توسعه انرژی‌های تجدید پذیر در کنیا

کنیا با ترسیم چشم انداز 2030 به دنبال تبدیل شدن به یک کشور صنعتی با درآمد متوسط است که سطح رفاه بالایی را به شهروندان خود ارائه می دهد. این چشم انداز در قالب برنامه‌های پنج ساله درحال اجرا می‌باشد.

هم اکنون برنامه سوم توسعه ی این کشور در حال اجراست و دولت فعلی کنیا چهار هدف بزرگ را در دستور کار خود قرار داده است که عبارتند از: صنعتی سازی، تولید و فرآوری محصولات کشاورزی؛ ساخت خانه‌های ارزان قیمت؛ تامین امنیت غذایی و پوشش همگانی خدمات سلامت و بهداشت. زیربنای هر چهار دستور کار تأمین برق کافی، مقرون به صرفه و باثبات است. برنامه ی سوم توسعه ی این کشور نیز به صراحت چندین هدف مرتبط با انرژی را بیان می‌کند که از جمله مهمترین آنها عبارتند از:

• ایجاد ظرفیت نصب شده ی برق معادل 5221 مگاوات تا سال 2022و تنظیم یک چارچوب قانونی و ظرفیت سازی برای برنامه ی توسعه ی انرژی هسته ای
• توسعه ی انرژی‌های تجدیدپذیر؛ ترویج استفاده از زباله‌های شهری برای تولید انرژی، توسعه ی ظرفیت تولید بیودایجستر، سیستم های خورشیدی و توربین‌ها
• اتصال 5 میلیون خانوار به برق از طریق راه حل های درون شبکه ای و خارج از شبکه تا سال 2022

بنابراین افزایش ظرفیت برق نصب شده به خصوص از محل انرژی‌های تجدید پذیر یکی از اهداف و اولویت های دولت کنیا در سال های اخیر بوده است که براساس آمار تا حدود زیادی به اهداف تعیین شده دست پیدا کرده است.

 

ظرفیت تولید برق در کنیا

تولید برق در کنیا طی یک دهه ی گذشته به سرعت رشد کرده است. در سال 2020 تولید برق به 2.753 مگاوات رسید، که در مقایسه با  تولید 1.178 مگاوات  در سال 2010 نشان دهنده ی رشد این بخش است. همچنین 8.5 میلیون خانوار کنیایی تا پایان سال 2021 به برق دسترسی پیدا کرده اند. در این افزایش تولید سهم انرژی‌های تجدید پذیر بسیار قابل توجه می‌باشد. دولت کنیا از سال 2013 تمرکز خود را بر توسعه ی انرژی‌های پاک و سرمایه گذاری هنگفت در بخش انرژی‌های تجدید پذیر گذاشته است. براساس آمار، در سال 2020 انرژی‌های تجدید پذیر 94 درصد مجموع انرژی تولید شده در کنیا را به خود اختصاص داده است. این درحالی است که در سال 2010 این میزان 65 درصد بوده است. رشد بخش انرژی‌های تجدید پذیر هم ناشی از افزایش تولید انرژی زمین گرمایی از 20 درصد در سال 2010 به 47 درصد در سال 2020 و هم افزایش تولید انرژی بادی از 0.2 درصد در سال 2010 به 11.4 درصد در سال 2020 است. افزایش استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر سهم نیروگاه‌های حرارتی را از 31.4 درصد در سال 2010 به 7.8 درصد در سال 2020 تقلیل داده است.

