مالیات بر کربن اتحادیه اروپا: آفریقا هر سال 25 میلیارد دلار ضرر می‌کند

یک قانون جدید اروپایی که اولین مالیات بر کربن را در جهان اعمال می‌کند در اکتبر 2023 به اجرا در می آید. این قانون به تدریج طی سه سال آینده قبل از اجرای کامل اعمال خواهد شد. مالیات کربن نوعی مالیات است که بر انتشار گازهای گلخانه ای اعمال می‌شود. این به معنای تشویق شرکت ها به اتخاذ روش های پاک تولید است. اما شرکت‌ها می‌توانند با انتقال واحدهای تولیدی به خارج از اتحادیه اروپا به کشورهایی با شرایط کمتر سخت‌گیرانه، مانند کشورهای آفریقایی و سپس صادرات محصولات به اتحادیه اروپا، مالیات را دور بزنند. به همین دلیل اتحادیه اروپا مکانیزم تنظیم مرز کربن را ارائه کرده است.

در حال حاضر برای شرکت هایی که در اتحادیه اروپا فعالیت می‌کنند حدود 80 یورو هزینه انتشار یک تن دی اکسید کربن شامل می‌شوند. بر اساس این سیستم جدید، از واردکنندگان برای انتشار کربن برابر با تولیدکنندگان داخلی هزینه دریافت می‌شود. سیاست جدید در ابتدا شامل آهن، فولاد، سیمان، آلومینیوم، کود، هیدروژن و تولید برق خواهد شد. اما ثابت شده است که این مکانیسم بسیار بحث برانگیز است.

در شمال جهانی از آن به عنوان یک اقدام مثبت اقلیمی استقبال می‌شود. معماران این سیاست، آن را فرصتی برای اتحادیه اروپا می‌دانند تا «نقش پیشرو در سطح جهانی» را در زمینه اقدامات اقلیمی ایفا کند. فعالان آب و هوا در شمال جهانی نیز از این موضوع هیجان‌زده هستند، اگرچه یک مطالعه کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل به این نتیجه رسید که کاهش انتشار از مکانیسم تنظیم مرز کربن «تنها درصد کمی از انتشار CO2 جهانی را نشان می‌دهد». در جنوب جهانی به شدت مورد انتقاد قرار گرفته است. منتقدان آن را اقدامی‌برای حفاظت از صنعت می دانند که پیامدهای منفی بر مناطقی مانند آفریقا خواهد داشت.

• سوالی که مطرح می‌شود این است که آیا چنین اقدام اقلیمی درست است؟

بخش‌های آسیب‌دیده – سیمان، آهن و فولاد، آلومینیوم، کود و برق – محرک‌های کلیدی اقتصاد آفریقا هستند. می‌توان نتیجه گرفت که سیاست جدید 0.91 درصد از تولید ناخالص داخلی قاره را از بین می‌برد (معادل کاهش 25 میلیارد دلاری در سطح تولید ناخالص داخلی 2021).

برای بیان این موضوع، زیان سالانه ناشی از مالیات مرزی، از نظر ارزش، سه برابر بودجه همکاری توسعه ای است که اتحادیه اروپا در سال 2021 به آفریقا متعهد شد. در سال 2021، اتحادیه اروپا 6.3 میلیارد یورو (6.8 میلیارد دلار آمریکا) به این قاره اختصاص داد.

آفریقا بیشترین آسیب را به عنوان سهمی از تولید ناخالص داخلی خواهد داشت. این به این دلیل است که اتحادیه اروپا یک بازار کلیدی برای بسیاری از اقتصادهای آفریقایی است که محصولات تحت پوشش قانون جدید را صادر می‌کنند. می‌توان نتیجه گرفت که این سیاست یک چالش مهم برای آفریقا است. این امر به طور نامتناسبی بر اقتصادهای آفریقا - بزرگ و کوچک - تأثیر خواهد گذاشت، حتی اگر این قاره دارای ردپای کربن محدودی باشد.

