صنعت تولید روی در کشورهای جهان و ایران

سنگ روی یا زینک ( Zinc ) در واقع یکی از سنگهای طبیعی معدنی است. فلز روی سی امین عنصر جدول عناصر شیمیایی مندلیف است. این عنصر به وفور در جهان بویژه آمریکا، استرالیا و آسیا یافت می‌شود. روی فلزی سفید رنگ متمایل به آبی است که بر اثر رطوبت هوا تیره رنگ شده و در حین احتراق، رنگ سبز براق تولید می‌کند. بعد از فلزات آهن، آلومینیوم و مس، چهارمین فلز پر استفاده در جهان، روی می‌باشد.

مقدار روی مورد نیاز بازار جهانی 14.5 میلیون تن می‌باشد. در سال 2018 تولید کنندگان 1.5 درصد کمتر از مقدار نیاز جهان تولید کرده اند. در واقع چین 1.6 درصد کمتر از توان تولید خود برای نیاز بازار، آلمان 2.2 درصد، آمریکا 1.7 درصد و بلژیک 3.2 درصد کمتر تولید نمودند. طبق پیش بینی‌ها در سال 2020 مقدار تولید کشورها به 15.7 میلیون تن خواهد رسید که مقدار 3.8 درصد بیش از سطح مورد نیاز جهان خواهد بود.[1] 

 

تولید روی در کشور چین

چین بزرگترین تولید کننده روی در جهان است و تقریبا بیش از دو برابر دومین تولید کننده جهان یعنی کشور پرو، روی تولید می‌کند. بعد از چین و پرو، استرالیا و آمریکا بزرگترین تولید کنندگان روی می‌باشند. چین حدود یک دهه در صدر جدول تولید کنندگان روی جهان قرار داشت. در سال 2009 چین 36 درصد و در سال 2018 با کمی‌کاهش 34 درصد تولید جهانی روی را به خود اختصاص داد. در واقع کشورهای آسیایی نه تنها بزرگترین تولید کنندگان فلزات جهان هستند بلکه عمده ترین خریداران فلزات نیز می‌باشند.

بزرگترین معادن روی چین بنامهای Caijiaying با 1.44 میلیون تن و Huanren با 1.44 میلیون تن، Huogeqi با یک میلیون تن، Hongtoushan با 690 هزار تن ، معدن Tianbaoshan با 420 هزار تن و Qingchengzi با 350 هزار تن می‌باشند. بدلیل مسایل محیط زیستی، بسیاری از معادن روی چین تعطیل یا فعالیت آنها متوقف گردیده است.

 

تولید روی در کشور پرو

این کشور با بیش از 1.5 میلیون تن در سال 2009 دومین تولید کننده بزرگ جهان بود و اگرچه تولید آن اندکی کاهش داشته ولی همچنان رتبه دوم جهان را در اختیار دارد. در واقع عمده فعالیتهای اقتصادی پرو در صنایع معدنی تولید روی، طلا، قلع، سرب، نقره و مس می‌باشد. در سالهای متمادی پرو توانست میلیاردها دلار تولیدات معدنی صادر کند. معادن روی پرو در قرن بیستم آغاز بکار کردند. این معادن در ارتفاعات بلند واقع شده و در سالهای متمادی یک چالش بزرگ برای این کشور بودند. از قضا، معادن روی پرو نیز در ارتفاعات کوههای Andean قرار دارند. معادن بزرگ پرو Ancash, Ica, Lima, Pucallpa و Yanque نام دارند و سه سرمایه گذار عمده صنایع معدنی پرو : Minera Shouxin Peru  با 239 میلیون دلار، Compania Minera Milpo با 470 میلیون دلار و and Exploraciones Collasuyo با 346 میلیون دلار می‌باشند.

