افزایش درآمدهای صادراتی اوگاندا

درآمد صادراتی اوگاندا در ماه می ۲۰۲۵ به‌طور قابل‌توجهی رشد کرده و به رقم 1.198 میلیارد دلار رسیده است. ارزش کل صادرات نسبت به ماه پیش از آن، رشد ۶.۹ درصدی را تجربه کرده و نسبت به سال گذشته نیز ۳۶.۸ درصد رشد داشته است. طلا با سهم ۴۰.۴ درصدی، بزرگ‌ترین منبع درآمد صادراتی اوگاندا به شمار می­رود و بازارهای هدف نیز عمدتاً غرب آسیا، شرق آفریقا و اتحادیه اروپا هستند. دولت اوگاندا با تمرکز بر بهبود کیفیت محصولات و توسعۀ زیرساخت‌ها، هدف دستیابی به درآمد صادراتیِ ۲۰ میلیارد دلاری را دنبال می‌کند.

مقدمه

اقتصاد اوگاندا طی سال‌های اخیر شاهد تحولات مهمی در بخش صادرات بوده که به رشد قابل توجه درآمدهای ارزی این کشور منجر شده است. به‌ویژه در سال ۲۰۲۵، افزایش صادرات کالاهایی مانند قهوه، طلا، کاکائو و دیگر محصولات کشاورزی، باعث رشد چشمگیر درآمدهای صادراتی و بهبود تراز تجاری کشور شده است. این موفقیت‌ها در پرتو اقدامات دولت برای بهبود کیفیت محصولات، توسعۀ زیرساخت‌ها و تقویت توانمندی‌های تولیدکنندگان به‌دست آمده و افق‌های نسبتاً روشنی را برای اقتصاد اوگاندا پیش‌روی این کشور قرار داده است.

افزایش درآمد صادراتی اوگاندا

گزارش­ رسمی دولت اوگاندا که در اوت 2025 منتشر شده است، نشان می­دهد صادرات این کشور در ماه می سال جاری به درآمد بالایی به میزان 4.3 هزار میلیارد شیلینگ دست یافته که این رشد، ناشی از تقاضای جهانی و بهبود تولید کالاهای کشاورزی و معدنی بوده است. داده‌های گزارش جدید عملکرد اقتصادی وزارت دارایی نشان می‌دهد که ارزش کل صادرات با رشد 6.9 درصدی از 1.120 میلیارد دلار (۴ هزار میلیارد شیلینگ) در آوریل به 1.198 میلیارد دلار (4.3 هزار میلیارد شیلینگ) در می ۲۰۲۵ افزایش یافته است.

این رشد عمدتاً از افزایش صادرات قهوه، کاکائو، طلا، چای، ماهی، لوبیا، انواع میوه‌ها و سبزیجات ناشی شده است. در مقایسه با همین ماه در سال گذشته، مجموعِ ارزش صادرات، رشدِ 36.8 درصدی را نشان می‌دهد و از 876.4 میلیون دلار (3.2 هزار میلیارد شیلینگ) در ماه می سال گذشته به این سطح رسیده است.

دانه‌های کاکائو نیز سهم قابل توجهی در سبد صادراتی داشته‌اند، به‌طوری که درآمد حاصل از آن از 105.58 میلیون دلار (381.1 هزار میلیارد شیلینگ) در آوریل به 108.58 میلیون دلار (391.9 میلیارد شیلینگ) در می ۲۰۲۵ افزایش یافته است. در مقایسه با همین ماه سال گذشته که صادرات کاکائو تنها 22.14 میلیون دلار (۸۰ میلیارد شیلینگ) درآمد داشته، این امر نشان‌دهندۀ رشد چشمگیر سالانۀ 390.4 درصدی است. حجم صادرات نیز بیش از سه برابر شده و از 3.010 تن به 9.867 تن رسیده است.

به گفتۀ وزارت دارایی، این افزایش چشمگیر نتیجۀ ترکیب دو عامل مهم بوده است: کمبود جهانی کاکائو به‌دلیل برداشت‌های ضعیف در کشورهای عمدۀ تولیدکننده مانند ساحل عاج و غنا، و همچنین بهبود عملکرد و کیفیت محصول در اوگاندا.