در همین حال، اگر کشورهای آفریقایی صادرات خود را به بازارهای دیگر، به‌ویژه چین و هند، منحرف کنند، می‌توان تأثیر اقدامات جدید را کاهش داد. اما تنوع بازار برای اکثر اقتصادهای آفریقایی یک چالش بوده است. مورد موزامبیک را در نظر بگیرید. مدل سازی‌ها نشان داد که این کشور به دلیل صادرات آلومینیوم به اتحادیه اروپا در معرض قانون جدید قرار دارد در حالی که ارزش صادرات آن به چین تقریباً ناچیز است.

در واکنش به قانون اتحادیه اروپا، سایر کشورهایی که بازارهای احتمالی آفریقا هستند، اعلام کرده‌اند که قصد دارند مکانیسم‌های مشابهی را در تلاش برای کربن زدایی تجارت معرفی کنند. در مارس 2023، بریتانیا رایزنی‌ها را برای مکانیسم خود آغاز کرد. در ماه مه 2023، هند اعلام کرد که با معرفی یک سیستم تعرفه مقابله به مثل خواهد کرد. ایالات متحده اقدام تلافی جویانه خود را از طریق قانون کاهش تورم معرفی کرد. بروکسل و برخی از پایتخت‌های اروپایی در تلاش برای آرام کردن انتقادات، ایده «بازیافت» درآمد حاصل از سیاست جدید را مطرح کردند تا به کشورهای آفریقایی کمک کنند تا با این سیاست سازگار شوند. با این حال، اتحادیه اروپا همچنین متعهد شد که از درآمد برای صندوق نوآوری خود استفاده کند. این بودجه توسعه فناوری‌های جدید در بلوک را تامین می‌کند. در هر صورت، درآمد پیش‌بینی‌شده 1 میلیارد یورویی که از سیاست جدید ایجاد می‌شود، بعید است که ضرر بیشتر درآمد کشورهای آفریقایی را جبران کند.

اگر آفریقا در روند افزایش ظرفیت انرژی‌های تجدیدپذیر بود، مسلماً می‌توانست تأثیر این قانون را تحمل کند. با این حال، تا به امروز، این قاره همچنان به جذب تنها 2 درصد از سرمایه گذاری‌های جهانی در انرژی‌های تجدیدپذیر ادامه می دهد. بودجه اقلیمی‌که وعده داده شده بود در دسترس نیست. خود اتحادیه اروپا نیز سهم عادلانه خود را در تامین مالی بین المللی آب و هوا کمک نکرده است.

• نقشه راه برای پاسخ

کشورها باید فوراً به توافقات صادراتی جدید دست یابند و بازارهای جدیدی را برای صادرات خود باز کنند تا شوک ناشی از قانون جدید مرز کربن اتحادیه اروپا را کاهش دهند. این امری طولانی خواهد بود که اکثر کشورها برای آن آماده نیستند. دسترسی به بازارهای دیگر نیز به جهت گیری سیاستی کشورها بستگی خواهد داشت، زیرا آنها به آنچه که به عنوان جنگ تجاری و افزایش حمایت گرایی توسط اتحادیه اروپا تلقی می‌شود، واکنش نشان می دهند. با توجه به ردپای کربن محدود قاره و چالش محدود برای پایگاه صنعتی اتحادیه اروپا، آنچه مورد نیاز است، رویکردی متفاوت است که به کشورها امکان تعدیل، همراه با منابع مالی مناسب را می دهد. هزینه کردن مسیر انتقال در ترکیب با تعدیل سیاست های مورد نیاز باید مبنای پاسخ آفریقایی باشد. اقداماتی از این دست برای ماندن در چالش می‌تواند در دسترس باشد. بنابراین، کشورهای آفریقایی باید مسیری را برای صنعتی‌سازی سبز در نظر بگیرند و از طریق سرمایه‌گذاری‌ها، حمایت خود را در اطراف آن دستور کار جلب کنند.

