تسریع توسعه صنعت شیمیایی و پتروشیمی قزاقستان با طرح سرمایه‌گذاری ۱۵ میلیارد دلاری

قزاقستان در حال تغییر بخش نفت و گاز خود به سمت تولید با ارزش افزوده بالا است و بر پتروشیمی‌به عنوان یک اولویت ملی استراتژیک تمرکز دارد. یرلان آکنژنوف، وزیر انرژی، در جلسه دولت در ۵ مه 2025، نقشه راهی برای سال‌های ۲۰۲۴ تا ۲۰۳۰ ارائه کرد. این نقشه راه شامل شش پروژه بزرگ به ارزش تقریبی ۱۵ میلیارد دلار است.

انتظار می‌رود این توسعه‌ها حدود ۳۵۰۰ شغل دائمی و ۱۶۰۰۰ شغل موقت ایجاد کنند. دولت از نقشه راهی رونمایی کرده است که هدف آن افزایش پنج برابری تولید پتروشیمی تا سال ۲۰۳۰ است و قصد دارد تولید را از ۳۵۷,۸۰۰ تن در سال ۲۰۲۳ به ۱.۸ میلیون تن تا سال ۲۰۳۰ افزایش دهد.  نگاهی با آمار صادارتی محصولات شیمیایی و پتروشیمی قزاقستان نشان از افزایش چند صد درصدی این محصولات از سال 2020 تا 2024 دارد.

در سال ۲۰۲۴، تولید پتروشیمی قزاقستان به ۵۴۰ هزار تن رسید که۵۰ درصد بیشتر از سال قبل می‌باشد. بر اساس گزارش سرویس مطبوعاتی نخست وزیر یک واحد جدید تولید پارازایلن[1] که در ماه مارس در پالایشگاه نفت آتیرائو راه‌اندازی شد، ۳۳۸۰۰ تن به تولید افزود. زیرساخت‌های کلیدی در پارک فناوری ملی پتروشیمی صنعتی[2] در حال ساخت هستند و ۱۸ پروژه ثبت شده از جمله تولید پلی‌پروپیلن، پلی‌اتیلن و لاستیک مصنوعی در آن وجود دارد. محصولات پتروشیمی‌ بیشتر 2 گروه کالایی نظام هماهنگ 27 و 39 را شامل می‌شود اما محصولات شیمیایی ازنظام هماهنگ دو رقمی 28 تا 38 را شامل می‌گردد.

به گفته آکنژنوف وزیر انرژی قزاقستان، پروژه‌های بزرگ آینده شامل کارخانه‌های پلی‌اتیلن، PET، آلکیلات و اوره هستند که انتظار می‌رود بین سال‌های ۲۰۲۷ تا ۲۰۲۹ راه‌اندازی شوند. دولت همچنین در حال تدوین قانون جدیدی در مورد صنعت پتروشیمی است تا دسترسی عادلانه به مواد اولیه را تضمین کرده و اقدامات حمایتی مالیاتی و مالی را معرفی کند.

در سال ۲۰۲۴، تولید مواد شیمیایی ۷.۷ درصد رشد کرد، در حالی که پتروشیمی‌بیش از ۵۰ درصد افزایش یافت. صادرات محصولات شیمیایی از ۲ میلیارد دلار فراتر رفت که ۱۳ درصد نسبت به سال ۲۰۲۳ افزایش داشت. رشد در ژانویه-مارس 2025 ادامه دارد و این بخش ۱۲.۵ درصد گسترش یافته است.

قزاقستان اکنون ۱۲ کارخانه بزرگ شیمیایی و پتروشیمی، از جمله بزرگترین تأسیسات پلی‌پروپیلن در آسیای مرکزی، واقع در آتیرائو، دارد. سایر پروژه‌های کلیدی شامل سیانید سدیم، سولفات آمونیوم، بوتادین، اوره و تولید PET است.

دولت قصد دارد تا ماه سپتامبر سرمایه‌گذاری خصوصی را جذب کند، فضای سرمایه‌گذاری را بهبود بخشد و قانونی در بخش پتروشیمی تصویب کند. شرکت کازمونای‌گس (شرکت نفت و گاز قزاقستان) توسعه پتروشیمی در قزاقستان را تسریع می‌کند. اسِت ماگائوف، معاون مدیر عامل کازمونای‌گس (KMG)، صنعت پتروشیمی را یک حوزه اولویت‌دار برای تنوع‌بخشی به اقتصاد ملی قزاقستان عنوان نموده است.

