دیدگاههای مطرح شده در مورد استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر در آفریقا

برخی کارشناسان اعتقاد دارند که صنعتی شدن قاره آفریقا تنها با انرژی‌های فسیلی یا هسته‌ای و تا حدی کمتر با برق آبی قابل دستیابی است. تأمین ناکافی انرژی و قطع برق مانع توسعه آفریقا می‌شود. انرژی‌های تجدیدپذیر برای روشنایی خوب است اما همیشه برای صنعتی شدن مناسب نیستند. بهترین کشورهای برق دار و توسعه یافته در این قاره به انرژی‌های فسیلی یا هسته‌ای متکی بوده‌اند.

بر اساس گزارش آژانس بین المللی انرژی، متوسط مصرف سالانه برق در کشورهای جنوب صحرای آفریقا در سال 2024 به 190 کیلووات ساعت (کمترین در میان مناطق مختلف جهان) در مقایسه با 530 کیلووات ساعت در قاره به طور کلی و 21039 کیلووات ساعت در سراسر جهان است.  بر اساس گزارش بانک جهانی، تنها 50.6 درصد از ساکنان کشورهای جنوب صحرای آفریقا در سال 2021 به برق دسترسی داشتند. علاوه بر این، سه کشور در این فضا، یعنی نیجریه (86 میلیون)، جمهوری دموکراتیک کنگو (76 میلیون) و اتیوپی (55 میلیون) بیشترین تعداد مردم بدون برق در جهان در سال‌های 2020 و 2021 را دارند. بین کشورهای منطقه، تفاوت‌های قابل توجهی وجود دارد. بر خلاف سیشل (100٪) یا موریس (100٪)، بروندی (10٪) و سودان جنوبی (8٪) به سختی برق دارند. این تضاد مشکلات بشریت در دستیابی به هدف دسترسی جهانی به برق را نشان می‌دهد. به خصوص که حتی جمعیت‌هایی که به الکتریسیته دسترسی دارند، نوع دیگری از مشکل را تجربه می‌کنند که به ویژه با در دسترس بودن جریان الکتریکی مرتبط است. در واقع، در بسیاری از شهرها و روستاها در سراسر جنوب صحرای آفریقا، پدیده ریزش بار با سهم بالایی که دارد امری عادی است.

بنابراین، در جمهوری دموکراتیک کنگو، علیرغم پتانسیل انرژی بسیار زیاد، 20.8 درصد از جمعیت این کشور آفریقای مرکزی که به برق دسترسی دارند، قطعی برق مکرر را تحمل می‌کنند، همانطور که تقریباً در همه جای این قاره شاهد آن هستیم. این به دلیل عرضه ناکافی در مقایسه با تقاضا، هجمه‌های برق آبی و گاهی اوقات مشکلات سیاسی است. به عنوان مثال، در گوما، در نیروگاه برق آبی Matebe که شهر را تأمین می‌کند، با ظرفیت نصب شده 13.8 مگاوات، ظرفیت عملیاتی آن در حال حاضر 13.1 مگاوات است. این نیروگاه 98 درصد با پیک انرژی در حدود 12.8 مگاوات یا حتی 12.85 مگاوات کار می‌کند.

• محدودیت‌های برق آبی

به این موارد، محدودیت‌های مرتبط با برق آبی اضافه شده است: «کنگو از فناوری نیروگاه‌های جریان رودخانه استفاده می‌کند. این بدان معنی است که به جریان لحظه‌ای وابسته است و هنگامی‌که دوره کم آبی در فصل خشک فرا می‌رسد، بلافاصله تحت تأثیر قرار می‌گیرد.»

در نیجر، در زمان‌های عادی، ساکنان نیامی‌ به طور متوسط روزانه چهار بار قطع برق را تجربه می‌کنند. در مواجهه با این وضعیت، نیجر از نظر برق با مشکلات بیشتری روبرو می‌شود و مجبور است بار بیشتری را کاهش دهد. به طور متوسط، 42 خاموشی در هفته را با فواصل کمتر از سه ساعت ثبت می‌کند. در این کشور ساحلی غرب آفریقا، «بیشتر تقاضا توسط ژنراتورهای بزرگ در داخل کشور پوشش داده می‌شود که باعث افزایش قیمت کالاها و خدمات می‌شود. نیامی‌توسط یک نیروگاه خورشیدی و پنج نیروگاه حرارتی تأمین می‌شود.