• چند نکته:

- آفریقا با تنها 3.8 درصد، کمترین سهم را در انتشار گازهای گلخانه ای در جهان به خود اختصاص می دهد در حالی که در چین 23 درصد، در ایالات متحده 19 درصد و در اتحادیه اروپا 13 درصد است. با این حال، این قاره که به ویژه در برابر تغییرات آب و هوایی آسیب پذیر است، در تلاش است تا با خطرات آب و هوایی مقابله کند. CDP با 48 شهر آفریقایی کار می‌کند که مجموعاً جمعیتی بالغ بر 150 میلیون شهروند - 31٪ از کل قاره را تشکیل می دهند.

- اگرچه انتشار گازهای گلخانه‌ای در سراسر این قاره سهم نسبتاً کمی از کل جهانی را نشان می‌دهد، با این وجود شهرهای آفریقایی خود را برای سرمایه‌گذاری در توسعه پایدار با کربن پایین آماده می‌کنند، در حالی که برای رسیدگی به اثرات فعلی و آتی مخاطرات آب و هوایی تلاش می‌کنند. داده‌های CDP 2019 نشان می دهد که: 62 درصد از شهرهای آفریقایی که داده‌های زیست محیطی خود را گزارش می‌کنند، ارزیابی آسیب پذیری دارند. 77 درصد از شهرهای آفریقایی که گزارش می دهند در حال حاضر دارای اهداف پایداری هستند که در برنامه ریزی اصلی شهر گنجانده شده است و 13 درصد دیگردر اهداف گزارش در حال پیشرفت هستند. شهرهای سراسر این قاره در حال مقابله با واقعیت تغییرات آب و هوایی هستند - خشکسالی، سیل، بارش شدید/ طوفان باران و امواج گرما بیشترین خطرات آب و هوایی گزارش شده است.

- آفریقا در حال حاضر خانه 1.3 میلیارد نفر است، این رقم تا سال 2060 به 2.75 میلیارد نفر افزایش می یابد، زمانی که پیش بینی می‌شود این قاره مجموعاً تولید سالانه 16 تریلیون دلار و بازاری به طور فزاینده طبقه متوسط داشته باشد. با این حال، اگرچه این قاره، تنها در 40 سال آینده، بازاری با جمعیت بیشتری از مجموع هند و چین خواهد داشت، بحث جریان اصلی کمی در مورد شیوه‌های تجاری و مشارکت آن وجود دارد. این شکافی است که پروفسور دیوید لوک، استاد عملی و مدیر استراتژیک مؤسسه فیروز لالجی برای آفریقا در LSE، در کتاب جدید خود، چگونه آفریقا تجارت می‌کند، که توسط LSE Press منتشر شد، به آن پرداخته است.

پروفسور لوک که متخصص سیاست تجارت آفریقا و رئیس سابق مرکز سیاست تجارت آفریقا در کمیسیون اقتصادی سازمان ملل برای آفریقا است، سه هدف دارد. "اول، ابهام زدایی از سیاست تجاری آفریقا و ترویج درک عمیق تر و گسترده تر از تاثیر تجارت بر زندگی آفریقایی‌های عادی و آرزوهای توسعه این قاره. دوم، ارائه اطلاعات به روز که به راحتی از طریق انتشار با دسترسی آزاد در مورد داده‌های تجاری آفریقا، مذاکرات تجاری، توافق نامه‌های تجاری و اولویت های سیاست، با تجزیه و تحلیل برای وضوح قابل دسترسی است. و سوم، توانمندسازی سیاستگذاران، ذی‌نفعان، محققان و دیگران برای بررسی اثربخشی موافقت‌نامه‌های تجاری و انتخاب‌های خط‌مشی شامل ابعاد اجرایی از منظر هنجاری که حامی‌توسعه و فراگیر است و اولویت را برای غلبه بر فقر فراگیر در این قاره قائل است.(1)

