پروژه شهر جدید عُمره و ابعاد اقتصادی و توسعهای آن
پروژه شهر جدید عُمره یکی از راهبردیترین ابتکارات اردن در حوزه اقتصاد، برنامهریزی شهری، جذب سرمایهگذاری و توسعه پایدار به شمار میرود. این طرح با ساختاری آیندهنگر و مبتنی بر همکاری دولت و بخش خصوصی، توان آن را دارد که: ساختار اقتصادی کشور را متحول کند؛ فشار جمعیتی و خدماتی از پایتخت را کاهش دهد؛ فرصتهای گسترده اشتغال، نوآوری و سرمایهگذاری ایجاد کند؛ الگویی برای توسعه شهری مدرن در اردن و منطقه ارائه دهد.
ضرورت اجرای پروژه
رشد انباشته جمعیت، محدودیت توسعه عمرانی و فشردگی زیرساختها در شهرهای عمان[2] و زرقاء، نیاز به ایجاد یک کانون جدید برای اسکان، کار و سرمایهگذاری را به ضرورتی فوری تبدیل کرده است. شهر «عُمره» در این چارچوب طراحی شده تا:
- فشار جمعیتی و خدماتی از پایتخت کاسته شود؛
- ظرفیتهای توسعهای و اقتصادی در فضایی برنامهریزیشده و آیندهنگر فراهم شود؛
- زیرساختهای مدرن و کارآمد برای نسلهای آینده ایجاد گردد.
ماهیت پروژه و اهداف کلیدی آن
پروژه «عُمره» تنها یک طرح عمرانی نیست، بلکه گذار به مدل نوین شهرسازی مبتنی بر اقتصاد شهرهای مدرن است؛ مدلی که در آن سکونت، کار، تولید، خدمات، فرهنگ، ورزش و فناوری در یک محیط یکپارچه و جذاب برای سرمایهگذاران ترکیب میشوند.
اهداف کلیدی پروژه شامل:
- ایجاد یک چرخه اقتصادی متکی بر زیرساختهای پیشرفته؛
- جذب سرمایهگذاری داخلی و خارجی؛
- توسعه فرصتهای شغلی در دهها بخش اقتصادی؛
- بهبود بهرهوری و خلق ارزش افزوده برای اقتصاد ملی؛
- کاهش فشار جمعیتی و خدماتی از شهرهای اصلی؛
- تقویت همکاری دولت و بخش خصوصی در چارچوب شراکت واقعی؛
- تسریع روند نوسازی اقتصادی کشور.
ویژگیهای اجرایی و ساختاری پروژه
پروژه شهر «عُمره» بهعنوان طرحی فرادولتی و بلندمدت طی ۲۵ سال اجرا میشود. تمامی زمینهای پروژه، به مساحت حدود ۵۰ هزار هکتار، در مالکیت دولت بوده و ۴۰ هزار هکتار آن برای توسعه سرمایهگذاری تخصیص یافته است.
این اراضی تحت مدیریت «صندوق سرمایهگذاری اردنی» قرار گرفته و شرکت «توسعه شهرها و تأسیسات دولتی» بهعنوان بازوی توسعهای پروژه تأسیس شده است.
مرحله نخست پروژه: فعالیتها و زیرساختهای اصلی
در نخستین مرحله، مجموعهای از پروژههای عمرانی، خدماتی، ورزشی، فرهنگی و فناوری آغاز میشود که از جمله مهمترین آنها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- مرکز بینالمللی نمایشگاهها و کنفرانسها (تکمیل در ۲۰۲۷)
- شهر ورزشی یکپارچه شامل ورزشگاه بینالمللی فوتبال (تکمیل در ۲۰۲۹)
- شهرک المپیک و سالنهای چندمنظوره ورزشی
- پیست بینالمللی مسابقات اتومبیلرانی
- پارک زیستمحیطی نمونه با مساحت حداقل 1000000متر مربع
- شهر بازی مدرن (تکمیل در ۲۰۲۸)
- مناطق تجاری، خدماتی و تفریحی
- شهر آموزشی و مرکز فناوری برای سرمایهگذاری در آموزش و نوآوری
- موزهها و فضاهای فرهنگی از جمله توسعه موزه خودروهای سلطنتی
تأمین مالی مرحله نخست عمدتاً از طریق سرمایهگذاری داخلی و خارجی انجام خواهد شد.
