برنامه قزاقستان برای تولید هیدروژن سبز

با توجه به برنامه‌های اتحادیه اروپایی برای واردات هیدروژن تولیدشده از طریق الکترولیز آب با استفاده از برق از منابع تجدیدپذیر، قزاقستان در فهرست کشورهای بالقوه صادرکننده این محصول به اتحادیه مذکور قرار گرفته است. ا

در سال‌های اخیر، علاقه فزاینده‌ای در سراسر جهان به طرح‌های اتحادیه اروپا برای افزایش واردات هیدروژن سبز (تولید شده از طریق الکترولیز آب با استفاده از برق از منابع تجدیدپذیر) در سراسر جهان وجود داشته است. انتظار می‌رود اتحادیه اروپا تا سال 2030 سالانه 10 میلیون تن از چنین هیدروژنی وارد کند. بروکسل و کشورهای اتحادیه اروپا در حال برقراری تماس با تامین‌کنندگان بالقوه هستند که ممکن است قزاقستان را نیز شامل شود. در نوامبر 2022، آستانه یک توافقنامه مشارکت راهبردی با بروکسل در مورد هیدروژن سبز و مواد خام حیاتی امضا و در مارس 2023، آلمان یک دفتر دیپلماسی هیدروژن در قزاقستان افتتاح نمود.

با این حال، موانع زیادی برای اجرای طرح‌های اروپایی وجود دارد. زیرساخت‌های فرامرزی برای انتقال هیدروژن گران است. قیمت آن به آرامی در حال کاهش است و تقاضای صنعتی برای هیدروژن پاک (تولیدشده با استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر) هنوز کمتر از حد انتظار است. در ژوئیه 2024، گزارشی از سوی دیوان محاسبات اروپا سروصدای زیادی در رسانه‌ها ایجاد کرد و خواستار "بازبینی واقع‌بینانه" اهداف بلندپروازانه اتحادیه اروپا برای تولید و واردات هیدروژن شد. در این شرایط، برای تولیدکنندگان بالقوه هیدروژن مانند قزاقستان عاقلانه‌تر خواهد بود که بجای تمرکز بر صادرات، بر کربن زدایی اقتصاد خود متمرکز شوند.

در ژوئن 2021 جایگاه قزاقستان در نقشه جهانی هیدروژن ترسیم شد. در این زمان شرکت انرژی سوئدی-آلمانی سوویند[1] برنامه‌های خود را برای تولید هیدروژن سبز در قزاقستان به عنوان بخشی از پروژه "هایرآسیاوان"[2] اعلام کرد. این پروژه 50 میلیارد دلاری قرار بود یکی از بزرگترین پروژه‌های جهان باشد. علیرغم تردیدها در مورد امکان‌سنجی این طرح، سرمایه‌گذاران یک توافقنامه رسمی‌با مقامات قزاقستان در اکتبر 2022 امضا کردند.

این ابتکار شامل استقرار نیروگاه‌های بادی و خورشیدی با ظرفیت کل 40 گیگاوات در استان منگیستائو در نزدیکی دریای خزر است. این عدد برابر بیش از کل سیستم تولید انرژی حال حاضر قزاقستان است. این نیروگاه‌ها تا سال 2030 قادر خواهند بود سالانه 2 میلیون تن هیدروژن سبز یا 11 میلیون تن آمونیاک سبز تولید کنند. هایرآسیاوان در حال حاضر در مرحله طراحی اولیه بوده و انتظار می‌رود تصمیم نهایی سرمایه‌گذاری در سال 2026 اتخاذ شود.

سوویند در درجه اول با چشم‌انداز صادرات هیدروژن به اروپا وارد قزاقستان شد. با این حال، سطح کنونی تقاضای اروپا برای هیدروژن و نرخ رشد آن سوالات زیادی را ایجاد می‌کند. اتحادیه اروپا اولین نهادی بود که تصمیم گرفت سهمیه‌های اجباری برای هیدروژن سبز را برای صنعت و حمل‌ونقل معرفی کند (که در سال 2030 لازم‌الاجرا خواهند شد). اما این نظر وجود دارد که این تقاضا حداقل در مرحله اولیه توسط تامین‌کنندگان اروپایی کاملاً برآورده خواهد شد. ممکن است سهمیه‌ها افزایش یابد، اما هنوز هدف خاصی برای دوره پس از 2035 مشخص نشده است.