کارخانه پلی‌پروپیلن KPI که از اواخر سال 2022 فعالیت می‌کند، در ژانویه تا مارس نسبت به سال گذشته 73 درصد افزایش تولید داشته و به 126000 تن رسیده است. پیش‌بینی می‌شود تولید سالانه به 486000 تن برسد. از زمان راه‌اندازی، صادرات پلی‌پروپیلن نه برابر افزایش یافته و مصرف داخلی در حال افزایش است.

ساخت یک کارخانه پلی‌اتیلن 11 میلیارد دلاری در کنار زیرساخت‌های کلیدی در حال انجام است. ظرفیت مهندسی محلی از طریق قراردادهای تجهیزات و برنامه‌های آموزشی با همکاری دانشگاه‌ها و شرکت اسپانیایی Técnicas Reunidas در حال افزایش است. دو پروژه جدید در حال طراحی هستند، یک کارخانه اوره ۱.۲ میلیارد دلاری و یک کارخانه پلی اتیلن ترفتالات (PET) برای کاهش وابستگی به واردات

شرکت کازمونای گاس، شرکت ملی نفت و گاز قزاقستان همچنین در حال ترویج استفاده گسترده‌تر از پلیمرها، ارتقاء استانداردها و مقابله با واردات غیرمجاز است. ظرفیت قیر به ۱.۲۵ میلیون تن افزایش یافته است که به طور کامل تقاضای داخلی را برآورده می‌کند. سیستم‌های دیجیتال، از جمله انبارهای رباتیک، در سراسر تأسیسات در حال نصب و راه اندازی هستند.

 

 

  تولید محصولات شیمیایی در قزاقستان سرعت بیشتری به خود گرفته است. قزاقستان با افزایش تولید مواد شیمیایی به دنبال استقلال در تولید کود است. یرسایین ناگاسپایف، وزیر صنایع و ساخت و ساز، در جلسه دولت در ۵ مه گفت که قزاقستان در حال تشدید تلاش‌های خود برای توسعه صنعت شیمیایی خود است و هدف آن تنوع بخشیدن به اقتصاد و افزایش خودکفایی در بخش‌های کشاورزی و صنعتی است. به گزارش سرویس مطبوعاتی نخست وزیر، تا به امروز، بخش شیمیایی قزاقستان، ۴.۶ درصد از صنعت تولید را تشکیل می‌دهد و تأثیر مثبتی بر توسعه صنایعی مانند کشاورزی، متالورژی و تولید مصالح ساختمانی دارد.

سال گذشته، حجم تولید محصولات شیمیایی از ۱ تریلیون تنگه (۱.۹ میلیارد دلار آمریکا) فراتر رفت. محصولات کلیدی شامل کود، آفت‌کش‌ها، فسفات‌ها، ترکیبات کروم، کاربید کلسیم، پلی‌پروپیلن، رنگ‌ها، مواد شیمیایی خانگی، مواد شیمیایی خودرو و روان‌کننده‌ها هستند.

شرکت‌های بزرگی مانند کازآزوت[3]، کازفسفات[4]، کاستیک[5] و پالایشگاه نفت آتیرائو نقش محوری در تأمین تقاضای داخلی و گسترش پتانسیل صادرات دارند. در طول پنج سال گذشته، این صنعت روند رشد پایداری را نشان داده است و به طور متوسط سالانه 5 درصد افزایش یافته است.

 به گفته ناگاسپایف، دولت اقدامات متعددی را برای حمایت از این بخش انجام داده است، از جمله معافیت مواد اولیه برای تولید آفت‌کش‌ها از مالیات بر ارزش افزوده برای حمایت از تولیدکنندگان محلی، ایجاد حقوق انحصاری صادرات برای فسفات آمونیوم و نیترات آمونیوم برای جلوگیری از صادرات غیرقانونی و تثبیت قیمت‌ها.

در ژانویه-مارس، تولید مواد شیمیایی 12.5 درصد افزایش یافت و به 406 میلیارد تنگه (785 میلیون دلار آمریکا) رسید. این وزارتخانه پیش‌بینی می‌کند که تولید محصولات شیمیایی امسال 5 درصد رشد داشته باشد که ناشی از پروژه‌های جدید و افزایش تولید پلی‌پروپیلن، سیانید سدیم، کودها و فسفر زرد است.

تضمین امنیت غذایی اولویت استراتژیک کشور است. قزاقستان قصد دارد تا سال 2030 تقاضای داخلی برای کودهای نیتروژن، فسفر و پتاسیم را از طریق تولید داخلی به طور کامل تأمین کند.

