بررسی بخش انرژی اتیوپی

اتیوپی مانند بسیاری از کشورهای آفریقای زیر صحرا، غالباً به منابع انرژی سنتی اتکا دارد. وضعیت انرژی اتیوپی از لحاظ بسیاری از استانداردها از بسیاری کشورهای دیگر عقب‎تر است. انرژی مدرن تنها کمتر از 10٪ کل انرژی مصرفی در این کشور را به خود اختصاص می‎دهد. طبق آمارهای سال 2014 سرانه مصرف انرژی در این کشور حدود 200 کیلووات ساعت در سال است که بسیار کمتر از میانگین 517 کیلووات ساعت آفریقای زیر صحرا و میانگین جهانی 2800 کیلووات ساعت برای هر نفر است. اتیوپی در فهرست توسعه انرژی (EDI) از بین 64 کشور در رتبه 62 قرار دارد. به همین ترتیب، در شاخص چند بعدی فقر انرژی دانشگاه آکسفورد (MEPI) اتیوپی امتیاز 0.9 را کسب نموده که فقر حاد انرژی در این کشور را نشان می دهد.

این کشور با وجود برخورداری از پتانسیل قابل توجه منابع انرژی، از فقر انرژی رنج می‎برد. بعد از جمهوری دموکراتیک کنگو اتیوپی از بزرگترین پتانسیل منابع برق آبی (حدود 45000 مگاوات) در آفریقا برخوردار است. منابع انرژی زمین گرمایی، بادی و خورشیدی در این کشور بسیار زیاد است. علیرغم این پتانسیل‎ها، کمبود انرژی مدرن  علی الخصوص در مناطق روستایی اتیوپی بسیار زیاد است. بنابراین، رسیدگی به فقر انرژی و بهبود وضعیت معیشت مردم از طریق تأمین انرژی مدرن، چالش‎هایی را برای اتیوپی به وجود آورده است.

برق رسانی از طریق گسترش شبکه ملی و تأمین فن آوری‎های مدرن انرژی خارج از شبکه، دو استراتژی مورد توجه دولت این کشور است. گسترش شبکه ملی برق به مناطق روستایی روشی ارجح است. از سوی دیگر بعد مسافت، انزوا و تقاضای کم برق در جوامع روستایی، گسترش شبکه ملی به این مناطق را بعید نموده است. بنابراین، راه‎حل ایده آل جهت تامین برق مناطق روستایی، تهیه و تامین فن آوری‎های انرژی تجدیدپذیر خارج از شبکه، از جمله سیستم خورشیدی است.

پتانسیل منابع انرژی اتیوپی و بهره برداری از آن

در حال حاضر ظرفیت فعلی تولید انرژی در اتیوپی در حدود  4244 مگاوات است. بطور تقریبی 3743 مگاوات مربوط به انرژی برق آبی (89٪)، 337 مگاوات مربوط به انرژی بادی (8٪) و 126 مگاوات مربوط به انرژی زمین گرمایی (3٪) است. به طور بالقوه، اتیوپی بزرگترین پتانسیل انرژی برق آبی (حدود 45000 مگاوات) را دارد. منابع انرژی خورشیدی از پتانسیل زیادی برخوردار است که تخمین زده می‎شود بیشتر از 2000 کیلووات ساعت در متر مکعب در سال باشد. (بین 1950 تا 2600 کیلووات ساعت در متر مکعب در سال)

جدول 1- نیروگاه‌های تولید انرژی اتیوپی

ردیف		نام نیروگاه برق	ظرفیت فعلی (مگاوات)			تعداد واحدها	نوع سد	مکان
نیروگاه‌های برق آبی
1		Gilgel Gibe III	1870			10	سد بتنی	ایالت ملل و مردم جنوب
2		Beles	460			4	سد طبیعی (دریاچه تانا)	ایالت آمهارا
3		Gilgel Gibe II	420			4	سد انحرافی	ایالت ملل و مردم جنوب
4		Takeze	300			4	سد بتنی	ایالت تیگرای
5		Gilgel Gibe I	184			3	سد بتنی	ایالت اورومیا
6		Melka Wakena	153			4	سد بتنی	ایالت اورومیا
7		Fincha	134			4	سد خاکی	ایالت اورومیا
8		Amerti Neshi	95			2	سد بتنی	ایالت اورومیا
9		Tis Abay II	73			2	سد طبیعی (دریاچه تانا)	ایالت آمهارا
10		Awash II	32			2	سد بتنی	ایالت اورومیا
11		Awash III	32			2	سد بتنی	ایالت اورومیا
12		Koka	43			3	سد بتنی	ایالت اورومیا
13		Tis Abay I	11.4			3	سد طبیعی (دریاچه تانا)	ایالت آمهارا
14		Aba Samuel	6.6			4	سد بتنی	ایالت اورومیا
نیروگاه‌های انرژی بادی
15		Adama II	153			توربین‌های بادی	ایالت اورومیا
16		Ashegoda	120			توربین‌های بادی	ایالت تیگرای
17		Adama I	51			توربین‌های بادی	ایالت اورومیا
نیروگاه‌های انرژی زمین گرمایی
18		Aluto geothermal	7.3			ایالت اورومیا
نیروگاه انرژی خورشیدی
19	Metahara			100		ایالت اورومیا
جمع کل ظرفیت انرژی تولیدی					4244