• شکست سیاست‌های عمومی

این وضعیت که تقریباً در همه کشورهای جنوب صحرای آفریقا مشترک است، نشان دهنده شکست سیاست‌های عمومی است. «این یک مشکل چشم‌انداز و پیش‌بینی چالش‌های آینده مرتبط با کنترل مسائل انرژی است. بر اساس مثال نیجر، سایر کشورهای منطقه نیز به دلیل عدم تسلط بر فناوری تولید انرژی بر اساس منابع طبیعی از جمله اورانیوم، زغال سنگ، خورشید و غیره، در مهارت‌های انسانی دچار کمبود هستند. مشکل واقعی برای کشورهای جنوب صحرای آفریقا، و به ویژه برای کنگو، در بالادست، سرمایه گذاری کم مزمن در زیرساخت‌های انرژی و در پایین دست، «نگهداری ناکافی، زیرساخت‌های فرسوده و تمرکز بر محیط شهری و صنعتی به زیان محیط پیرامون شهری و روستایی، نبود برنامه ریزی مبتنی بر یک چشم انداز جهانی و منسجم که زیربخش های مختلف را یکپارچه کند، ناکافی بودن سرمایه گذاری دولتی و خصوصی برای توسعه بخش و غیره مربوط است. «امروزه با کمبود بودجه، ساخت، نگهداری و بازسازی زیرساخت‌های انرژی روز به روز گران‌تر می‌شود. بنابراین، برخی از کشورهای جنوب صحرا قادر به بسیج بودجه لازم نیستند.»

• نیروگاه گرند اینگا

نمونه‌ای با مورد جمهوری دموکراتیک کنگو که در آن پروژه گراند اینگا به دلیل کمبود بودجه در تلاش است تا شروع به کار کند. نیروگاه گرند اینگا یک پروژه بزرگ است که منافع و منطقه نفوذ آن فراتر از مرزهای جمهوری دموکراتیک کنگو است. این امر مستلزم بسیج منابع مالی بسیار قابل توجه و مشارکت چندین بازیگر فنی و مالی در یک ترتیب پیچیده است. برای جمهوری دموکراتیک کنگو، یافتن بهترین ترکیبی است که به آن اجازه می‌دهد حداکثر سود را از این پروژه بدون نیاز به بدهی بیش از حد به دست آورد.»

این سد که برای تولید 42000 مگاوات در پایین رود کنگو پیش بینی شده است، تقریباً دو برابر ظرفیت نصب شده سد Three Gorges در چین ارزش دارد. اما تحقق آن به 80 میلیارد دلار نیازمند است. با وجود تعهدات (بانک جهانی در سال 2009، بانک توسعه اروپا و بانک توسعه آفریقا)، سرمایه گذاری دنبال نشده است.

• بخش خصوصی

همه کارشناسان بر این باورند که در پاسخ به کمبود بودجه عمومی‌ برای سرمایه گذاری در بخش انرژی، دولت‌ها می‌توانند از بخش خصوصی تأمین مالی کنند. علاوه بر این، ده سال پیش، جمهوری دموکراتیک کنگو این مسیر را در پیش گرفت. ده‌ها نیروگاه کوچک از آن زمان در سراسر کشور توسط بخش خصوصی یا با مشارکت دولت مورد بهره‌برداری قرار گرفته‌اند، مانند نیروگاه برق آبی بوسانگا که در دسامبر 2023 افتتاح شد. با ظرفیت 240 مگاوات، عمدتاً برای حمایت از صنعت معدن در نظر گرفته شده است. در منطقه کاتانگا متاسفانه کسری انرژی همچنان ادامه دارد. بر اساس گزارش نظارتی اختصاص داده شده به پیشرفت در هدف توسعه پایدار 7، بین سال‌های 2019 تا 2021، تعداد افراد بدون برق در کشور حتی 2 میلیون نفر افزایش یافته است. عوامل متعددی می‌تواند ورود سرمایه گذاران بزرگ به بخش برق در جمهوری دموکراتیک کنگو را کند کند، از جمله احتیاط اپراتورهای خصوصی در مواجهه با بازار جدید، چالش‌های مرتبط با استاندارد زندگی نسبتاً پایین جمعیت و موانع لجستیکی. به دلیل عدم وجود زیرساخت ارتباطی که باعث افزایش هزینه‌ها و تأخیر در اجرای پروژه‌ها می‌شود. چالش دیگر مربوط به مالیات است.