علاوه بر این، همه کشورهای اتحادیه اروپا از نظر سیاسی از خریدهای خارجی هیدروژن در مقیاس بزرگ حمایت نمی‌کنند. راهبرد واردات هیدروژن آلمان، اولین سند در نوع خود، که در ژوئیه 2024 به تصویب رسید، بیان می‌کند که آلمان قصد دارد تا سال 2030، 50 تا 70 درصد از کل مصرف هیدروژن خود را وارد کند و این درصد می‌تواند تا سال 2045 حتی بیشتر افزایش یابد. ولی کشورهای اتحادیه اروپا بیشتر علاقمند به توسعه تولیدات خود هستند. به عنوان مثال، فرانسه تکیه بر واردات را غیر منطقی می داند، زیرا این امر می‌تواند منجر به وابستگی به تامین‌کنندگان خارجی شود. در عین حال، برخی از کشورهای اتحادیه اروپا مانند اسپانیا و پرتغال، اهداف صادراتی خاص خود را دارند.

تولید رقابتی هیدروژن سبز را می‌توان در بسیاری از نقاط سازماندهی کرد. اما به دلیل نبود زیرساخت‌های حمل‌ونقل برای تحویل آن به اروپا، مشکلاتی به وجود می‌آید. اتحادیه اروپا مبالغ اندکی را برای این اهداف اختصاص می‌دهد. اولویت و دسترسی به منابع مالی اتحادیه اروپا تنها به پروژه خط لوله هیدروژن نروژ-آلمان داده خواهد شد که قرار است عملیات اجرایی آن در سال 2038 آغاز شود. کشورهای اتحادیه اروپا نیز می‌توانند به طور مستقل بودجه را برای توسعه زیرساخت‌ها اختصاص دهند اما آلمان اولویت را به نروژ، بریتانیا و کشورهای مدیترانه می‌دهد و نه قزاقستان. در مورد سرمایه‌گذاران خصوصی، آنها نسبت به سرمایه‌گذاری در چنین پروژه‌های کلانی محتاط هستند.

 مشکل دیگر، انتخاب مسیر تامین است. قبل از جنگ در اوکراین، هیچ مانعی برای انتقال هیدروژن قزاقستان به اروپا از طریق خطوط لوله پیشرفته روسیه وجود نداشت. اکنون این موضوع مطرح نیست و جایگزین برای آن به سختی یافت می‌شود. یکی از گزینه‌ها ایجاد یک خط لوله هیدروژن دریایی از طریق دریای خزر، قفقاز و ترکیه به جنوب اروپا است. با این حال، روسیه قبلاً به شدت با ساخت هر گونه خط‌لوله ترانس‌خزر مخالف بوده است. در این مورد، احتمالاً با استناد به نگرانی‌های زیست‌محیطی، اعتراضاتی را نیز مطرح خواهد کرد.

 گزینه‌های ترکیبی، انعطاف‌ بیشتری را ارائه می‌دهند. به عنوان مثال، هیدروژن را می‌توان به آمونیاک تبدیل و با نفتکش از طریق دریای خزر به آذربایجان فرستاد و از آنجا از طریق "خط لوله آمونیاکی" که هنوز ساخته نشده از طریق دریای سیاه به بلغارستان یا رومانی فرستاده می‌شود. اما چنین طرحی گران خواهد بود. همچنین به کنسرسیوم‌هایی از سرمایه‌گذاران و هماهنگی نزدیک با کشورهای ترانزیتی نیاز دارد.

 با این حال، صادرات هیدروژن لزوماً به خودی خود نباید یک هدف باشد. علاقه روزافزونی به استفاده از هیدروژن پاک در تولید کالاهای صنعتی با ارزش بالاتر برای بازارهای داخلی و خارجی وجود دارد. شیلی، مراکش و آفریقای جنوبی از صادرات هیدروژن به تولید کود، فولاد و سوخت‌های الکتریکی سازگار با محیط‌زیست روی آورده‌اند. چشم‌اندازهای مشابهی در قزاقستان مورد بحث است. استفاده از هیدروژن برای کربن‌زدایی اقتصاد کشور یکی از موضوعات اصلی در مجمع دیپلماسی هیدروژن آسیای مرکزی و اروپا بود که در ماه می سال جاری در آستانه برگزار شد. نمایندگان پروژه‌هایرآسیاوان اکنون به طور فزاینده‌ای بر آمادگی خود برای عرضه هیدروژن به بازار داخلی نیز تاکید دارند.

