گردشگری به عوامل متعددی از جمله کارآمدی سیاست خارجی بستگی دارد. - تصمیمات سیاسی و عرصه دیپلماسی بر روند اقتصاد گردشگری اثرگذار بوده و توسعه گردشگری نسبت مستقیمی‌با صلح و ثبات سیاسی کشورها دارد. از اثرات موفق تصمیم های سیاست خارجی بر صنعت گردشگری، می توان به تأثیر برجام بر افزایش ورود گردشگر به کشورمان پرداخت. از سوی دیگر، گردشگری به عنوان یک ابزار برای اعمال فشار بر کشورهای هدف تحریم استفاده می‌شود. - اتخاذ دیپلماسی صلح آمیز، همزیستی مسالمت آمیز با همسایگان و تعامل سازنده با کشورهای دیگر، می تواند اثرات مثبتی بر عرصه‌های مختلف اقتصاد کشورمان از جمله در حوزه گردشگری داشته باشد. دستگاه دیپلماسی با معرفی فرصت های گردشگری و تسهیل ورود گردشگر می تواند سهم قابل توجهی در این حوزه داشته باشد.

گردشگری تبدیل به یک صنعت بزرگ و در حال رشد در جهان شده است. بر اساس اطلاعات سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (OECD) در سال 2016، 1.2 میلیارد سفر در سراسر جهان وجود داشته و طبق نظر سازمان جهانی گردشگری ، 10.4 % از تولید ناخالص داخلی جهان در سال 2017 را صنعت گردشگری تشکیل ­داده است و به طور متوسط 1.4% از تولید ناخالص داخلی و 5.9% از اشتغال را به خود اختصاص می­ دهد. این در حالی است که این آمار برای کشورهای در حال توسعه، از نرخ متوسط هم بالاتر است. گزارشات منتشره از سوی سازمان جهانی گردشگری نشان می­ دهد که گردشگری بین المللی 7% از سهم صادرات جهانی را در اختیار داشته که نشان از رشد گردشگری در تجارت جهانی دارد.

گردشگری، ترکیبی از خدمات است که همکاری کامل این خدمات، محصول نهایی یا همان گردشگری مطلوب برای گردشگر را عرضه خواهد کرد. به عبارت دیگر، زنجیره عرضه در گردشگری وابستگی شدیدی به نتیجه نهایی دارد. از آنجا که عرضه و تقاضا در حوزه گردشگری در یک مکان اتفاق می­ افتد، اثرات نتیجه نهایی از سوی گردشگران پس از پایان سفر و بازگشت به کشور آشکار خواهد شد. هر گردشگر در ابتدای سفر، ترکیبی از انتظارات و نگرانی ­ها را برای شروع سفر، به همراه خود دارد. بنابراین بسیار مهم است که انتظارات گردشگر را با واقعیت مطابقت داد تا تجریبات ارزشمند خود را به دیگران منتقل کند. گردشگر با مجموعه­ ای از دارایی­ های ذهنی باقی می ماند و نتیجه نهایی سفر  وی خاطراتی می‌شود که رابطه ویژه­ ای میان مقصد و سفر ایجاد می ­کند. از آنجا که خدمات در صنعت گردشگری مبتنی بر ارائه کالاهای ذهنی است، این موضوع بر پیش­ فرض ­ها، تصاویر و انتظارات شخصی گردشگران تأثیر به سزایی دارد.

بر خلاف کالاهای ملموس، یک کالای ذهنی همچون خاطرات، برای مدت زیادی می­تواند باقی بماند و به عنوان یکی از پارامترهای ضروری در ارائه یک تجربه به یاد ماندنی مورد توجه قرار گیرند. به دلیل همین ویژگی­ ها، گردشگری در مقایسه با بسیاری از صنایع دیگر، دارای موقعیت منحصر به فردی در دنیای تجارت است. این ویژگی به صنعت گردشگری اجازه می­ دهد پویا و متنوع باشد. این که آیا محصول نهایی در صنعت گردشگری، یعنی تجربه، موفقیت آمیز است یا خیر عمدتاً با ارزش درک گردشگران از کل مسافرت، سنجیده می ­شود. به همین دلیل موفقیت در صنعت گردشگری مبتنی بر یک عامل یا یک نهاد نخواهد بود. از این رو تصویر قبل و بعد از یک کشور نزد گردشگر بسیار حایز اهمیت است. این که چه تصویری از یک کشور در ذهن مردم کشورهای دیگر شکل بگیرد، تا حدی متأثر از سیاست خارجی آن کشور است.

 

نقش دستگاه دیپلماسی در ترویج گردشگری:

تصمیمات سیاسی و عرصه دیپلماسی بر روند اقتصاد گردشگری اثرگذار بوده و توسعه گردشگری نسبت مستقیمی‌با صلح و ثبات سیاسی کشورها دارد. نمونه‌های زیر نشان دهنده چنین رابطه ای هستند:

• وضعیت ثبات سیاسی و بروز کودتا در ترکیه سبب شد که ورود گردشگران امریکایی بین سال­ های 2015 تا 2017، تا 40% کاهش یابد.
• شورش­ های مردمی در تونس و مصر باعث کاهش بیش از 30% ورود گردشگران بین المللی به این دو کشور شد.
• تصمیم بریتانیا برای خروج از اتحادیه اروپا احتمالاً باعث کاهش ارزش پول ملی این کشور می‌شود و جذابیت این کشور به عنوان یک مقصد مقرون به صرفه برای سفر را افزایش خواهد داد.