• انرژی‌های تجدیدپذیر

اینجاست که آژانس بین‌المللی انرژی‌های تجدیدپذیر معتقد است که می‌تواند وارد عمل شود، بنابراین از کشورها می‌خواهد که محیطی مناسب برای جذب سرمایه ایجاد کنند. «برای کشورهای عقب مانده مانند جمهوری دموکراتیک کنگو، داشتن سیاست‌ها و مقررات انرژی‌های تجدیدپذیر مهم است، زیرا به سرمایه‌گذاران و جامعه توسعه‌ای پیام می‌دهد که کشور آماده حرکت به جلو است». با این حال، «اختلاف در سرمایه گذاری کلی در انتقال انرژی بین کشورهای جنوب صحرای آفریقا و بقیه جهان همچنان بالاست. در حالی که منطقه در دوره 2023-2020 تنها 13 دلار به ازای هر نفر سرمایه گذاری‌های مربوط به انتقال انرژی دریافت کرده است، اقتصادهای پیشرفته 176 برابر بیشتر دریافت کرده‌اند. کل قاره کمتر از 2 درصد از سرمایه گذاری‌های جهانی در انرژی‌های تجدیدپذیر در دو دهه گذشته را دریافت کرده است.

«آفریقا پتانسیل فراوانی برای انرژی زیستی، زمین گرمایی، برق آبی، اقیانوس‌ها، انرژی خورشیدی و باد دارد. پتانسیلی که 1000 برابر بیشتر از تقاضای پیش‌بینی‌شده برای برق در سال 2040 است. برای مثال، پتانسیل انرژی خورشیدی در کل قاره می‌تواند به بیش از 2300 کیلووات ساعت بر متر مربع برسد، در حالی که پتانسیل انرژی بادی به همان اندازه قابل توجه است. علاوه بر این، در سپتامبر 2021، بنیاد مو ابراهیم در گزارش خود با عنوان "بررسی کسری انرژی آفریقا: تغییرات آب و هوا، انرژی‌های تجدید پذیر و گاز" یادآور شد که به طور متوسط 40.5٪ از برق در کشورهای آفریقایی از منابع تجدید پذیر تأمین می‌شود، بسیار بالاتر از جهان ( میانگین 34.1 درصد) و اروپا (39.1 درصد)

«توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر راه خوبی برای ارتقای صنعتی شدن آفریقا را تشکیل می‌دهد، اما نباید یک محدودکننده باشد. بنابراین، در شرایط انتقال عادلانه انرژی، آفریقا که مملو از انرژی‌های تجدیدپذیر و همچنین ذخایر نفت و فرآورده‌های هسته‌ای است، این حق را دارد که از همه منابع موجود برای دستیابی به اهداف توسعه خود استفاده کند. بنابراین، در سال 2022، جمهوری دموکراتیک کنگو بهره برداری از پتانسیل غنی نفت و گاز خود را بر خلاف توصیه جامعه حامی محیط زیست آغاز کرد. به ویژه از آنجایی که مسئله قابلیت اطمینان و پایداری انرژی‌های تجدیدپذیر مطرح می‌شود. به عنوان مثال، بسیاری از کاربران نهایی معتقدند که انرژی خورشیدی عملکرد و ظرفیت کافی برای رفع نیازهای خانوارها و صنایع را ندارد.