 قزاقستان می‌تواند از هیدروژن سبز برای کربن‌زدایی پالایشگاه‌ها، کارخانه‌های فولاد و کارخانه‌های شیمیایی خود استفاده کند، اگرچه این امر مستلزم سرمایه‌گذاری قابل‌توجهی است. تاکنون تنها شرکت ملی نفت‌وگاز گام‌های اولیه را برداشته است. در سال 2022، شرکت تابعه آن یعنی KMG Engineering یک مرکز صلاحیت انرژی هیدروژن و یک آزمایشگاه تحقیقاتی فناوری هیدروژن را در آتیرائو راه‌اندازی کرد. KMG اکنون به عنوان بخشی از راهبرد توسعه کم‌کربن خود، تولید هیدروژن پاک را آزمایش می‌کند.

 در متالورژی می‌توان از هیدروژن برای تولید آهن احیاشده مستقیم و در صنایع شیمیایی برای کربن‌زدایی تولید آمونیاک استفاده کرد. در این زمینه، تجربه ازبکستان مورد توجه است. در ازبکستان شرکت دولتی شیمیایی Uzkimyosanoat، با مشارکت ACWA Power عربستان سعودی، در حال توسعه اولین پروژه آمونیاک سبز آسیای مرکزی و برنامه‌ریزی برای تولید کودهای سازگار با محیط‌زیست است. در آینده، پتانسیل قزاقستان در زمینه انرژی‌های تجدیدپذیر و هیدروژن به آن کمک خواهد کرد تا صنایع انرژی‌بر را جذب کند؛ این پروژه، اثر گرانشی انرژی تجدیدپذیر نامیده می‌شود.

 با این حال، سیاست هیدروژنی قزاقستان هنوز در مراحل ابتدایی خود است. راهبرد قزاقستان برای دستیابی به " کربن خنثی" تا سال 2060 اشاره دارد که از هیدروژن پاک برای کربن‌زدایی صنعت استفاده خواهد شد. اما این سند هیچ هدف خاصی را تدوین نکرده و قیمت‌های بسیار پایین گازکربنیک در سیستم تجارت گازهای گلخانه‌ای قزاقستان به انتقال سبز کمک نمی‌کند. همچنین هیچ ابزار سیاستی خاصی برای تحریک تقاضا برای هیدروژن در صنایع کلیدی وجود ندارد.

 با این وجود، پیشرفت‌هایی در این زمینه حاصل شده است. برای مثال، پیش‌نویس «مفهوم توسعه هیدروژن تا سال 2040» که در آوریل 2024 توسط وزارت انرژی قزاقستان منتشر شد، تأکید ویژه‌ای بر تنوع اقتصادی، تشویق تحقیق و توسعه و افزایش سهم شرکت‌های محلی در توسعه فناوری‌های هیدروژنی و یک پروژه آزمایشی برای هیدروژن آبی (تولیدشده از گاز طبیعی با جذب CO2 آزادشده در این فرآیند) تا سال 2030 دارد. این مفهوم، صادرات را به عنوان وظیفه اصلی در نظر نگرفته و اهداف روشنی را تا سال 2040 با محوریت افزایش ظرفیت نیروگاه‌های الکترولیز را به 10 گیگاوات و ایجاد 10 گیگاوات نیروگاه‌های تجدیدپذیر برای تولید هیدروژن سبز ترسیم می‌سازد.

به طور کلی، فقدان زیرساخت‌های حمل‌ونقل فرامرزی و رشد آهسته بازار بین‌المللی هیدروژن، صادرات آن را از قزاقستان به اروپا در کوتاه‌ تا میان‌مدت غیرممکن می‌کند. اما این بدان معنا نیست که پتانسیل قزاقستان برای تولید هیدروژن سبز باید نادیده گرفته شود. می‌توان از آن برای تولید محصولات صنعتی سبز با ارزش‌تر استفاده کرد که در نهایت تأثیر مثبتی بر اقتصاد این کشور خواهد داشت. در این میان، اتحادیه اروپا می‌تواند به قزاقستان در زمینه تحقیق و توسعه، افزایش سرمایه‌گذاری، ایجاد یک چارچوب قانونی قوی و توسعه استانداردهای زیست‌محیطی بالا کمک کند.

 

[1] Svevind

[2] HyrasiaOne