تولید کود برنامه‌ریزی‌شده شامل ۱.۵ میلیون تن فسفات آمونیوم، ۸۰۰۰۰۰ تن اوره، ۷۰۰۰۰۰ تن کلرید پتاسیم و ۳۰۰۰۰۰ تن دی‌کلسیم فسفات است که ۸۰٪ از نیازهای ملی را پوشش می‌دهد.

قزاقستان در حال بررسی شیمی زغال‌سنگ به عنوان یک بخش امیدوارکننده است و از ذخایر قابل توجه زغال‌سنگ خود بهره می‌برد. همکاری با CHN Energy و East China Engineering با هدف توسعه تأسیسات تولید آمونیاک و اوره انجام می‌شود. شرکت‌های استخراج زغال‌سنگ داخلی نیز با مؤسسات علمی‌برای تولید کود، جاذب‌ها، نانومواد و سوخت دیزل همکاری می‌کنند. امروزه، ۴۹ پروژه در صنعت شیمیایی در حال اجرا است. انتظار می‌رود تا سال ۲۰۳۵، سرمایه‌گذاری در این صنعت به ۴.۸ تریلیون تنگه (۹.۳ میلیارد دلار آمریکا) برسد.

این تحولات نشان‌دهنده تلاش جدی قزاقستان برای تبدیل‌شدن به یک قطب صنعتی و شیمیایی در منطقه آسیای مرکزی است. محوریت یافتن صنایع پایین‌دستی پتروشیمی، هم‌راستا با سیاست‌های جهانی کاهش خام‌فروشی و افزایش تاب‌آوری اقتصادی در برابر نوسانات بازار انرژی است.

 

صادارت محصولات شیمیایی و پتروشیمی ایران به قزاقستان:

بیشترین میزان صادارت مربوط به کد نظام هماهنگ 39 پلاستیک و محصولات پلاستیکی به ارزش بیش از 59 میلیون دلار می‌باشد. بعد از آن به ترتیب کد نظام هماهنگ 32 شامل رنگ ها به ارزش 7.7 میلیون دلار، کد نظام هماهنگ 34 صابون‌ها و شوینده‌ها 6.9 میلیون دلار و کد نظام هماهنگ 29 مواد شیمیایی آلی 3.1 میلیون دلار بیشترین میزان صادارت این محصولات از ایران به قزاقستان در سال 2024 می‌باشد.

 

 

جزئیات صادارت پلاستیک و محصولات پلاستیکی کد نظام هماهنگ 39 ایران به قزاقستان 2024 به ارزش مجموع 59.4 میلیون دلار:

پلی‌اتیلن سنگین (HS 390120) با بیشترین ارزش و حجم واردات 22.428 میلیون دلار و رشد +215%

پلی‌استایرن (HS 390319): рост میانگین +40%، به ارزش 12.4 میلیون دلار

پلی‌اتیلن سبک (HS 390110): رشد +120% و قیمت معقول، 5.9 میلیون دلار

فیلم و نوار از پلی اتیلن به ارزش 4.1 میلیون دلار، با رشد +111%

پلی استایرن منبسط با 3.3 میلیون دلار و رشد +66%

دیگر اقلام مانند ورقه‌های اتیلنی، کیسه‌ها و EPS نیز سهم قابل‌توجهی دارند.

تمرکز بر پلاستیک‌های پایه و نیمه‌نهایی است و تمامی اقلام لیست نشان‌دهنده واردات محصولات پتروشیمی‌پایه (پلیمرها و مشتقات) برای صنایع داخلی قزاقستان هستند، نه محصولات نهایی

 

 

رشد صادرات محصولات شیمیایی و پتروشیمی قزاقستان در بازه زمانی 2020 تا 2024:

1- مواد شیمیایی معدنی؛ ترکیبات آلی یا معدنی فلزات گرانبها، فلزات خاکی کمیاب، کد نظام هماهنگ 28:

افزایش صادرات از 2.3 میلیارد دلار در 2020 به 5.4 میلیارد دلار در 2024 در جدول پایین به تفضیل به جزئیات صادارت زیرمجموعه این گروه کالایی پرداخته شده است.

