روابط تجاری ایالات متحده – آفریقا در دوران ترامپ

بررسی مقایسه‎ای روابط تجاری ایالات متحده – آفریقا در دوران اوباما و ترامپ گرچه بیانگر رویکردی تجارت و توسعه محور از جانب اوباماست که خود را در ابتکارات متعددی که از سوی وی ارائه شده متبلور می سازد ولی آنچه مهم تر بنظر می رسد متغیرهای اقتصادی در سطح بین الملل است که بر میزان روابط تجاری در این دو دوره تاثیر گذار بوده است. دولت ترامپ که در ابتدای امر به بی توجهی و بی علاقگی نسبت به قاره آفریقا متهم شده بود ولی در نهایت با رونمایی از ابتکار رونق آفریقا سیاست تجاری خود در رابطه با این قاره را تا حدودی مشخص ساخت. پیشتر روابط تجاری ایالات متحده و آفریقا در دوران اوباما و در اینجا روابط در دوران ترامپ مورد بررسی قرار خواهد گرفت؛

 اقدامات و ابتکارات:

یکی از انتقادهایی که بر دولت ترامپ از زمان روی کارآمدنش وارد بود، عدم برخورداری دولتش از استراتژی روشنی در قبال قاره آفریقا بود بطوری که از آن به کم اهمیتی این قاره در سیاست خارجی ترامپ تعبیر می‎شد. در نهایت در دسامبر 2018 جان بولتن مشاور وقت امنیت ملی آمریکا از استراتژی ترامپ در قبال آفریقا رونمایی کرد. این رویکرد جدید سیاست خارجی در پاسخ به منقدان که معتقد بودند آمریکا در مقایسه با دوره‌های قبل کمتر در آفریقا مداخله دارد درحالی که سایر بازیگران خارجی از جمله چین و روسیه در حال بسط نفودشان در این منطقه هستند، ارائه گردید. بولتن تاکید کرد که نیت دولت ترامپ تقویت ارتباطات دوجانبه با کشورهای آفریقایی در مقابله با مکانیسم چند جانبه گرایی است. وی اعلام داشت هدف دولت ترامپ روابط تجاری منصفانه و متقابل آمریکا- آفریقا از جمله از طریق قراردادهای جامع تجاری دو جانبه و ترویج روابط تجاری بین بخش‎های خصوصی است.

دولت ترامپ علاوه بر حفظ ابتکارات پیشینیان خود تغییراتی را در خصوص سیاست تجاری و کمک های خارجی ارائه نمود که از جمله آن قطع کمک های خارجی است که در صورت اجرایی شدن بطور قابل ملاحظه‎ای بر مداخله آمریکا در آفریقا تاثیر خواهد گذاشت. رویکرد دولت ترامپ نسبت به آفریقا به تعریف منافع آمریکا در این قاره طبق اصول ذیل می‌پردازد: 1- توسعه تجارت و روابط تجاری با کشورهای آفریقایی -2- مقابله با افراطی گری گروههای سلفی در این منطقه و 3- وضع شرایط سفت و سخت تر بر کمک های ایالات متحده و عملیات حفظ صلح سازمان ملل در این منطقه. همچنین استراتژی دولت ترامپ در جهت مقابله با نفوذ قدرت‎های بزرگی همچون روسیه و چین در آفریقا بنا شده است.[1]

ابتکار متمایز دولت ترامپ رونق آفریقا[2] نام دارد که هدف از آن کمک به شرکت های آمریکایی می‌باشد که به دنبال تجارت در آفریقا هستند. این ابتکار علاوه بر اینکه سعی می‌کند ابتکارات پیشینیان را حفظ کند در عین حال در برخی موارد به دنبال این است که آنها را به سطوح پایین تر تنزل دهد. از جمله آنها می‌توان به برنامه فوری ریاست جمهوری برای کاهش ایدز[3]، تعذیه و آینده[4] و ابتکار رهبران جوان آفریقا[5] و پاور آفریقا اشاره کرد. این ابتکار ترامپ با تصویب قانون بهره وری بهتر از سرمایه گذاری منجر به توسعه[6] در سال 2018 مورد حمایت قرار گرفت. عملاً این قانون برای اصلاح و تقویت توانایی‏های مالی ایالات­متحده برای کمک به حل مشکلات توسعه‎ای و در راستای اولویت­های سیاست خارجی آمریکا است.