آثار اقتصادی و اشتغالزایی
برآوردها نشان میدهد اجرای مرحله نخست پروژه میتواند:
- هزاران فرصت شغلی مستقیم و غیرمستقیم ایجاد کند؛
- بیش از ۵۲ بخش اقتصادی را فعال و تحریک کند؛
- بخشهای پیمانکاری، ساختوساز، حملونقل، گردشگری و صنایع ساختمانی را به حرکت درآورد؛
- زمینه رشد بخش خصوصی و ابتکار عمل در حوزههای سرمایهگذاری را فراهم سازد.
کارشناسان اقتصادی نیز تأکید دارند که این پروژه میتواند به افزایش نرخ رشد اقتصادی کمک کرده و زمینه را برای تحرک توسعهای پایدار فراهم کند.
دیدگاه کارشناسان
1- یوسف منصور وزیر پیشین امور اقتصادی
- پروژه را یکی از حیاتیترین طرحهای کشور میداند.
- معتقد است اجرای آن در چارچوب «چشمانداز نوسازی اقتصادی» کاملاً قابل پیشبینی است.
- تأکید میکند زمینهای دولتی هزینه اجرا را کاهش داده و بازده اقتصادی را افزایش میدهد.
- نقش بخش خصوصی را در تأمین مالی و نوآوری کلیدی میداند.
2- ماهر مدادحه وزیر پیشین توسعه بخش عمومی
- پروژه را آغازگر مرحلهای جدید در توسعه و برنامهریزی میداند.
- هشدار میدهد دوره طولانیمدت پروژه ممکن است آثار کوتاهمدت آن را محدود کند.
- بر اهمیت فراهمسازی مشوقهای جدی برای جذب سرمایهگذاران تأکید دارد.
3 -زهیر العمری رئیس پیشین انجمن سرمایهگذاران بخش مسکن
- پروژه را تجلی حرکت بهسوی اقتصاد شهرهای مدرن ارزیابی میکند.
- معتقد است اجرا موجب تحرک بزرگ در ساختوساز و فعالیتهای پیمانکاری خواهد شد.
- تأکید دارد که برای موفقیت باید شراکت واقعی با بخش خصوصی شکل گیرد.
- پیشنهاد میدهد نظام معماری و ساختمانی شهر جدید متفاوت، بلندمرتبهتر و مقرونبهصرفه باشد تا هزینه مسکن کاهش یابد.
ملاحظات و چالشهای احتمالی
با وجود ظرفیتهای گسترده، پروژه با چالشهایی نیز مواجه است که باید مدیریت شود:
- ضرورت تداوم سیاسی و اجرایی در دوره ۲۵ ساله؛
- نیاز به تضمین تأمین مالی پایدار و متنوع؛
- اهمیت ایجاد مشوقهای جذاب و چارچوبهای شفاف برای سرمایهگذاران؛
- مدیریت هماهنگی بینبخشی میان نهادهای دولتی، خصوصی و محلی؛
- جلوگیری از تکرار تجربه پروژههای شهری ناموفق در منطقه.
موفقیت این پروژه در گرو پایبندی به تعهدات، تداوم کار در سطح دولتها و ایجاد فضای شفاف و جذاب برای مشارکت بخش خصوصی است. با تحقق این شرایط، شهر «عُمره» میتواند به یکی از مهمترین نقاط تحول اقتصادی و توسعهای اردن در دهههای آینده تبدیل شود.[3]
[1] - نامگذاری شهر جدید به عمره به خاستگاه مقدس دینی این نام در نزد دولت و مردم اردن باز میگردد. دو خیابان اصلی، بزرگ و مرکزی شهر امان که مرکز دفاتر و شرکت های بزرگ تجاری است به مکه و مدینه منوره نامگذاری شده است.
[2] - شهر امان پایتخت اردن که در موقعیت کوهستانی قرار گرفته هم اکنون بیش از 5میلیون از 11میلیون جمعیت این کشور را در خود جای داده است و به دلایلی همچون رشد و توسعه سریع و بدون برنامه ریزی و آینده نگری از یکسو و نبود زیر ساخت مناسب برای تسهیل در گردش وسایل نقلیه عمومی و خصوصی از سوی دیگر، اینک با مشکل بزرگ ترافیک های سنگین به ویژه در ساعات اداری روبرو شده است. دولت برای برون رفت از مشکلات پیش روی امان، اینک با پروژه شهر عمره در نظر داد تا این شهر را در نزدیکی پایتخت و در زمینی مسطح اجرا نماید.
[3] - الغد شمارگان 3دسامبر2025.