 

سد های برق آبی اتیوپی

GERD – یا سد رنسانس اتیوپی که بزرگترین سد این کشور است در دولت منطقه‎ای بنیشنگول گومز و بر روی رودخانه نیل آبی در حال ساخت است. شرکت ایتالیایی  Salini Impregilo ( و اکنون گروه Webuild) پیمانکار اصلی ساخت پروژه این سد است. سایر شرکت های خارجی همچون GE Hydro France ، China Gezhouba Group ، Voith Hydro Shanghai و China’s Sinohydro  در این پروژه مشغول فعالیت می‎باشند. شرکت آلستوم برای تأمین توربین‎ها، ژنراتورها و کلیه تجهیزات الکترومکانیکی نیروگاه برق آبی سد با شرکت Metals & Engineering (METEC) ، 250 میلیون یورو قرارداد منعقد نموده است.

gibe III-نیروگاه برق آبی 1870 مگاواتی Gilgel Gibe III (Gibe III)  بر روی رودخانه اومو در دولت منطقه‎ای ملل و مردم جنوب و  توسط شرکت ایتالیایی Salini Costruttori، ساخته شده است. خط انتقال توسط شرکت چینیTebian Electric Apparatus  که یک تولید کننده ترانسفورماتورهای برق و سایر تجهیزات الکتریکی و توسعه دهنده پروژه‌های انتقال است احداث گردید و اگزیم بانک چین 85٪ از بودجه آن را تأمین کرد.

ایستگاه برق Gilgel Gibe II - دارای ظرفیت تولید برق 420 مگاوات است و در سال 2010 افتتاح شد. سالینی کوستروتوری به عنوان پیمانکار اصلی این پروژه و شرکت آلمانی Voith کارهای مشاوره‎ای این سد را بر عهده داشت. کل هزینه ساخت این سد 373 میلیون یورو بود که 50 میلیون یورو توسط بانک سرمایه گذاری اروپا و 103 میلیون یورو از  سوی دولت اتیوپی تامین گردید.

سد Gilgel Gibe I- نیروگاه برق آبی Gilgel Gibe I دارای ظرفیت تولید برق 184 مگاوات است.Salini Costruttori پیمانکار اصلی این پروژه بود. شرکت Francis مدل توربین را تولید کرد و شرکت Voith ژنراتور را تولید کرد.

پروژه برق آبی Tekeze  که در دولت منطقه‎ای تیگرای واقع شده دارای بلندترین سد قوسی آفریقا است. قرارداد خدمات مشاوره‎ای شامل بازبینی، طراحی و نظارت بر ساخت و ساز بر روی تمام کارهای ساختمانی و الکترومکانیکی، بطور مشترک به شرکت مهندسی Harza ایالات متحده آمریکا (اکنون با نام MWH - Montgomery Watson Harza) و شرکت  EnergoprojectHidroinzenjering صربستان اعطا شد. تأمین، نصب و راه‎اندازی کارهای اصلی ساختمانی به شرکت مشترک CWGS، شامل سه شرکت CWHEC (Sinohydro فعلی) و شرکت CGGC چین و شرکت ساختمانی اتیوپی اعطا شد. طراحی، ساخت، تهیه، نصب و راه اندازی کلیه تجهیزات الکترومکانیکی نیروگاه به شرکت مهندسی Wanbao چین واگذار گردید.

پروژه برق آبی و آبیاری (Fincha-Amerti-Neshe (FAN بر روی رودخانه Neshe در منطقه اورومیا، توسط شرکت Gezhouba Group (CGGC) چین ساخته شد. هزینه آن 1.2 میلیارد بیر (70.6 میلیون دلار) بود و بخشی از منابع مالی آن با وام اگزیم بانک چین تأمین شد.

نیروگاه برق آبی Beles دارای ظرفیت تولیدی 460 مگاوات است. دولت اتیوپی با Salini Costruttori  قرارداد ساخت این نیروگاه را در 8 ژوئیه 2005 امضا کرد. شرکت ایتالیایی Studio Pietrangeli   مطالعه فنی ساخت این سد را انجام داد.