- آنچه آفریقا تجارت می‌کند به همان اندازه مهم است که با چه کسی تجارت می‌کند. تجزیه و تحلیل داده‌ها تصویر دقیقی از روابط تجاری با کشورهای آفریقایی، هم بین آن‌ها و هم سایر نقاط جهان نشان می دهد. در حالی که اتحادیه اروپا بزرگترین شریک تجاری آفریقا است و پس از آن چین و سپس تجارت بین آفریقایی قرار دارد، محققان تجارت آفریقا با ایالات متحده، بریتانیا و اقتصادهای نوظهور مانند هند، برزیل و ترکیه را نیز مورد بررسی قرار دادند. این یافته‌ها برای کسانی که به دنبال توسعه مشارکت تجاری با این قاره هستند آموزنده است. پروفسور لوک توضیح می دهد: «ما ابتدا به آنچه آفریقا تجارت می‌کند نگاه کردیم و تفاوت آشکاری در نوع تجارتی که بین کشورهای آفریقایی و سایر نقاط جهان انجام می‌شود، یافتیم. تجارت با سایر نقاط جهان در کالاها عمدتاً کالاها و در خدمات عمدتاً گردشگری است، در حالی که تجارت بین آفریقایی - تجارت بین کشورهای آفریقایی - در کالاهای با ارزش افزوده مانند تولیدات و مواد غذایی فرآوری شده و خدمات متنوع تر است. به عنوان خدمات حمل و نقل، خدمات مالی، خدمات تجاری و غیره. اما تجارت بین آفریقایی اندک است و تنها 18 درصد از کل تجارت آفریقا را تشکیل می دهد. ما متوجه شدیم که بیش از 60 درصد از این تجارت، هرچند کوچک، متنوع است، در حالی که تجارت آفریقا با بقیه جهان حدود 80 درصد کالاها است، با تمرکز شدید در مواد معدنی و سوخت‌های فسیلی.

او ادامه می دهد: «در واقع، تولیدکنندگان، بزرگترین نوع صادرات بین کشورهای آفریقایی هستند که 45 درصد از کل تجارت رسمی‌بین آفریقا را به خود اختصاص می دهند. صادرات مواد غذایی نیز قابل توجه تر است و یک پنجم تجارت بین کشورهای آفریقایی را تشکیل می دهد. این ارقام «رسمی» برخی از تجارت آفریقا را که به صورت غیررسمی و ثبت نشده از مرزهای پیوسته عبور می‌کند، نادیده می‌گیرند. برآوردهای اخیر حاکی از آن است که چنین جریان‌های تجاری غیررسمی معادل بین 7 تا 16 درصد از جریان‌های تجاری رسمی داخل آفریقا را تشکیل می دهند. بیشتر آن شامل غذاها و کالاهای اساسی مصرفی می‌شود. تجارت غیررسمی‌بیانگر فقر فراگیر است و به سمت زنان گرایش دارد.»

- داده‌های سرمایه‌گذاری نیز آینه‌ای از آمار تجارت است. سهام سرمایه گذاری سه اقتصاد بزرگ، ایالات متحده، چین و اتحادیه اروپا نشان داد که تمرکز بیش از حد در بخش معدن و استخراج مرتبط با سوخت و فلزات است که اندازه سرمایه گذاری آن‌ها در سایر نقاط جهان نیست. پروفسور لوک توضیح می‌دهد که این موضوع اهمیت دارد، زیرا کالاها در معرض نوسانات شدید قیمت‌ها، مستعد رانت‌جویی و جذب نخبگان و استخراج ارزش از طریق جریان‌های مالی غیرقانونی هستند. او می افزاید: «کالاها شغل کمتری ایجاد می‌کنند. به عنوان مثال، صنعت معدن از تجهیزات سرمایه ای زیادی استفاده می‌کند، اما به این تعداد افراد نیاز ندارد. در حالی که وقتی در حال تولید کالا، کشاورزی، کشاورزی فرآوری و غیره هستید، شغل بیشتری ایجاد می‌کنید. این پیامدهای زیادی برای توسعه و نیروی کار دارد. به‌ویژه در کشاورزی، متوجه می‌شویم که زنان بیشتری درگیر فرآوری مواد غذایی هستند، در حالی که تولید می‌تواند برای جوانان آفریقایی شغل ایجاد کند.»