طبق این قانون، موسسه مالی بین ­المللی توسعه آمریکا[7]ایجاد گردید، این موسسه یک سازمان مدرن و یکپارچه است که بهره‎گیری از قابلیت­های شرکت سرمایه­ گذاری خصوصی در خارج از آمریکاو[8] آژانس توسعه بین­ المللی آمریکا[9]را در کار خود دارد و هم‌زمان بر ایجاد فرصت­ها برای تجمیع سرمایه ­های خصوصی در کشورهای درحال‌توسعه تمرکز می‎نماید. با این ادغام، آمریکا انعطاف‏ پذیری بیشتری برای حمایت از سرمایه‌­گذاری خود در کشورهای درحال‌توسعه خواهد داشت و باعث می­شود که آمریکا به صورتی قوی‏تر و رقابتی ­تر در مرحله توسعه جهانی گام بردارد. طبق قانون بیلد محدودیت های سرمایه گذاری از 29 میلیارد دلار تحت شرکت سرمایه‎گذاری خصوصی در خارج از آمریکا به بیش از دوبرابر و معادل 60 میلیارد دلار، تحت هدایت موسسه مالی بین المللی توسعه آمریکا خواهد رسید.[10]

 

 روابط تجاری و سرمایه گذاری

صادرات

بر اساس گزارشات مرکز آمار ایالات متحده صادرات کالای این کشور به قاره آفریقا از 22 میلیارد دلار در سال 2017 به 26.7 میلیارد دلار در سال 2019 افزایش یافت.[11] صادرات کالا به کشورهای آفریقای زیرصحرا بین سالهای 2016-2018، 2.4 میلیارد دلار رشد داشته است که با رشدی سالیانه 8.5 درصد همراه بوده است. نکته مهم در رشد صادرات امریکا در این دوره افزایش قیمت نفت خام می‌باشد که منجر به افزایش قیمت صادرات محصولات پتروشیمی‌شده بود. در واقع بعد از کاهش قابل ملاحظه ارزش صادراتی محصولات پتروشیمی آمریکا در سالهای 2015 و 2016، صادرات آمریکا به کشورهای آفریقای زیر صحرا دوباره بین سالهای 2016-2018، افزایش یافت. صادرات چنین محصولاتی به این منطقه از 668 میلیون دلار در سال 2016 به 1.4 میلیارد دلار در سال 2018 رسید.

افزایش سفرها درون و خارج کشورهای آفریقای زیر صحرا منجر به افزایش صادرات هواپیما به این مناطق شده بود و همچنین افزایش تقاضا در کشورهای زیر صحرا برای کالاهای مختلف، توسعه زیر ساخت ها درکشورهای این منطقه که منجر به تسهیل جریان صادرات کالاها شده بود و رشد تولیدات ایالات متحده در کنار یکدیگر افزایش ارزش صادراتی ایالات متحده به این منطقه را در پی داشته است. در این دوره صادرات کالا به آفریقای زیر صحرا از 13.484 میلیارد دلار در سال 2016 به 15.868 میلیارد دلار در سال 2018 افزایش یافت. بیشترین مقاصد صادراتی در این دوره به ترتیب: آفریقای جنوبی، نیجریه، اتیوپی، توگو، تانزانیا، زامبیا و سنگال بودند.[12]

 

واردات

ورادات کالای ایالات متحده از قاره آفریقا از 33.4 میلیارد دلار در سال 2017 به 30.2 میلیارد دلار در سال 2019 کاهش یافت.[13] طی سالهای 2016-2018 کل ارزش واردات کالاها از آفریقای زیر صحرا در حدود 11.5 درصد و معادل 5 میلیارد دلار افزایش داشته است.اکثریت این افزایش بخاطر افزایش واردات نفت خام از نیجریه و فلزات ارزشمند و الماس از آفریقای جنوبی بوده است. افزایش اصلی مربوط به بخش نفت خام بوده است که ارزش وارداتی آن 12.9 درصد افزایش داشته است و از 7 میلیارد دلار در سال 2016 به 9 میلیارد دلار در سال 2018 رسید. علت این امر نیز افزایش قیمت نفت خام بوده است. در این دوران کل واردات از این منطقه با 11.5 درصد افزایش از 20.1 میلیارد دلار در سال 2016 به 25 میلیارد دلار در سال 2018 رسید.[14]

 

واردات تحت برنامه AGOA

ارزش وارداتی کالاها تحت برنامه تجارت ترجیحی AGOA نیز در این دوران رشد داشته است. واردات نفت خام از نیجریه علت اصلی افزایش 2 میلیارد دلاری کل ورادات ایالات متحده بوده که معادل7.6 درصد می‎باشد.این افزایش در ارزش وارداتی طی سالهای 2016-2018در اثر افزایش قیمت نفت خام ایجاد شده است. حجم واردات این کالا از نیجریه طی این دوران علی الخصوص 2018، کاهش داشته است.

