قزاقستان و پیامدهای خروج روسیه از توافق غلات

سال 2022 معامله غلات با پیشنهاد آنتونی گوترش فی مابین روسیه و اکراین منعقد شد. این قرار داد چندین بار تمدید شد که آخرین مورد آن مربوط به ماه می 2023 است که تا 17 جولای 2023 برای اخرین بار مورد تمدید قرار گرفت. غلات یکی از کالاهای اصلی صادراتی قزاقستان است. اما باشرایط ژئوپلیتیکی متشنج در جهان در حال ایجاد تعدیل‌های خاص خود در تعادل غذایی است.

 این معامله بصورت یک قرارداد پکیج مانند بود که از دو بخش با وزن مساوی تشکیل شده بود. بخش اول مربوط به صادرات غلات اوکراین از بنادر اوکراین و بخش دوم تفاهمنامه فی مابین روسیه و سازمان ملل بود که در چارچوب ان دبیرکل سازمان ملل متعهد شده بود که از  آمریکا و اتحادیه اروپا بخواهد تحریم هایی را که مانع صادرات کود و غلات روسیه از طریق مسیر هایی که در قلمرو اتحادیه اروپا است برداشته شود در واقع این موانع باعث اختلال در کار روس سلزخوز بانک روسیه برای انجام صادرات کود و غلات شده بود. این بانک از سیستم سوئیفت هم کنار گذاشته شده بود. آژانس بریتانیایی که کار بیمه حمل و نقل دریایی را انجام میداد در یک اقدام دریای سیاه را وارد لیست مناطق خطرناک کرد که خود باعث چند برابر شدن هزینه بیمه شده بود. علی رغم ادعای غرب در خصوص اینکه غلات و کود روسیه جزو موارد تحریمی‌به شمار نمیرود، سرگی لاورف وزیر امور خارجه فدراسیون روسیه این مورد را تکذیب و به اطلاع رساند که بر اساس اطلاعات حاصل شده غلات اوکراین برای اهداف تجاری صادر شده و برای ارسال به کشور های فقیر در نظر گرفته نشده بودند این درحالی است که با توافق صورت گرفته با آنتونی گوترش قرار بود که غلات صادر شده برای کشور های فقیر جهان به خصوص کشور های آفریقایی در نظر گرفته شوند. اطلاعات وزارت امورخارجه روسیه حاکی از این است که طی 1 سال گذشته 32 میلیون تن غلات اوکراین که نیمی از ان ذرت و روغن آفتاب گردان و گندم هم کمتر از 30 درصد ان را تشکیل میداد در 40 درصد موارد به کشور های اتحادیه اروپا، 24 درصد چین، 10 درصد ترکیه صادر و تنها 2.5 درصد از این غلات به دست کشور های فقیر رسید. بر اساس اطلاعات کمیسیون هماهنگی این معامله که در استانبول مستقر است ماهانه تنها 2 کشتی غلات به کشور های فقیر و 90 کشتی با اهداف تجاری به کشور های اروپایی ارسال می‌شد.

  با تایید مقامات روسیه بخشی از معامله که مربوط به صادرات کود و غلات روسیه بود انجام نشد و این کشور اماده است که همین مقدار غلات یا مقدار بیشتر از 32 میلیون تن را بلاعوض و با حساب خود روسیه،  به دست کشور های فقیر برساند. از یک سمت به علت تخفیف های 40-30 درصدی که روسیه مجبور به اعمال آن برای محصولات غلات شده بود ضرر 1.2 میلیارد دلاری به بخش کشاورزی روسیه وارد و از طرف دیگر هم بالا رفتن هزینه‌های حمل و نقل و بیمه باعث شده بود که سودآوری این کار 2 برابر کاهش پیدا کند. در بخش کود هم با موانع ایجاد شده توسط غرب روسیه 1.6 میلیارد متضرر شده بود.[1] از طرف دیگر هم هزینه‌های واردات تجهیزات کشاورزی به روسیه 40 درصد افزایش یافتی. یکی از آخرین میخ ها بر تابوت این معامله عملیات خرابکاری در لوله امونیاک در خط لوله تالیاتا-اودسا بود که بعد این عملیات زلنسکس رئیس جمهور اکراین شخصا عملیات بازسازی این خط لوله که بخش لاینفک معامله غلات روسیه و اکراین بود را بلوکه می‌کند. معامله ای که در ابتدا برای تامین امنیت غذایی جهان بود ملغی شد.