صادرات طلا نیز از 462.86 میلیون دلار (1.71 هزار میلیارد شیلینگ) در آوریل به 485.83 میلیون دلار (1.8 هزار میلیارد شیلینگ) در می ۲۰۲۵ افزایش یافته که نشان‌دهندۀ رشد ماهانۀ ۵ درصدی است. در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته که صادرات طلا 455.33 میلیون دلار (1.64 تریلیون شیلینگ) بود، این رقم رشد سالانۀ 6.7 درصدی را نشان می‌دهد. این عملکرد باعث شده است طلا همچنان در رتبۀ اول صادرات اوگاندا از نظر درآمد باقی بماند و 40.4 درصد از کل درآمد صادراتی کشور را به خود اختصاص دهد.

سایر صادرات کشاورزی نیز رشد قابل توجهی ثبت کردند؛ صادرات چای به‌طور چشمگیری از 3.77 میلیون دلار (13.6 میلیارد شیلینگ) در آوریل به 6.53 میلیون دلار (23.6 میلیارد شیلینگ) در می ۲۰۲۵ افزایش یافته که معادل رشد 73.2 درصدی است. صادرات ماهی نیز از 12.09 میلیون دلار (43.6 میلیارد شیلینگ) به 13.97 میلیون دلار (50.4 میلیارد شیلینگ) رسیده و رشدی 15.6 درصدی را در همین بازه زمانی ثبت کرده است. صادرات حبوبات نیز با رشد چشمگیری از 1.74 میلیون دلار (6.3 میلیارد شیلینگ) به 3.13 میلیون دلار (11.3 میلیارد شیلینگ) افزایش یافته که رشد ماهانۀ 79.9 درصدی را نشان می‌دهد.

آمارهای رسمی نشان می­دهد قهوه همچنان پس از طلا دومین کالای عمدۀ صادراتی اوگاندا باقی مانده است. درآمد حاصل از قهوه از 214.38 میلیون دلار (773.9 میلیارد شیلینگ) در آوریل به 243.95 میلیون دلار (880.6 میلیارد شیلینگ) در می ۲۰۲۵ افزایش یافته که معادل رشد 13.8 درصدی است.

این رقم نسبت به می ۲۰۲۴ افزایش 91.6 درصدی را نشان می‌دهد که ناشی از بهبود قیمت‌های جهانی و افزایش حجم صادرات قهوه بوده است. اوگاندا در این دوره، 47 هزار و 606 تن قهوه صادر کرده است و این بخش همچنان یکی از مهم‌ترین منابع اشتغال و درآمد برای هزاران کشاورز اوگاندایی محسوب می‌شود.

مقاصد صادراتی کالاهای اوگاندایی

صادرات کالاهای اوگاندا طیف گسترده‌ای از بازارهای بین‌المللی را پوشش داده و منطقۀ غرب آسیا همچنان جایگاه نخست را به‌عنوان مقصد اصلی صادرات این کشور حفظ کرده است. این منطقه 34.4 درصد از کل صادرات اوگاندا را به خود اختصاص داده و تنها امارات متحده عربی 98.4 درصد از این کالاهای صادراتی به مقصد خاورمیانه- از جمله طلا و کالاهای با ارزش بالا- را وارد کرده است.

کشورهای «جامعۀ شرق آفریقا»[1] که در جایگاه دوم مقاصد صادراتی قرار دارند، ۲۵ درصد از کل صادرات اوگاندا را جذب کرد­ه­اند. طبق آمارهای اعلام­شده، حدود 20.4 درصد از صادرات به کشورهای این مجموعه از طریق تجارت غیررسمی فرامرزی انجام شده که نشان‌دهندۀ تداوم اهمیت تجارت منطقه‌ای خرد، به‌ویژه در کالاهایی همچون محصولات کشاورزی، منسوجات و کالاهای صنعتی است.