2- مواد شیمیایی آلی کد نظام هماهنگ 29 : صادرات از 117 میلیون دلار در 2020 به 143.5 میلیون دلار در 2024

3- پلاستیک و محصولات پلاستیکی کد نظام هماهنگ 39:  افزایش صادرات از 118 میلیون در سال 2020 به بیش از 455 میلیون در سال 2024

4- محصولات شیمیایی متفرقه کد نظام هماهنگ 38: افزایش صادرات از 36 میلیون دلار در سال 2020 به 142 میلیون دلار در 2024

5- مواد آلبومینوئیدی؛ نشاسته‌های اصلاح‌شده؛ چسب‌ها؛ آنزیم‌ها کد نظام هماهنگ 35 : افزایش صادرات از 2.3 میلیون دلا ر در 2020 به بیش از 23 میلیون دلار در 2024

6- کودها کد نظام هماهنگ 31: افزایش صادرات از 113 میلیون دلار به 250 میلیون دلار در 2024

7- روغن‌های اسانسی و رزینوئیدها؛ عطرسازی، لوازم آرایشی یا بهداشتی آماده کد نظام هماهنگ 33: افزایش صادرات از 16 میلیون دلار در 2020 به 142 میلیون دلار 2024

8- عصاره‌های دباغی یا رنگرزی؛ تانن‌ها و مشتقات آنها؛ رنگ‌ها، رنگدانه‌ها و سایر مواد رنگ‌کننده کد نظام هماهنگ 32:  افزایش صادرات از 20 میلیون دلار در 2020 به  94.5 میلیون دلار در سال 2024

9- صابون، مواد آلی فعال سطحی، فرآورده‌های شوینده، فرآورده‌های روان‌کننده، مصنوعی کد نظام هماهنگ 34: افزایش صادرات از 17 میلیون دلار در سال 2020 به 77 میلیون دلار 2024

10- مواد منفجره؛ محصولات آتش بازی؛ کبریت؛ آلیاژهای آتش زا؛ برخی از فرآورده‌های قابل احتراق کد نظام هماهنگ 36: افزایش صادرات از 1.3 میلیون دلار در 2020 به 2.6 میلیون دلار در 2024

11- لاستیک و مصنوعات آن کد نظام هماهنگ 40: افزایش صادرات از 10 میلیون دلار در 2020 به 171 میلیون دلار در 2024

 

برترین محصولات صادراتی مواد شیمیایی معدنی؛ ترکیبات آلی یا معدنی فلزات گرانبها، فلزات خاکی کمیاب، کد نظام هماهنگ 28:

 

- اورانیوم طبیعی و ترکیبات آن (HS 284410): مهم‌ترین محصول شیمیایی صادراتی قزاقستان از نظر ارزش و سهم جهانی است.ارزش صادرات 2024: بیش از 4.54 میلیارد دلار، سهم در بازار جهانی: 48.8٪ – رتبه اول جهان، رشد سالانه متوسط (2020–2024): حدود +30٪

 

- اکسید آلومینیوم (HS 281820):: ارزش صادرات: 449 میلیون دلار – رتبه ۹ جهان، رشد سالانه مناسب (حدود 16%) با حجم صادرات بالا

 

- فسفر (HS 280470):: رتبه دوم جهان، با ارزش صادرات 244 میلیون دلار، رشد ضعیف و منفی در حجم صادرات

- محصولاتی با رشد فوق‌العاده بالا (2023–2024):

اکسید/هیدروکسید آهن (HS 282110): رشد +952٪

اکسید/هیدروکسید مس (HS 282550): رشد +335٪

اکسید/هیدروکسید مولیبدن (HS 282570): رشد +2,853٪

 

 

 

استخراج داده‌های صادارتی از سایت trade map

- https://astanatimes.com/2025/05/kazakhstan-accelerates-petrochemical-development-with-15-billion-investment-plan/.

- https://breakthroughgroup.com/market_watch/kazakhstan-accelerates-petrochemical-development-with-15-billion-investment-plan/

- https://www.echemi.com/cms/2381037.html

[1] . paraxylene

[2] . پارک فناوری ملی پتروشیمی صنعتی قزاقستان یک منطقه ویژه اقتصادی (SEZ) در منطقه آتیرائو است که برای توسعه صنایع پتروشیمی در سطح جهانی با تمرکز بر فرآوری عمیق هیدروکربن‌ها تأسیس شده است. هدف آن جذب سرمایه‌گذاری، ایجاد صنایع رقابتی و تولید محصولات پتروشیمی‌با ارزش بالا است. این منطقه ویژه اقتصادی محل پروژه‌هایی مانند مجتمع شیمیایی گازی یکپارچه و کارخانه پلی‌پروپیلن توسط شرکت صنایع پتروشیمی قزاقستان (KPI) است.

 

[3] . KazAzot

[4] . Kazphosphate

[5] . Kaustik