 

وضعیت فعلی انرژی‌های تجدیدپذیر در کنیا

در حال حاضر از مجموع 2819 مگاوات برق تولیدی در کنیا،  826 مگاوات انرژی برق آبی، 828 مگاوات انرژی زمین گرمایی، 749 مگاوات انرژی حرارتی، 331 مگاوات انرژی بادی و مابقی از محل انرژی بیومس است. کنیا در حال حاضر بزرگترین تولید کننده ی انرژی زمین گرمایی و انرژی بادی در آفریقا است. براساس گزارش وضعیت جهانی انرژی‌های تجدیدپذیر در سال 2022، کنیا بین سال های 2016 تا 2021 سومین کشور جهان از نظر ایجاد ظرفیت در زمینه ی انرژی زمین گرمایی در جهان بوده است و در این دوره 200 مگاوات قدرت بخار خود را افزایش داده است. ترکیه و اندونزی در رتبه‌های اول و دوم قرار دارند. همچنین  کنیا دارای بزرگترین مزرعه ی توربین‌های بادی در آفریقا است. این کشور با تولید 16 درصد برق مورد نیاز خود از محل انرژی بادی در رتبه ی نهم جهانی و رتبه ی اول آفریقا قرار گرفته است. بزرگترین مزرعه ی بادی قاره آفریقا در منطقه ی تورکانا در کنیا قرار دارد.

 

انرژی خورشیدی

موقعیت جغرافیایی کنیا بر روی خط استوا فرصتی منحصر به فرد برای توسعه ی انرژی خورشیدی به این کشور بخشیده است. میزان تاباش خورشید در کنیا 6-4 کیلووات ساعت/مترمربع/ روز برآورد شده است. با این حال، درصد انرژی خورشیدی استفاده شده برای بخش تجاری و خانگی در کنیا نسبت به پتانسیل این کشور بسیار ناچیز است. تا پایان سال 2021 ظرفیت تولید برق خورشیدی متصل به شبکه در کنیا معادل 134 مگاوات بوده است. براساس آمار وزارت نیروی کنیا، نیروگاه خورشیدی گاریسا متعلق به شرکت انرژی‌های روستایی و تجدیدپذیر با ظرفیت 54.4 مگاوات و نیروگاه‌های Selenkei و Cedate هرکدام با ظرفیت 40 مگاوات تنها نیروگاه‌های متصل به شبکه ی برق سراسری هستند.

شبکه ملی برق کنیا درصد کمی از مناطق روستایی را پوشش می دهد. براین اساس سیستم های خورشیدی خانگی به عنوان جایگزینی برای تأمین برق مناطق روستایی بدون اتصال به شبکه ی برق مورد توجه دولت کنیا بوده است.

استفاده از این سیستم های خانگی در طول سالیان اخیر افزایش یافته است. دولت کنیا از طریق پروژه ی دسترسی خورشیدی خارج از شبکه، به ارزش 150 میلیون دلار که از سوی بانک جهانی تأمین مالی شده است، دسترسی به برق و امکانات پخت و پز خانگی پاک را در 15 استان حاشیه ای در کنیا فراهم کرده است.

در قالب این پروژه مقرر شده است 250 هزار سیستم خورشیدی مستقل و 150 هزار اجاق برقی در مناطق مورد هدف بین سال های 2018 تا 2023 توزیع شود. همچنین در این چارچوب سیستم های خانگی خورشیدی و نیز محصولات مرتبط از جمله فانوس های قابل حمل با قیمت مقرون به صرفه بین روستاییان توزیع شده است.

انرژی بادی

کنیا ظرفیت تولید انرژی بادی بسیار بالایی دارد. به طور متوسط کنیا محدوده ای به مساحت 90 هزار کیلیومتر مربع با ظرفیت بسیار بالای وزش باد با سرعت 6 متر بر ثانیه و نیز بالاتر را دارد. انرژی بادی برای اهدافی چون تولید برق، شارژ باتری و یا پمپاژ آب مورد استفاده قرار می‌گیرد. تا ماه مه 2021 ظرفیت نصب شده ی نیروگاه‌های بادی در کنیا 435.5 مگاوات بوده است.