• انرژی هسته‌ای

نگرانی در مورد ناتوانی انرژی خورشیدی در تأمین انرژی برخی از دستگاه‌ها ناشی از ظرفیت تاسیسات خورشیدی است. سیستم‌های خورشیدی کوچک، مانند چراغ‌های خورشیدی یا سیستم‌های خورشیدی خانگی که صرفاً برای شارژ کردن، گوش دادن به تلویزیون و رادیو طراحی شده‌اند، فقط می‌توانند به طور مؤثر برق این دستگاه‌ها را تأمین کنند. آن‌ها نمی‌توانند از وسایل بزرگتر مانند مایکروویو یا فریزر پشتیبانی کنند. با این حال، با سیستم‌های بزرگ‌تر همراه با راه‌حل‌های ذخیره‌سازی باتری، کل جوامع می‌توانند به انرژی کافی برای برآوردن تمام نیازهای برق خود، از جمله فریزرها و دستگاه‌های تهویه مطبوع دسترسی داشته باشند. اما، در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA)، کشورها نسبت به ظرفیت انرژی‌های تجدیدپذیر برای حمایت مؤثر از توسعه اقتصادی و صنعتی کشورهای این قاره محفوظ هستند. سیستم‌های برق همچنین برای حفظ جریان بی‌وقفه انرژی نسبت به انرژی‌های تجدیدپذیر به تنهایی نیاز به نیروی پایدار، انعطاف‌پذیر و قابل ارسال دارند. گاز این پایداری را فراهم می‌کند، اما باعث انتشار گازهای گلخانه‌ای زیادی می‌شود. یکی از کارشناسان این آژانس می‌گوید که نیروگاه‌های آبی نیز می‌توانند برق قابل اعتمادی را ارائه دهند، اما فقط در محیط‌های خاص. با چنین استدلال‌هایی به طور کلی آژانس بین المللی انرژی اتمی رویکرد انحصاری انرژی‌های تجدیدپذیر را توصیه می‌کند. صنایع انرژی بر مانند تولید فولاد که از زغال سنگ برای گرمایش و هیدروژن استفاده می‌کنند نیز می‌توانند با استفاده از انرژی هسته‌ای کربن زدایی شوند به لطف توانایی راکتورهای پیشرفته برای تولید بخار در دماهای بالا.

• سوخت‌های فسیلی

در شمال این قاره، الجزایر، مصر، تونس و مراکش (دسترسی 100 درصدی به برق برای همه) که از صنعتی‌ترین و توسعه یافته ترین کشورهای آفریقا هستند نیز از قهرمانان سوخت‌های فسیلی در این قاره هستند. این‌ها 90 درصد از کل تولید سه کشور اول را تشکیل می‌دهند. گزارش تغییرات آب و هوا و انرژی هسته‌ای 2022 استدلال می‌کند که «انرژی هسته‌ای می‌تواند فرصتی برای حمایت از توسعه پایدار و اقتصادی باشد. کشورهای قاره آفریقا نیز علاقه فزاینده‌ای به توسعه نیروگاه‌های هسته‌ای نشان می‌دهند - بیش از 26 درصد از مأموریت‌های آژانس بین المللی انرژی اتمی‌برای ارزیابی پتانسیل برق اتمی از سال 2009 توسط کشورهای آفریقایی درخواست شده است.

 

رئیس جمهور غنا در ژوئیه 2022 انرژی هسته‌ای را به عنوان کلید دستور کار انتقال انرژی و طرح صنعتی شدن کشور توصیف کرد. به نوبه خود، آفریقای جنوبی دیگر تمایل خود را برای استفاده از انرژی هسته‌ای برای کاهش وابستگی خود به زغال سنگ که 86 درصد از تولید آن در سال 2021 را تشکیل می‌داد، پنهان نمی‌کند. آژانس بین المللی انرژی اتمی‌ گزارش می‌دهد: «طرح‌هایی برای بازسازی نیروگاه هسته‌ای 40 ساله کوبرگ و تمدید مجوز ایمنی هسته‌ای آن تا 20 سال در حال اجراست. در مجموع، در برنامه کربن زدایی 2019، آفریقای جنوبی قصد دارد تا 15 درصد زغال سنگ را در مقایسه با افزایش 18 درصدی انرژی‌های تجدیدپذیر تا سال 2030 کاهش دهد. در مواجهه با مشکلاتی که کشورشان تجربه می‌کند، بازیگران جامعه مدنی و حتی مقامات نیجریه نیز به نظر می‌رسد از گزینه هسته‌ای حمایت می‌کنند. نیجر نیز به زودی می‌تواند بدون برق نیجریه با نصب یک نیروگاه هسته‌ای غیر نظامی از طریق توافق با شرکت کانادایی Goviex، کار کند. انرژی هسته‌ای که به عنوان انرژی سبز شناخته می‌شود، به دلیل ماهیت پایان پذیر اورانیومی‌که از آن می‌آید، انرژی تجدیدپذیر نیست. با این حال، به طور قابل توجهی به انتقال انرژی کمک می‌کند و ارقام آن را ثابت می‌کنند: 70 برابر کمتر از زغال سنگ، 40 برابر کمتر از گاز، 4 برابر کمتر از انرژی خورشیدی، 2 برابر کمتر از نیروی هیدرولیک و قدرت باد کربن تولید می‌کند.