 انرژی خورشیدی

اتیوپی از منابع انرژی خورشیدی فراوانی برخوردار است. این کشور و شرکای توسعه‎ای آن سعی کرده‎اند فناوری انرژی خورشیدی خارج از شبکه را معرفی کنند که از انتشار محدودی برخوردار است. عملکرد اتیوپی نسبت به کشورهای همسایه در شرق آفریقا در این زمینه بسیار پایین است. به عنوان مثال، استفاده از انرژی خورشیدی خارج از شبکه در اتیوپی کمتر از یک درصد است در حالی که بیش از پنج درصد از خانواده‎های کنیایی از منبع تغذیه خورشیدی نسبتاً بهتری برخوردار هستند.

دستاوردهای اتیوپی در این زمینه کاملاً در تناقض با پتانسیل منابع فراوان آن است که تخمین زده می‎شود بیش از 2000 کیلووات ساعت در متر مکعب در سال باشد که یک مبنای عالی برای توسعه انرژی خورشیدی می ‎باشد. در سال‎های اخیر، دولت توجه لازم را به بهره‎برداری از پتانسیل انرژی خورشیدی خود داده است. به عنوان مثال، دولت در برنامه ملی برق پیش بینی کرده دسترسی همگانی به انرژی الکتریکی تا سال 2025 حاصل گردد، طبق این برنامه 65٪ از جمعیت این کشور به شبکه ملی متصل می‌شوند در حالی که انتظار می رود  35٪ دیگر انرژی مدرن را از راه‎های خارج از شبکه دریافت کنند.

دولت اتیوپی به همراه شرکای توسعه‎ای خود حداکثر تلاش خود را برای افزایش آگاهی و استفاده از فناوری انرژی خورشیدی انجام داده‎اند. دولت با پشتیبانی برنامه کمک به مدیریت بخش انرژی بانک جهانی (ESMAP) و وزارت توسعه بین المللی انگلستان (DFID)، پذیرای بیش از 150 شرکت کننده در مجمع ملی برق خارج از شبکه در آدیس آبابا، بود.

با کمک برنامه  Power Africaدولت اوباما، شرکت GoE در حال ساخت پروژه خورشیدی Metahara است. شرکت Enel Green Power  که زیر مجموعه شرکت بزرگ ایتالیایی Enel  است اعلام نموده کار ساخت پروژه خورشیدی 100 مگاواتی Metehara  را از طریق کنسرسیومی‌با شرکای داخلی گروه Orchild Business  بدست گرفته است. شرکت چینی توسعه فناوری Shenzhen Lemi محصولات انرژی خورشیدی خارج از شبکه خود را در اتیوپی به نمایش گذاشته است. وزارت آب و انرزی اتیوپی از طریق صندوق برق روستایی خود 11488 سیستم انرژی خورشیدی خانگی از شرکت چینی Cecep Oasis خریداری نموده است.

شرکت عربستانی ACWA power برنده پروژه 250 مگاواتی انرژی خورشیدی با پشتیبانی بانک جهانی در شرق اتیوپی شده است. وزارت همکاری‎های اقتصادی و توسعه آلمان در بیش از 300 موسسه اجتماعی دولتی از قبیل مراکز درمانی و اجتماعی اقدام به نصب سیستم‎های انرژی خورشیدی با ظرفیت بیش از 300 کیلووات نموده است. همچنین بیش از 13800 سیستم انرژی خورشیدی خانگی و بیش از 436000 اینترنت خورشیدی و روشنایی برای بیش 566000 نفر فراهم نموده است. شرکت آمریکایی Tetra Tech همچنین در بخش انرژی اتیوپی سرمایه گذاری نموده است. بنیاد انرژی خورشیدی آلمان Stifung solarenegie به دنبال ایجاد بازار انرژی خورشیدی در اتیوپی است.

انرژی بادی

شرکت چینی Hydro china  یک نظرسنجی با هزینه 1.5 میلیون دلار انجام داد که هدف آن ارزیابی پتانسیل اتیوپی برای ایجاد نیروگاه بادی بود. طبق یافته‎های این نظر سنجی اتیوپی پتانسیل تولید 1 میلیون مگاوات ساعت برق از انرژی باد را دارد. نواحی شرقی اتیوپی نزدیک به ریفت ولی و شمال شرقی نزدیک ایالت تیگرای برای تولید انرژی بادی مناسب تشخیص داده شدند. در آن مناطق سرعت باد در محدوده 7 تا 9 متر بر ثانیه است که برای تولید انرژی بادی بسیار مناسب است.