از دیگر بازارهای مهم صادراتی می‌توان به اتحادیۀ اروپا با سهم 19.1 درصد و دیگر کشورهای آسیایی با سهم 15.5 درصد اشاره کرد. این مناطق همچنان بازارهای مهمی‌برای قهوه، ماهی، چای و کاکائو محسوب می‌شوند؛ محصولاتی که به‌دلیل کیفیت بالا و افزایش حجم تولید در اوگاندا، همواره از تقاضای پایدار جهانی برخوردار بوده‌اند.

 

تراز تجاری

با وجود عملکرد مطلوب صادراتی، اوگاندا در ماه می ۲۰۲۵ همچنان با کسری تجاری مواجه بوده است. این کشور کسری تجاری به میزان 110.85 میلیون دلار (400.1 میلیارد شیلینگ) با سایر کشورهای جهان ثبت کرد. این رقم نسبت به کسری ماه می ۲۰۲۴ به میزان 15.2 درصد و نسبت به آوریل ۲۰۲۵ به میزان 3.3 درصد بهبود یافته است. کاهش کسری عمدتاً ناشی از رشد چشمگیر درآمدهای صادراتی است که از افزایش واردات پیشی گرفته است.

مقایسۀ ماهانه بین آوریل و می ۲۰۲۵ نیز روند مثبتی را نشان می‌دهد در حالی که درآمدهای صادراتی با افزایش 6.9 درصدی از 1.120 میلیارد دلار (۴ هزار میلیارد شیلینگ) در آوریل به 1.198 میلیارد دلار (4.3 هزار میلیارد شیلینگ) در ماه می رسیده، اما ارزش واردات با رشد 6 درصدی از 1.235 میلیارد دلار (4.5 هزار میلیارد شیلینگ) در آوریل به 1.309 میلیارد دلار (4.7 هزار میلیارد شیلینگ) در ماه می، افزایش یافته است.

دیدگاه دستاندرکاران و فعالان اقتصادی

آپولو مونگیندا مسئول ارشد ارتباطات وزارت دارایی اوگاندا در خصوص داده­ های این گزارش اقتصادی اظهار داشت که دولت، مداخلات مختلفی برای رشد صادرات اوگاندا و افزایش حجم و درآمدهای صادراتی انجام داده است. او گفت: «درآمد سالانۀ اوگاندا از صادرات رشد قابل توجهی تجربه کرده است. بسیار امیدواریم که در چند سال آینده، درآمد صادراتی اوگاندا به ۲۰ میلیارد دلار برسد».

اودرِک روابووگو رئیس کمیسیون مشورتی ریاست‌جمهوری در امور صادرات و توسعۀ صنعتی، این عملکرد را نتیجۀ اقدامات هدفمند در سطح ملی دانسته که بر بهبود کیفیت و آمادگی صادرات در سراسر زنجیرۀ ارزش، متمرکز بوده است. وی در همین راستا اظهار داشت: «افزایش چشمگیر درآمدهای صادراتی، نشان‌دهندۀ موفقیت اقدامات هماهنگی است که با همکاری نزدیک بین کشاورزان، فرآوری‌کنندگان و صادرکنندگان برای ارتقای کیفیت محصولات انجام شده است. هنگامی‌که تولیدکنندگان از طریق آموزش، مشارکت و برنامه‌های آمادگیِ صادرات توانمند می‌شوند، ارزش عظیمی‌برای کشور ایجاد می‌کنیم».

ویلیام مویانجا مدیرعامل شرکت زیگوتی کافی ورکس اظهار داشت: «افزایش کنونی درآمد صادرات قهوه، بازتاب سال‌ها تلاش کشاورزان و فرآوری‌کنندگان است. خریداران بین‌المللی تنها به دلیل کمبود محصول، پول بیشتری نمی‌پردازند، بلکه به برند اوگاندا اعتماد دارند».