 

تولید روی در کشور هند

تولید روی در هند در سالهای اخیر تقریبا دو برابر افزایش یافته و سومین کشور بزرگ تولید کننده روی در جهان است و بر اساس برخی پیش بینی‌ها این کشور ظرفیت کسب رتبه اول تولید روی جهان برای سالهای طولانی را دارد. در سال 2017 تولید این کشور 1.3 میلیون تن بوده در حالیکه تا سال قبل از آن، این رقم حدود 690 میلیون تن روی بوده است. یکی از مهمترین معادن روی و فلزات جهان بنام Rampura Agucha در ایالت راجاستان هند قرار دارد که سالانه ظرفیت تولید 6.15 میلیون تن سنگ معدن را دارد. بر اساس مطالعات ژئولوژیک ایالات متحده قرار است ظرفیت تولید در معدن زیر زمینی رامپورا همچنان افزایش یابد.

 

تولید روی در کشور استرالیا

استرالیا از بزرگترین تولید کنندگان این عرصه می‌باشد. این کشور صنعت روی را از سال 1901 آغاز کرده است. در سال 2014، تولید روی استرالیا به 1.6 میلیون تن رسید. در حال حاضر با یک میلیون تن متر مکعب چهارمین تولید کننده جهان است. غالب فعالیتهای تولیدی روی در این کشور در زیر زمین انجام می‌شود. اکثر معادن استرالیا در غرب این کشور در مناطق Queensland, Tasmania  و  New South Walesقرار دارد. نام مراکز فراوری و تولید شمش روی  Risdon  و  Townsvilleمی‌باشد.

 

تولید روی در کشور ایالات متحده آمریکا

بالاترین آمار تولید روی آمریکا در سال 2014 با  حدود 820 هزار تن متریک بوده است. امریکا پنجمین تولید کننده روی جهان  در حال حاضر با 730 هزار تن می‌باشد. اولین معدن روی آمریکا در Red Dog  آلاسکا با 2857 نفر کارمند و معادن دیگر در شرق و مرکز این کشور در تنسی Gordonsville و  Metaline قرار دارند. 

 

جدول برترین تولید کنندگان روی در جهان

برترین‌های سال 2009		برترین‌های سال  [2]2017
مقدار تولید سال 2009	نام کشور	مقدار تولید سال 2017	نام کشور
1.3 میلیون تن	چین	6.2 میلیون تن[3]	چین	1
1.5  میلیون تن	پرو	1.4 میلیون تن	پرو	2
1.3  میلیون تن	استرالیا	1.3 میلیون تن	هند	3
736 هزار تن	آمریکا	1 میلیون تن	استرالیا	4
699 هزار تن	کانادا	730  هزار تن	آمریکا	5
695 هزار تن	هند	680 هزار تن	مکزیک	6
480 هزار تن	قزاقستان	500 هزار تن	بولیوی	7
421.7 هزار تن	بولیوی	360 هزار تن	قزاقستان	8
390 هزار تن	مکزیک	340 هزار تن	کانادا	9
385.6 هزار تن	ایرلند	260 هزار تن	سوئد	10
225 هزار تن	روسیه			11
192.5 هزار تن	سوئد			12
174 هزار	برزیل			13
160هزار	ایران			14
100هزار	لهستان			15

کشورهای وارد کننده روی جهان در سال 2017 [4]

چین با واردات 2.5 میلیارد دلاری روی در سال 2017 اولین وارد کننده این محصول بوده و 12.4 درصد کل واردات روی در جهان را به خود اختصاص داده است.

آمریکا با 2.2 میلیارد دلار 11.1 درصد واردات روی جهان را در همین سال داشته و بعد از آن آلمان 1.9 میلیارد دلار 9.2 درصد واردات روی جهان را داشته است.