در اتیوپی در حال حاضر سه مزارع بادی وجود دارد که عملیاتی شده‎اند و سایر پروژه‌ها اخیراً به مرحله بهره‎برداری رسیده‎اند. مزرعه Ashegoda qind در تیگرای در سال 2013 عملیاتی شده و 120 مگاوات برق تولید کرده است. توربین‎های مورد نیاز این مرزعه توسط شرکت فرانسوی Vergent  ساخته شده است. شرکت چینی Sinohydro Corp  رسماً نیروگاه بادی 153 مگاواتی Adama II در اتیوپی را به شرکت برق اتیوپی تحویل داد. شرکت دولتی چینی CGCOC مزرعه بادی Adama I را ساخت. اخیراً، شرکت اسپانیایی  SiemensGamesa اولین پروژه انرژی بادی خود را در اتیوپی با شرکت برق اتیوپی برای توسعه نیروگاه بادی 100 مگاواتی Assela  امضا کرده است. پروژه بادی Assela مورد حمایت وزارت امور خارجه دانمارک می‌باشد و بخشی از تامین مالی آن بر عهده دانسکه بانک دانمارک است.

انرژی زمین گرمایی

یک مطالعه جدید توسط سازمان زمین شناسی اتیوپی که با همکاری شرکای توسعه‎ای انجام شده است، منابع زمین گرمایی را در 24 سایت این کشور ارزیابی کرده و کل پتانسیل زمین گرمایی را 10000 مگاوات تخمین زده است. توسعه پروژه‎های زمین گرمایی در حال حاضر در دست اقدام است، به عنوان مثال در آلوتو لانگانو، که ظرفیت آن 80 مگاوات توصیف شده است دو چاه جدید به عمق 1952 متر و 1921 متر حفر شده است. شرکت ایسلندی ریکیاویک ژئوترمال در حال حاضر در این بخش فعالیت می‎کند. این شرکت در حال آماده سازی برای شروع حفاری اکتشافی برای دو نیروگاه 500 مگاواتی در Corbetti و Tulu Moye در جنوب آدیس آبابا است.

 مهمترین ذینفعان بخش انرژی

بازیگران متعددی مسئول توسعه بخش انرژی اتیوپی هستند. این ذینفعان در سطح فدرال، منطقه‎ای و محلی مشغول فعالیت هستند. سازمان‎های مردم نهاد  (اعم از بین‎المللی و محلی) نیز بازیگران فعالی هستند. وزارت آب، آبیاری و انرژی اتیوپی مسئول توسعه طرح‎های انرژی در مقیاس بزرگ است. سازمان انرژی اتیوپی نیز مسئول تنظیم برق و بهره‎وری از انرژی است.

دفاتر انرژی در دولت‎های منطقه‎ای نیز ذینفعان مهمی در حوزه صلاحیتی خود هستند. نیروی برق اتیوپی اختیار ساخت و اداره نیروگاه‎های تولید برق، خطوط انتقال ولتاژ بالا، پستهای برق، فروش کامل برق، انجام مطالعه امکان سنجی، طراحی و بررسی را دارد. شرکت برق اتیوپی (EEU) نقش مهمی در تأمین انرژی الکتریکی قابل دسترس را دارد. این شرکت مسئول ساخت خطوط برق خارج از شبکه و گسترش شبکه ملی برق فعلی است. بانک‎های دولتی اتیوپی بودجه را برای سرمایه گذاران شخصی که مایل به تولید، توزیع و انتقال نیرو هستند را تسهیل می‎کند.

علاوه بر دولت، ذینفعان بین‎المللی مختلفی نیز وجود دارند که از طریق مکانیزم‎های مختلف و عمدتاً از طریق تأمین بودجه در بخش انرژی اتیوپی فعالیت می‎کنند. در این میان می‎‌توان از: بانک اروپایی برای بازسازی و توسعه، بانک سرمایه گذاری اروپا، صندوق سرمایه‎گذاری اروپا، بانک توسعه بین آمریکایی، بانک توسعه آفریقا، بانک توسعه آسیا، گروه بانک جهانی، آژانس توسعه بین المللی ایالات متحده (USAID) و... نام برد.

 چالش ها و فرصت ها

چالش ها و نقاط ضعف

• ورود و سرمایه گذاری در بخش انرژی نیازمند توان مالی بالایی است.
• کمبود منابع و وجود برخی خطرات
• روند تکمیل و بازدهی طولانی مدت
• کمبود ظرفیت‎های نهادی
• کمبود مهارت‎های حرفه‎ای (علمی، فنی، تجاری و حقوقی)
• چارچوب‎های پیچیده قانونی و نظارتی

فرصت ها و نقاط قوت

• وجود پتانسیل‎های فراوان منابع مختلف انرژی در اتیوپی
• تعهد و حمایت همه جانبه دولت اتیوپی جهت توسعه بخش انرژی علی الخصوص در زمینه انرژی‎های تجدید پذیر
• تسهیل شرایط ورود برای بخش خصوصی پس از روی کار آمدن دولت فعلی در زمینه تولید، انتقال و توزیع برق