آمار توربین‌های متصل به شبکه در کنیا عبارتند از: 25.5 مگاوات نیروگاه بادی در انگونگ متشکل از 30 توربین 850 کیلوواتی، نیروگاه بادی تورکانا با ظرفیت 310 مگاوات و نیروگاه بادی کیپتو با ظرفیت 100 مگاوات

 

انرژی زمین گرمایی

انرژی زمین گرمایی از گرمای لایه‌های زیرین زمین به دست می آید. چاه‌های عمیق برای دسترسی به بخار و آب گرم  زیر زمین حفر می‌شود. سپس از این بخار برای به حرکت درآوردن توربین‌های متصل به ژنراتورهای برق استفاده می‌شود. عدم تأثیرپذیری از تغییرات اب و هوایی و عدم اثرات جانبی بر محیط زیست به میزان 95 درصد و دسترسی قابل توجه به آن در مقایسه با سوخت های فسیلی در کنیا، موجب استقبال از این نوع انرژی در کنیا شده است.

انرژی زمین گرمایی در منطقه ی ریفت ولِی (Rift Valey) غالب است. به گونه ای که برآوردهای اولیه ظرفیت این منطقه را 10.000 مگاوات ارزیابی می‌کند. ظرفیت برق نصب شده از محل انرژی زمین گرمایی تا ژوئن 2021 معادل 836.128 مگاوات اعلام شده است. انرژی زمین گرمایی بیشترین سهم را در تأمین شبکه ی برق ملی کنیا به میزان 44.12 درصد ایفا می‌کند و پس از آن انرژی برق آبی قرار دارد.

 

انرژی برق آبی

مجموع ظرفیت نیروگاه آبی بزرگ کنیا 826.23 مگاوات است. درعین ظرفیت تولید انرژی برق آبی در مقیاس کوچک در کنیا 3000 مگاوات تخمین زده می‌شود که درحال حاضر تنها 30 مگاوات به بهره برداری رسیده و 15 مگاوات به شبکه ی برق متصل است. هزینه ی بالای ایجاد این نیروگاه‌ها معادل 2500 دلار به ازای هر کیلو وات، داده‌های هیدرولوژیکی ناکافی، تغییرات آب و هوایی و ظرفیت محلی محدود برای تولید قطعات کوچک برق آبی مانع بهره برداری از انرژی برق آبی در مقیاس های کوچک شده است. برای حل این مشکل وزارت نیروی کنیا در حال انجام مطالعات امکان سنجی برای ایجاد ظرفیت های بالقوه در سراسر کشور است.

 

سرمایه گذاری در بخش انرژی‌های تجدید پذیر در کنیا

افزایش جمعیت در کنیا در سال های آینده و برنامه‌های این کشور برای رشد و توسعه اقتصادی تقاضا برای تأمین انرژی را افزایش خواهد داد. دولت کنیا پیش بینی کرده است تقاضا برای برق در کنیا تا سال 2030 به 15.065 مگاوات افزایش پیدا کند. بر این اساس، برنامه دولت کنیا تولید 3500 مگاوات برق تا سال 2025 و تولید 17.760 مگاوات برق تا سال 2030 است که انتظار می رود 7000 مگاوات آن از محل انرژی زمین گرمایی باشد.

قانون جدید انرژی کنیا نیز که در سال 2019 تصویب شد به عنوان سند معیار و چهارچوب حقوقی اصلی برای سیاست‌گذاری‌ دهه‌های آتی کنیا در حوزه انرژی، دولت مرکزی را موظف می‌کند تا ضمن سیاست‌گذاری و قانون‌گذاری، زیرساخت‌های لازم برای توسعه انرژی به ویژه انرژی‌های طبیعی را فراهم سازد.

علاوه براین، همانطورکه اشاره شد، بسیاری از روستاهای کنیا به برق دسترسی ندارند و گسترش شبکه ی برق به مناطق روستایی بسیار پر هزینه است. لذا دولت کنیا با تشویق بخش خصوصی برای سرمایه گذاری در سیستم های خارج از شبکه مانند سیستم های خورشیدی خانگی رویکردی مبتنی بر برق رسانی خارج از شبکه را در این مناطق ترویج می‌کند.

بنابراین شرکت در مناقصات مرتبط با ساخت و ساز و نصب پروژه‌ها، تولید و یا تأمین قطعات و لوازم جانبی به ویژه در بخش انرژی خورشیدی و بادی فرصت های خوبی را برای حضور شرکت های خارجی در این کشور فراهم می‌کند.