موفقیت کشورهای در حال توسعه در حوزه گردشگری به عوامل متعددی از جمله کارآمدی سیاست خارجی آن کشور بستگی دارد. سیاست خارجی در حوزه گردشگری مجموعه­ ای از فرآیندها یا الگوهایی از فعالیت­ ها یا تصمیمات دولت در حوزه سیاست خارجی هستند که برای رفع برخی مشکلات در این حوزه برقرار می­ شود. سیاست­ های عمومی در سیاست خارجی با هدف گذاری مؤثر در حوزه گردشگری، هدف اصلی دولت­ ها در فعالیت نمایندگی ­های سیاسی آن‌ها در خارج از کشور تعریف می­ شود. این امر نمایانگر این اصل مهم است که سیاست خارجی هر دولتی نقش حیاتی در اجرای سیاست­ های گردشگری در جهان دارد.

از جمله وظایف دیپلماسی، ایجاد روندهای صلح آمیز در ارتباط با بازیگران سیاسی و نهادهای بین المللی است. دیپلماسی عمومی در تلاش برای ارائه تصویر مثبتی از کشور در خارج از مرزها و اثرگذاری بر روند تصمیم ­گیری گردشگران بالقوه برای انتخاب مقصد سفر می­ باشد. دستگاه سیاست خارجی از این طریق در کنار دیگر بخش های صنعت توریسم مانند بخش های هتل داری ، خطوط هوایی، اپراتورهای تور و رستوران­ ها برای رونق صنعت گردشگری به ایفای نقش می‌پردازد.

فعالیت نمایندگی­ های خارج از کشور در چندین حوزه تعریف شده و اغلب شامل فعالیت در بخش­های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و امنیتی می­ شود. مشارکت سفارت­خانه­ ها با صنعت گردشگری، حوزه عملکردی نوظهوری نیست، اما توجه به صنعت توریسم به عنوان یکی از بخش ­های کلیدی اقتصاد، می‌بایست روندی رو به رشد و مداوم داشته باشد.

نمایندگی­ های خارج از کشور می ­توانند حمایت­ های متنوعی از فعالان حوزه گردشگری کشور داشته باشند. اگر چه تأمین منافع اقتصادی برای کشور، به تنهایی انگیزه زیادی برای مشارکت دستگاه سیاست خارجی در این حوزه ایجاد می­ کند، اما انگیزه بالاتری برای فعالیت در این حوزه وجود دارد و آن توجه به عنصر کلیدی فرهنگ و ایجاد یک تصویر مثبت از کشور است. مزایای فرهنگی گردشگری در کنار اهمیت مزایای اقتصادی، باید مورد توجه قرار گیرند. در کنار تمام وظایف تعیین شده برای نمایندگی ­های خارج از کشور، تسهیل ارتباط میان دو دولت از طریق برگزاری جلسات برای تسهیل در روند ورود گردشگر اصلی­ ترین وظیفه به شمار می ­آید.

تاثیر توافق برجام بر افزایش ورود گردشگر به ایران:

از اثرات موفق تصمیم های سیاست خارجی بر صنعت گردشگری، می‌توان به تأثیر برجام بر افزایش ورود گردشگران به ایران پرداخت. برخی از محققین حوزه گردشگری بر این باورند که گردشگری ، شاخصی برای تعیین میزان ثبات سیاسی کشور محسوب می‌شود و از همین رو به عنوان یک ابزار برای اعمال فشار بر کشورهای هدف تحریم استفاده می ­شود.

توافق هسته­ ای ایران و 1+5 در سال 2015، برای کشورمان فرصت هایی از جمله رونق کسب و کار در حوزه گردشگری فراهم نمود، به طوری که آمار بازدیدکنندگان از کشورمان از 3.8 میلیون بازدید کننده در سال 2012 به بیش از 6 میلیون نفر در سال 2018 افزایش یافته است. طرح چشم انداز گردشگری 2025 اتخاذ شده از سوی کشورمان در نظر دارد تا تعداد گردشگران را از 4.8 میلیون در سال 2014 به 20 میلیون در سال 2025 افزایش دهد.

ظرفیت های متعدد تاریخی، فرهنگی و جغرافیایی این امکان را برای کشورمان فراهم کرده است که یکی از محبوب­ ترین مقاصد گردشگری باشد. مجله «فوربز» در تاریخ 12 دسامبر 2016، ایران را به عنوان یکی از «ده­ مقصد جذاب برای بازدید در سال 2017» معرفی کرد. هم چنین وب سایت «مستر کارت» در ماه سپتامبر 2016 در گزارش سالیانه خود، تهران را به عنوان نهمین شهر از شهرهای دارای رشد سریع در زمینه جذب گردشگر قرار داده است. این گزارش می­ گوید تهران رشد 13 درصدی از گردشگران بین المللی را تجربه کرده است.

اگر چه آمار های سال 2018 هنوز منتشر نشده است، اما مطالعه روندها نشان دهنده این واقعیت است که خروج آمریکا از برجام و تلاش دولت ترامپ برای تقویت ایران هراسی، بار دیگر بر صنعت گردشگری ایران اثر گذاشته است. فضای دیجیتال و شبکه‌های اجتماعی می ­توانند بستر مناسبی  برای ارتباط نمایندگی‌های دیپلماتیک و کنسولی و مردم فراهم آورده و زمینه ای مناسب برای تبلیغ گردشگری باشد. برگزاری جلسات با کار آفرینان، دانشجویان و رسانه‌های حوزه گردشگری کشور های هدف ، هماهنگی برای سفر روزنامه نگاران، تعامل مؤثر با آژانس های مسافرتی معتبر، شناسایی شکاف های موجود در زنجیره تأمین گردشگری و تلاش برای رفع مشکل با استفاده از ابتکار و خلاقیت، از دیگر راهکارهای فعال شدن نمایندگی‌های کشور در عرصه اقتصاد گردشگری است.