 

وضعیت تولید و صادرات روی در ایران

در سال 1392 تا 1396 جمهوری اسلامی ایران ایران در مجموع یک میلیارد و 73 میلیون دلار صادرات روی داشته است. در سال 2017 ایران 302 میلیون دلار صادرات شمش داشته که با کسب رتبه پانزدهم صادر کنندگان جهان، توانست 1.6 درصد از کل صادرات جهان را به خود اختصاص دهد. ایران بعد از چین، هند و قزاقستان، چهارمین تولید کننده فلز روی در آسیا می‌باشد. مصرف سرانه روی در ایران 1.14 کیلوگرم در سال است و مقایسه آن با دیگر مناطق جهان نشان دهنده قلت مصرف در ایران است. این رقم در کشورهای غرب اروپا 5.9 کیلو گرم، در آمریکای شمالی 3.4 کیلو گرم و در چین 2.5 کیلو گرم می‌باشد. 

طبق بررسی‌های بعمل آمده، این مقدار مصرف در کشورمان قابل افزایش است. افزایش قابل توجه مصرف روی در صنایع گالوانیزه و صنایع زیر بنایی و خودرو سازی و لوکوموتیو و واگن سازی ایران بشدت در مصرف روی کشور تاثیر گذار خواهد بود. البته در ایران ظرفیت افزایش مصرف سرانه سرب نیز به میزان 0.93 کیلوگرم وجود دارد که در اروپا مصرف آن 4 کیلو و در چین 1.7 کیلوگرم می‌باشد. که بدلیل مصارف سرب و روی در خودرو سازی و کاهش تولید کارخانجات مذکور، تولید سرب و روی نیز در کشور کاهش یافته است. در حقیقت 600 معدن سرب و روی در کشور کشف گردیده ولی از مقدار کمی از آنها بهره برداری می‌شود.  ایران ظرفیت تولید سالانه 450 هزار تن شمش روی را دارد و حدود 80 شرکت در این زمینه فعال بوده و ظرفیت ایجاد حدود 20 هزار فرصت شغلی را دارند. نزدیک 80 درصد محصولات تولیدی این صنعت صادر می‌شود که در حال حاضر 32 درصد از ظرفیت این شرکتها فعال است. بزرگترین معادن خالص سرب و روی ایران در انگوران زنجان قرار دارند که 26 درصد روی و 6 درصد سرب کشور از آنجا تامین شده و 23 میلیون تن ذخایر شناخته شده دارد. این معدن مجموعا ظرفیت تولید سالانه 2.4 میلیون تن سرب و روی را دارد.

بنابراین به نسبت ذخایر و ظرفیت‌های موجود توان عملیاتی پایین است و با ایجاد شرایط تامین مالی خارجی (فاینانس) برای صادرات و خرید ارزان‌تر مواد اولیه، امکان صادرات، فراهم می‌شود، زیرا امکان رقابت با خارجی‌ها در شرایط فعلی وجود ندارد. عیار خاک معدن انگوران (زنجان) کمتر از ۱۰ درصد است و حدود ۹۰ درصد خاک انتقالی به کارخانه‌های فرآوری، غیر قابل مصرف است و هزینه جابجایی بر این بخش تحمیل می‌کند ضروری است فرایند فراوری در محل معدن انجام شود. ضمن اینکه پیش بینی شده است ذخیره محدود معدن سرب و روی انگوران هشت تا ۱۰ سال دیگر به اتمام برسد و انتظار می رود با فعال شدن معدن مهدی آباد، خاک مورد نیاز واحدهای تولیدکننده سرب و روی تامین شود. 

معدن مهدی آباد یزد بعد از انگوران، بزرگترین معدن سرب و روی کشور است که حدود 280 میلیون تن ذخایر روی و 120 میلیون تن ذخایر سرب، نقره و باریت دارد. این معدن با شرکت طرف ایرانی با یک شرکت استرالیایی فعالیت می نمود که طرفهای سرمایه گذار خواستار مالکیت معدن شدند که کار متوقف گردید و بعد از مدتی شرکت سرمایه گذاری کارون با سرمایه گذاری یک میلیارد دلار فعالیت را از سر گرفت.