• ادغام

سپس مسئله تأمین مالی باقی می‌ماند. یکی از رویکردهایی که به نظر می‌رسد به اتفاق آرا در بین کارشناسان مورد توافق قرار گرفته است، ادغام است. "کشورها باید در طراحی و اجرای پروژه‌های برق‌رسانی از طریق یک اتصال زیرمنطقه‌ای برای کاهش کسری‌های خود گرد هم آیند".

از نیروگاه‌های برق آبی Manantali (200 مگاوات)، فلو (60 مگاوات) و گوئینا (140 مگاوات) به عنوان مدل می‌توان نام برد که در چهارچوب سازمان توسعه رودخانه سنگال (OMVS) ساخته شده و به مالی، موریتانی و سنگال خدمت می‌کند.. همین امر در مورد سدهای روزیزی I و II نیز صدق می‌کند، پروژه‌های سه ملیتی که برق را در شهرهای مجاور در جمهوری دموکراتیک کنگو، رواندا و بوروندی تأمین می‌کنند.

برخی از کارشناسان از یک راه حل غیرمتمرکز با استفاده از منابع موجود در سطح محلی حمایت می‌کنند. برای مثال، DRC می‌تواند به شبکه هیدروگرافی خود تکیه کند. با چالش‌های مرتبط با آلودگی و چالش‌های آب‌وهوایی، برق آبی راه‌حلی برای DRC است. راهبردی که باید دنبال کند نیروگاه‌های برق آبی کوچک است زیرا کشور پر از پتانسیل عظیم هیدرولیک است. می‌تواند نیروگاه‌های بزرگی مانند اینگا را توسعه دهد. اما برای رفع نیازهای فوری مردم محلی، این امکان وجود دارد که هر شهر یا روستا نیروگاه کوچک خود را داشته باشد. در همه جای کنگو راه‌های آبی برای این کار وجود دارد.

• وابستگی بیش از حد به برق آبی

به جز اینکه در سال 2020، آژانس بین المللی انرژی اتمی نسبت به وابستگی بیش از حد به برق آبی هشدار داد، منبعی که از دیدگاه خود قادر به ارائه تضمین‌های انرژی لازم برای توسعه آفریقا نیست و به ویژه "تغییر عوامل پیرامون ظرفیت و تولید برق آبی را یادآوری می‌کند."«تمامی زیرساخت‌های برق آبی دارای دوره‌های بحرانی کم جریان هستند که از زمان مطالعات امکان‌سنجی مورد توجه قرار گرفته‌اند. به عنوان مثال، امروزه سد سواپیتی-کالتا در گینه، بی وقفه به توربین آب می‌دهند. مشکل اصلی در سطح حمل و نقل و توزیع است. در این کشور غرب آفریقا، «طی پنج سال گذشته، دسترسی به برق از 17 درصد به 47 درصد افزایش یافته است و پیش‌بینی‌ها برای 5 سال آینده با تکمیل سد آماریا با زیرساخت‌های حمل و نقل و توزیع آن 85 درصد برآورد شده است. صرف نظر از این، راه حل‌های بحران انرژی در جنوب صحرای آفریقا باید به سرعت اجرا شود. زیرا با رشد جمعیت شهری، تقاضای انرژی در این قاره با سرعت دو برابر متوسط جهانی، طبق گفته سازمان ملل متحد افزایش می‌یابد. پیش بینی می‌شود که در سال 2035 نزدیک به 45 شهر در جنوب صحرای آفریقا به حداقل یک میلیون نفر جمعیت برسد و دیجیتالی شدن بسیاری از خدمات عمومی این تقاضا را تقویت خواهد کرد.

https://www.mediacongo.net/article-actualite-141432_les_energies_renouvelables_peu_adaptees_au_developpement_de_l_afrique.html