بخش هایی که بطور خاص از لحاظ ارزش رشد داشته اند عبارتند از محصولات پتروشیمی، مواد شیمیایی، معدنی، سنگ آهن،پوشاک و آجیل های خوراکی است. در این دوران وارادات از 10.4 میلیارد دلار در سال 2016 به 12.1 میلیارد دلار در سال 2018 افزایش یافت.[15]

جدول 2- روابط تجاری ایالات متحده – آفریقا در دوران ترامپ (میلیارد دلار)[16]

سال	2017	2018	2019	2020 (پنج ماهه نخست)
صادرات	22	26	26.7	9.4
واردات	33.4	35.8	30.2	10
تراز	11.3-	9.7-	3.4-	546-
جمع	55.4	61.8	56.9	19.4

 

 سرمایه گذاری:

در این دوران میزان سرمایه گذاری درسال 2016، 34 میلیارد دلار بوده که با افزایش 5.8 درصدی در سال 2017 به رقم 36.1میلیارد دلار رسید ولی در سال 2018 بدون تغییری محسوس نسبت به سال 2016 در سطح 34 میلیارد دلار باقی ماند. در حالی که در این دوران سه کشور موریس، آفریقای جنوبی و نیجریه به لحاظ ارزش بزرگترین مقاصد برای سرمایه گذاری ایالات متحده به شمار می روند سه کشور آفریقای جنوبی، کنیا و نیجریه به لحاظ تعداد پروژه‌ها و قرادادها به ترتیب عمده ترین مقاصد سرمایه گذاری آمریکا را تشکیل می دهند.[17]

 

جمع بندی و بررسی مقایسه ای

مقایسه صحیح سیاست تجاری اوباما و ترامپ در قبال قاره آفریقا در کنار بررسی اقدامات و ابتکارات انجام شده مستلزم در نظر گرفتن متغیرهای اقتصادی در سطح بین الملل می‌باشد. دولت اوباما بر خلاف سیاست سنتی ایالات متحده در قبال آفریقا که عمدتاً مبتنی بر کمک‎های بشردوستانه و غیر بشردوستانه بوده سیاست تجارت محور را در کانون توجهاتش نسبت به این قاره قرار داد. وی با اتخاذ ابتکارات متعددی همچون: پاور آفریقا، تجارت آفریقا، انجام در آفریقا، تغذیه و آینده، رهبران آینده آفریقا در صدد افزایش روابط تجاری، سرمایه گذاری و کمک به توسعه این قاره بوده است.

آنچه که از آمار و ارقام بر می‎آید روابط تجاری ایالات متحده در دوران اوباما نسبت دوران هشت ساله قبل، قریب به دو برابر شده است ولی علیرغم چنین پیشرفتی روند تجاری در دروان اوباما بجز سالهای 2010 و 2011، کاهشی بوده است. علت این امر متغیرهای اقتصادی که مهمترین آن افزایش و کاهش قیمت نفت خام و همچنین کاهش تقاضا برای این کالا در اثر افزایش تولیدات داخلی ایالات متحده در این زمینه می‎باشد. همانطور که ذکر شد واردات نفت از قاره آفریقا بیشترین سهم در روابط تجاری این کشور با آفریقا را طی دوران مذکور به خود اختصاص داده است. واردات نفت خام ایالات متحده از آفریقای زیر صحرا از 50.4 میلیارد دلار در سال 2010 به 7.2 میلیارد دلار در سال 2016 کاهش یافت.