در همین زمینه، رز کاتو ناکایِنگا مدیرعامل تعاونی زنان و جوانان زیگوتی در منطقه میتیانا و عضو سابق هیات مدیرۀ نهاد منحل‌شدۀ موسوم به سازمان توسعۀ قهوۀ اوگاندا نیز بیان داشت: «به‌عنوان یک تعاونی، از نزدیک شاهد بوده‌ایم که چگونه قیمت‌های بهتر در بازار جهانی زندگی‌ها را تغییر می‌دهد، به‌ویژه برای زنان و جوانان. افزایش تقاضا برای قهوۀ اوگاندا به کشاورزان خرده‌پا این امکان را داده که در مزارع خود بیشتر سرمایه‌گذاری کرده و شیوه‌های بهتر پس از برداشت را به کار گیرند».

• اقتصاد اوگاندا به طور تاریخی مبتنی بر کشاورزی بوده، به‌گونه‌ای که صادرات عمدۀ آن شامل قهوه، چای، پنبه، ماهی و دیگر محصولات کشاورزی با ارزش بوده است. این کشور تا مدت‌ها به شدت وابسته به صادرات محصولات اولیه بدون ارزش افزوده بوده و صادرات طلا نیز از اواسط دهۀ ۲۰۱۰ به صدر صادرات اوگاندا راه یافت و ترکیب درآمدهای صادراتی کشور را دگرگون کرد. رشد اقتصادی این کشور پیش از همه‌گیری کرونا حدود ۵ تا ۶ درصد در سال بود، اما برخی مشکلات ساختاری همچون فقدان زیرساخت‌های مناسب، غیرصنعتی بودن و اتکای زیاد به کشاورزیِ خرد، توان رقابتی را محدود می‌کرد. با این حال، اقتصاد اوگاندا پس از کووید-۱۹ در حال بازیابی خود بوده و در هر دو بخش کشاورزی و صادرات مواد معدنی، روند بهتری دیده می‌شود. با این حال، کسری تجاری همچنان پابرجا و وابستگی به واردات، بالا باقی مانده است.
• اگر تقاضای جهانی برای محصولات کشاورزی به شکل فعلی تداوم پیدا کند، اوگاندا هدف صادراتیِ ۲۰ میلیارد دلاری را ظرف کمتر از پنج سال آتی، محقق خواهد ساخت. علاوه بر این، تکمیل پروژه‌های تولید نفت و پالایشگاه (پیش‌بینی­شده برای سال مالیِ2026–2025) تنوع صادرات را فراتر از کشاورزی و طلا، افزایش داده و درآمد صادراتی را می­تواند تا دو برابر افزایش دهد.
• حدود ۷۰ درصد جمعیت شاغل اوگاندا را کشاورزان خرد تشکیل می­دهند و از این رو، زنجیره‌های تامین صادرات کشاورزی در این کشور بسیار پراکنده است. تعاونی‌ها و گردآورندگان غیررسمی، نقش مهمی در سازماندهی تولید دارند اما از نظر ظرفیت و قابلیت اطمینان، متفاوت هستند. اعتمادسازی و روابط بلندمدت با این فعالان اقتصادی محلی برای تضمین کیفیت محصول و حجم مستمر، ضرورت دارد.
• اوگاندا در گزارش سهولت کسب‌وکار بانک جهانی از رتبۀ 127 در سال 2018، به رتبۀ ۱۱۶ از میان ۱۹۰ اقتصاد در سال ۲۰۲۰ صعود کرده است. پیشرفت‌هایی نیز در زمینۀ راه‌اندازی کسب‌وکار و تجارت فرامرزی حاصل شده، اما همچنان پیچیدگی­هایی در اجرای قراردادها و صدور برخی مجوزها دیده می­شود. هرچند قانون سرمایه‌گذاری اوگاندا که در سال 2019 مورد بازنگری قرار گرفته، مشوق‌هایی مانند معافیت‌های مالیاتی و تضمین‌های عدم مصادره را ارائه می‌دهد، اما رعایت رویه‌های قانونی ممکن است پیچیدگی­هایی به­همراه داشته باشد و طبیعتاً سرمایه‌گذاران باید انتظار رویه‌های بوروکراتیکِ طولانی‌تری نسبت به بازارهای توسعه‌یافته‌تر را داشته باشند.

[1] EAC