 مراحل اجرای یک پروژه در حوزه ی انرژی‌های تجدیدپذیر عبات است از:

- اخذ تأییدیه EOI از وزارت نیروی کنیا

- مطالعات امکان سنجی شامل ارزیابی اثرات زیست محیطی

- طی کردن فرآیند های کسب سایت یا اجاره فضا

- انعقاد یا امضای PPA استاندارد با نهادهای دولتی مربوطه

- اخذ تأییدیه PPA از کمیسیون تنظیم مقرات انرژی

- دریافت سایر مجوزهای نظارتی شامل:

• مجوز برداشت آب
• مجوز سازمان هواپیمایی کشوری
• مجوز تغییر کاربری
• مجوز توسعه ی راه
• مجوز تولید برق
• مجوز تأمین و توزیع برای برنامه‌های خارج از شبکه

 

مشوق ها و معافیت های سرمایه گذاری در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر

دولت کنیا به منظور تشویق سرمایه گذاری در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر و نیز تأمین قطعات و محصولات مورد نیاز این حوزه از طریق تولید و یا واردات، مشوق ها و معافیت هایی را در نظر گرفته است. براین اساس:

• برای شرکت های فعال در مناطق ویژه ی اقتصادی برای 10 سال اول مالیات 10 درصد و برای ده سال دوم مالیات 15 درصد اعمال خواهد شد.
• کسر سرمایه گذاری به میزان 100 درصد برای نیروگاه‌ها و تجهیزات تولید برق شامل ساختمانی که نیروگاه برق را در خود جای داده است و همینطور برای شرکت های فعال در مناطق پردازش صادرات EPZs و نیز کسر 150 درصدی در خصوص نیروگاه‌های خارج از نایروبی، مومباسا و کیسومو
• معافیت حق تمبر برای تأسیس شرکت
• پوشش بیمه
• عدم محدودیت برای تبدیل یا انتقال وجوه سرمایه گذاری
• تضمین بازگشت سرمایه و سود به سرمایه گذار خارجی براساس قانون حمایت از سرمایه گذاری خارجی

 

در خصوص مالیات و عوارض گمرکی واردات محصولات مرتبط تا سال 2020 نرخ مالیات بر ارزش افزوده این محصولات صفر بود اما از سال 2020 براساس قوانین بودجه سالانه این کشور، نرخ استاندارد مالیات بر ارزش افزوده برای پنل های خورشیدی، توربین‌های بادی و باتری 14 درصد است. همچنین مطابق تعرفه خارجی مشترک جامعه ی شرق آفریقا عوارض گمرکی واردات پنل خورشیدی و توربین‌های بادی صفر و تعرفه ی واردات باتری 35 درصد است.

 

نهادهای ارائه دهنده ی مجوزهای لازم برای پروژه‌های مرتبط با حوزه انرژی

• The Ministry of Energy: www.energy.go.ke
• The Kenya Power and Lighting Company: www.kplc.co.ke
• The Kenya Civil Aviation Authority: www.kcaa.or.ke
• The National Environment Management Authority: www.nema.go.ke
• County Governments
• Energy & Petroleum Regulatory Authority: www.epra.go.ke
• The Registrar General for information on Company Registration: attorney-general.go.ke
• The Ministry of Lands: http://www.ardhi.go.ke
• Ken Invest: www.investmentkenya.com

منابع

https://cms.law/en/int/expert-guides/cms-expert-guide-to-renewable-energy/kenya

https://www.epra.go.ke/download/the-energy-act-2019/

https://www.kenyanews.go.ke/kenyas-power-generation-capacity-grows-by-31-7pc/

https://renewableenergy.go.ke/about-us/

https://nation.africa/kenya/news/uhuru-launches-86mw-geothermal-plant-3893420

https://www.weforum.org/agenda/2019/07/wind-power-project-opens-in-kenya/

https://en.wikipedia.org/wiki/Renewable_energy_in_Kenya

https://www.afdb.org/sites/default/files/2021/11/22/kenya.pdf