با تایید سایت وزارت خارجه و رئیس جمهور روسیه، این کشور به هر حال صادرات غلات را بعد از لغو معامله غلات برای حدود 50 میلیون تن در سال جاری ادامه خواهد  داد و این امادگی وجود دارد که در صورت انجام همه بخش های معامله ان را احیا کند : 1-برداشتن تحریم های غلات و کود روسیه، 2-برداشتن موانع از سر راه بانکهایی که عملیات ارسال کود وغلات روسیه را تامین می‌کنند (برگشتن به سیستم سوییفت)3- مانع زدایی از واردات تجهیزات و لوازم یدکی ادوات کشاورزی و بخش تولید کود4- مانع زدایی از بیمه حمل و نقل دریایی5- مانع زدایی از واردات و صادرات کود و مواد خام برای تهیه ان به/از روسیه 6- احیای خط لوله آمونیاک اودسا-تالیاتا 7- آزاد کردن دارایی‌های بلوکه شده روسیه در بانک های خارجی که مربوط به صادرات کود و غلات است[2]

 غلات یکی از کالاهای اصلی صادراتی قزاقستان است. اما شرایط ژئوپلیتیکی متشنج در جهان در حال ایجاد تعدیل‌های خاص خود در تعادل غذایی جهان است.

آیا قیمت نان و غلات در قزاقستان افزایش می یابد؟

به طور سنتی، قزاقستان کمی‌بیش از 2 درصد از تولید غلات جهان را به خود اختصاص داده است. در مجموع، جمعیت جمهوری قزاقستان 5.6 میلیون تن از 16.4 میلیون تن غلات تولید شده را مصرف می‌کند.  در عین حال حدود 7 میلیون تن غلات و آرد صادر می‌شوند.  بر اساس پیش بینی تولیدکنندگان غلات،  سال 2023 صادرات  غلات و آرد به 9 میلیون می رسد. هزینه معاملات آتی گندم سپتامبر در بورس کالای شیکاگو طی پنج جلسه معاملاتی گذشته تقریباً 12 درصد افزایش یافته و همچنان به رشد خود ادامه می دهد. قیمت گندم به 740.9 دلار در هر بوشل افزایش یافت. قیمت گندم تقریباً بلافاصله پس از آن آغاز شد که روسیه به ترکیه، اوکراین و سازمان ملل متحد از تصمیم خود مبنی بر تعلیق مشارکت خود در "معامله غلات" که در 18 ژوئن پایان یافت، اطلاع داد.  

قزاقستان از پایان "معامله غلات" چه سودی می‌برد؟

به گفته نماینده رسمی ALE "اتحادیه غلات قزاقستان" یوگنی کارابانوف برای ارزیابی پیامدهای احتمالی تصمیم مقامات روسیه، زمان نیاز است، اما در عین حال، او احتمال افزایش قیمت ها در بازار جهانی را در نتیجه افزایش قیمت غلات در روسیه رد نمی‌کند.  خبرگزاری رویترز به نقل از صندوق بین‌المللی در خبری اعلام کرد: خروج روسیه از توافق اجازه به صادرات اوکراین از طریق دریای سیاه، علاوه بر ایجاد ناامنی غذایی جهانی، می‌تواند قیمت مواد غذایی را به‌ویژه در کشورهای کم‌درآمد افزایش دهد.

این صندوق گفت: «توقف این طرح بر عرضه مواد غذایی به کشورهایی که به‌شدت به محموله‌های اوکراینی وابسته هستند، به‌ویژه در شمال آفریقا، خاورمیانه و جنوب آسیا تأثیر می‌گذارد» و این موضوع چشم‌انداز امنیت غذایی را بدتر می‌کند و خطر افزایش تورم جهانی مواد غذایی را به‌ویژه برای کشورهای کم‌درآمد به همراه دارد.

بر اساس گزارش رویترز، سخنگوی صندوق بین‌المللی پول گفت: این قرارداد به اوکراین اجازه داده بود تا حدود ۳۳ میلیون تن غلات از طریق دریا صادر کند و عامل مهمی‌برای امنیت غذایی جهانی است.[3] یوگنی کارابانوف گفت: ما فقط از طریق قیمت های روسیه با بازار جهانی در ارتباط هستیم. علاوه بر این، در سال‌های اخیر حجم بسیار زیادی از واردات غلات از روسیه به قزاقستان انجام شده است، بنابراین مقداری افزایش قیمت در داخل کشور امکان‌پذیر است، اما فکر نمی‌کنم این افزایش چشمگیر باشد. این کارشناس معتقد است که احتمالا فسخ قرارداد غلات فرصت های جدیدی برای صادرات غلات به فدراسیون روسیه ایجاد نخواهد کرد.  وی تصریح کرد: روسیه به اندازه کافی غلات خود را دارد. در مورد سایر کشورها، باید درک کرد که بازارهای اصلی ما کشورهای آسیای مرکزی، ایران، افغانستان و در چند ماه اخیر چین هستند. اینها بازارهای اصلی ما هستند. اگر در مورد سایر بازارهای فروش از راه دور صحبت کنیم، در اینجا، به گفته این کارشناس، قزاقستان نباید نگران باشد. این کشورها با گندم های با کیفیت بالا با محتوای پروتئین بالا و گندم دوروم برای تولید ماکارونی عرضه می‌شوند. موضوع اصلی تامین حجم لازم برای صادرات است.