آثار منفی فلز روی بر محیط زیست

سولفید روی موجب اسیدی شدن باران می‌شود. از سویی بوجود آمدن منو اکسید کربن و اکسید سدیم بوجود آمده در فرایند تولید روی، مخرب محیط زیست می‌باشند. اکسید سدیم در تماس با آب، خوردگی ایجاد می‌کند و منو اکسید کربن در بدن انسان و حیوان سمی است. تجمع و انباشت روی در بدن انسان نیز بسیار مضر است.

کشور چین علیرغم ظرفیتهای بسیار بالا یعنی حدود 13 میلیون تن فلزات مختلف در سال با مشکلات متعدد محیط زیستی روبرو شد و در سال 2016 معادن بزرگ سرب و روی سیچوان و همچنین معادن دیگر در هشت استان چین بنامهای Tibet, Qinghai, Xinjiang, Jilin, Zhejiang,  Shandong  و  Hainan تحت فشار بازرسان آزاد و داوطلب و دولتی محیط زیست این کشور قرار گرفتند و فعالیت بخشهای بزرگی از آنها معلق یا تعطیل گردید.

موضوع آلوده سازی محیط زیست و دام و طیور و محصولات کشاورزی موجب شده که بسیاری از کشورهای تولید کننده سرب و روی به وارد کنندگان عمده تبدیل شوند و تولید خود را کاهش دهند.

در حال حاضر بر اساس گزارش کارشناسان سازمان بهداشت جهانی و سازمانهای بین المللی محیط زیست، آمار رساله‌های دکتری و مقالات علمی – تحقیقاتی بین المللی در زمینه مدیریت و نظارت با ثبات پسماند معادن کشورها بشدت افزایش یافته و دولتها در این زمینه نگرانی خود را به سازمانهای تخصصی منتقل نموده اند و با هماهنگی آنها شرایط توسعه معادن و بهره برداری از آنها را ادامه می دهند. بیشترین مقالات علمی در زمینه آثار تحولات شیمیایی محیطی پسماند معادن بوده است که می طلبد کشورهای جهان با یکدیگر در این زمینه تبادلات علمی و تحقیقاتی داشته باشند.

نتیجه گیری:

الف) بر اساس برآوردهای بازارهای مالی و تجاری بین المللی، پروژه‌های عظیم تولید روی در سالهای 2013 الی 2021 بدلایل محیط زیستی و مشکلات فنی و سرمایه ای فروکش کرده و پیش بینی شده است: با تلاشهای انجام شده در جهان، از سال 2022 فرایند تولید و عرضه روی در جهان روند افزایش تولید و عرضه را در حد مازاد نیاز بازار در پیش خواهد گرفت. به گونه ای که حدود 200 هزار تن در سال مازاد بازار، روی تولید خواهد شد. این نکته به معنی روند کاهشی قیمت بعد از 2020 خواهد بود. در حال حاضر، بدلیل کسری مورد نیاز بازار جهانی، قیمت این محصول از حدود هر تن 1600 دلار در سال 2009 به 2570 دلار در سالجاری رسیده است.

ب ) تهدیدهای زیست محیطی پسماند تولید سرب و روی در کشور و گسترش بیماریهای صعب العلاج مانند سرطان، بدلیل آبیاری مزارع کشاورزی و باغات با آبهای آلوده خروجی کارخانجات سرب و روی و الحاق آنها به رودخانه‌ها و دریا و همچنین آلودگی هوای بخشی از مناطق کشور که موجب بارش باران‌های اسیدی می‌شود، بخشی از اقدامات سلبی و موانع گسترش این صنعت ناشی از این تهدیدها می‌باشد. 

 

[1] https://www.mining-technology.com/comment/zinc-outlook-2019/

[2] https://investingnews.com/daily/resource-investing/base-metals-investing/zinc-investing/top-zinc-producing-countries/

[3] https://www.statista.com/statistics/449056/china-zinc-production/

[4] http://www.worldsrichestcountries.com/top-zinc-importers.html