- او می افزاید: «پیوند دادن مشاغل به تجارت، به ویژه در مورد آفریقا، مهم است، زیرا جمعیت شناسی نشان می دهد که در حال حاضر، آفریقا حدود 252 میلیون جوان (15 تا 24 ساله) دارد که باید در فعالیت های تولیدی جذب شوند. موضوع جمعیتی بسیار مهم است، هم به توسعه و هم از نظر نحوه تأثیر تجارت بر اقتصاد، ایجاد شغل، درآمد و غیره.» علاوه بر این، روابط تجاری بین آفریقا و سایر نقاط جهان نامتقارن است - آفریقایی که کالاهای اساسی صادر و کالاهای عمدتاً تولیدی را وارد می‌کند. پروفسور لوک ادامه می دهد: "مشکل این نوع مشارکت یکی از انحرافات تجارت است - می‌تواند به طور بالقوه کالاهایی را که آفریقا می‌تواند خودش تولید کند، جایگزین کند، چیزی که ما در حال حاضر شاهد آن هستیم." پروفسور لوک استدلال می‌کند که این شراکت‌های تجاری نامتقارن آفریقا را در وضعیت نامساعدی قرار می‌دهد، زیرا کشورهایی با پایه تولید قوی‌تر با آفریقا با پایه تولید ضعیف‌تر خود معامله می‌کنند و آنچه را که می‌توانند تولید کنند، جایگزین می‌کنند. علاوه بر این، برخی از شرکای تجاری بزرگ، به ویژه اتحادیه اروپا، با کشورهای آفریقایی بسته به اینکه در شمال صحرا یا جنوب صحرا هستند، در حال توسعه یا کمتر توسعه یافته باشند، قراردادهای تجاری متفاوتی دارند. این امر مرز سختی را برای تجارت با اتحادیه اروپا بین کشورهای آفریقایی ایجاد می‌کند که تلاش‌های خود آفریقا برای ایجاد قوانین تجاری مشترک در سراسر این قاره را تضعیف می‌کند و از ظهور زنجیره‌های تامین بین کشورهای آفریقایی جلوگیری می‌کند. پروفسور لوک، که سال گذشته شواهدی را به گروه پارلمانی بریتانیا در آفریقا ارائه کرد، می‌گوید که بریتانیا با تقلید از رویکرد اتحادیه اروپا پس از برگزیت، این مشکل را آسان‌تر نکرده است.

 

https://theconversation.com/eus-carbon-border-tax-a-new-report-shows-africa-stands-to-lose-us-25-billion-every-year-208331

https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2023/04/25/fit-for-55-council-adopts-key-pieces-of-legislation-delivering-on-2030-climate-targets/?utm_source=dsms-auto&utm_medium=email&utm_campaign=%27Fit+for+55%27%3a+Council+adopts+key+pieces+of+legislation+delivering+on+2030+climate+targets

https://www.reuters.com/business/environment/climate-focused-investors-give-warm-welcome-eu-masterplan-2021-07-15/

https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/speech_21_3724

https://unctad.org/system/files/official-document/osginf2021d2_en.pdf#page=17

(1) https://www.lse.ac.uk/research/research-for-the-world/economics/understanding-african-trade-is-key-to-helping-its-development