در قزاقستان، به عنوان مثال، محصول اصلی کشاورزی، انواع گندم نرم است. و به همین دلیل است که تولیدکنندگان محصولات زراعی و تولیدکنندگان غلات بارها متوجه شده اند که سودآوری آن به سرعت در حال کاهش است و کشاورزان قزاق باید به فکر تنوع بخشیدن به محصولات با انتقال به محصولات امیدوارکننده باشند. در این بین، به گفته نماینده "اتحادیه غلات قزاقستان"، تمرکز بر بازارهای فروش موجود ضروری است.

یوگنی کارابانوف "اگر با وضعیت فعلی لجستیکی و هزینه‌ها دنبال بازار های جدید باشیم چندان واقع بینانه نیست.  ما باید کار با بازارهایی را توسعه دهیم که در فاصله نزدیک ما قراردارند. قبل از هرچیزی باید به  بازار چین توجه شود. مصرف کننده اصلی گندم قزاقستان ازبکستان است. به گفته این کارشناس، سالانه حدود سه میلیون تن گندم به ازبکستان ارسال می‌شود. همچنین در میان مصرف کنندگان اصلی تاجیکستان - حدود 1 میلیون تن، افغانستان - حدود 600 هزار تن در سال است.

آیا قیمت غلات و آرد در قزاقستان افزایش می یابد؟

در حال حاضر، به گفته کارشناسان، پیش بینی میزان افزایش قیمت غلات در بازار داخلی قزاقستان دشوار است.

  اما حتی اگر افزایش قیمت همان گندم به طور مشروط 5 هزار تنگه افزایش یابد ، همانطور که یوگنی کارابانوف خاطرنشان می‌کند ، این نباید بر افزایش قیمت نان تأثیر بگذارد.

نماینده مجلس عیدربیک خودجانازاروف، که معتقد است قیمت گندم قزاقستان بعید است که افزایش زیادی پیدا کند، به دیدگاه مشابهی پایبند است. با این حال، هیچ کس قوانین بازار را لغو نکرده است، بنابراین قزاقستان باید ویژگی‌ها و مکانیسم های قیمت گذاری محلی را که همیشه با قیمت ها در بازارهای جهانی مرتبط نیست، در نظر بگیرد. در حال حاضر، به گفته کارشناسان، قیمت تمام شده گندم در بازار داخلی قزاقستان از 80 تا 87 هزار تنگه در هر تن با احتساب مالیات بر ارزش افزوده متغیر است. همانطور که پورتال قزاقستان-زرنو می نویسد، درروسیه، پس از تعلیق معامله غلات، ممکن است مقدرا قابل توجهی از غلات مازاد ایجاد شود.[4] قزاقستان می‌تواند غلات ارزان قیمت را خریداری کرده و برای آینده در انبارها نگهداری کند و سپس از این حجم‌ها در بازارهای جهانی استفاده کند.

 

شایان ذکر است کشور اوکراین در سال کشاورزی قبل  55 میلیون تن غلات تولید کرد که 47 میلیون آن صادر شد از این مقدار 17 میلیون تن گندم بود. روسیه در سال کشاورزی قبل156 میلیون تن غلات تولید کرد که 60 میلیون تن آن صادرشد  و 47 میلیون تن آن گندم بود. سهم روسیه از بازار جهانی گندم 20 درصد و اکراین کمتر از 5 درصد است که این امر تایید کننده نقش بالای روسیه در تامین امنیت غذایی جهان است.

 

[1] https://mid.ru/ru/press_service/video/vistupleniya_ministra/1894785/

[2] http://kremlin.ru/events/president/news/71699/videos

 

[3] https://www.reuters.com/world/europe/imf-says-russia-exit-ukraine-grain-deal-risks-adding-global-food-inflation-2023-07-19/#:~:text=WASHINGTON%2C%20July%2019%20(Reuters),especially%20in%20low%2Dincome%20countries.

 

[4] https://kazakh-zerno.net/201270-v-rk-prodljat-zapret-na-vyvoz-zerna-avtotransportom/