بطور کلی حجم روابط تجاری در دوران هشت ساله اوباما در مقایسه با دوران ترامپ تا کنون علیرغم روند کاهشی، بیشتر بوده است. حجم تجارت خارجی ایالات متحده در زمینه صادرات و واردات کالا از 86.7 میلیارد دلار در سال 2009 با روندی افزایشی به بالاترین سطح خود در سال 2011 و به عدد 125.8 میلیارد دلار رسید ولی از آن تاریخ به بعد در اثر کاهش بهای نفت خام و همچنین کاهش واردات این کالا از سوی ایالات متحده با روندی کاهشی به 48.8 میلیارد دلار در سال 2016 رسید. میران سرمایه گذاری در دوران اوباما در آفریقای زیر صحرا با 12.8 درصد کاهش از 33.2 میلیارد دلار در سال 2010 به 28.9 میلیارد دلار در سال 2016 رسید.

دولت ترامپ نیز پس از روی کار آمدن گرچه در ابتدای امر به بی توجهی و بی علاقگی نسبت به آفریقا از سوی منتقدان مواجه شده بود ولی در عمل همان سیاست های دولت اوباما را تا حدودی ادامه داد و در نهایت در سال 2018 از ابتکار رونق آفریقا رونمایی نمود. نکته مهم در استراتژی ترامپ توجه به ایدئولوژی دولت و همفکران وی می‌باشد که بر سیاست خارجی وی در قبال جهان از جمله آفریقا تاثیر گذار است. وی که متعلق به جناح جمهوری خواه است پیرو نظریات واقع گرایی تهاجمی در سیاست خارجی می‌باشد که تا  حد زیادی مخالف چند جانبه گرایی در عرصه روابط بین الملل و در مقابل طرفدار روابط متقابل دوجانبه می‌باشد. این مبانی در سیاست نخست آمریکا ترامپ متبلور می‌باشد.

سیاست تجاری ترامپ همانطور که ذکر شده تا حدود زیادی ادامه همان ابتکارات اوباما البته با ابعادی واقع گرایانه‎تر و در جهت کاهش برخی ابتکارات از جمله برنامه کمک ها، تغذیه و آینده و ترتیب رهبران جوان آفریقا می‎یاشد. روند کاهشی روابط تجاری که از دوران اوباما در اثر کاهش تقاضا و قیمت نفت شروع شده بود در دوران ترامپ در اثر افرایش قیمت نفت خام در سالهای 2017 و 2018 متوقف و تا حدودی روندی افزایشی به خود گرفت. حجم صادرات و واردات ایالات متحده به آفریقا از 55.4 میلیارد دلار در سال 2017 به 56.9 در سال 2019 رسید. میزان سرمایه گذاری در این آفریقای زیر صحرا نیز از 34 میلیارد دلار در سال 2017 به 36.1 در سال 2018 رسید و در سال 2019 در همان رقم 34 میلیارد دلار ثابت ماند که بطور کلی بیشتر از دوران اوباما می‎باشد.

 روند تجاری ایالات متحده – آفریقا (2009-2020)

 

-فهرست منابع:

1-United States International Trade Commission,U.S. Trade and Investment with Sub-Saharan Africa: Recent Developments, 2018.

 

2- United States International Trade Commission,U.S. Trade and Investment with Sub-Saharan Africa: Recent Developments, 2020.

 

3- Congressional Research Service, Sub-Saharan Africa: Key Issues and U.S. Engagement, 2019.

 

4- Congressional Research Service,Sub-Saharan Africa: Hey Issues, Challenges, and U.S. Responses, 2017.

 

5-BBC, Full transcript of BBC interview with President Barack Obama, 2015, Available at:https://www.bbc.com/news/world-us-canada-33646542

6-Alex Vines, Trade Not Aid: Obama’s Africa Legacy ,Available at:      https://www.chathamhouse.org/expert/comment/trade-not-aid-obama-s-africa-legacy

7-John Campbell, Trump’s Africa Policy Is Better Than It Looks, Available at: https://www.cfr.org/in-brief/trumps-africa-policy-better-it-looks

 

8-The White House Office of the Press Secretary,FACT SHEET: U.S.-Africa Cooperation on Trade and Investment Under the Obama Administration, 2016, Available at:https://obamawhitehouse.archives.gov/the-press-office/2016/09/21/fact-sheet-us-africa-cooperation-trade-and-investment-under-obama

9-https://www.census.gov/foreign-trade/balance/c0013.html

 

10 -https://ustr.gov/countries-regions/africa

 

[1] -Sub-Saharan Africa: Key Issues and U.S. Engagement, Congressional Research Service, 2019,pp.10-11

[2]- Prosper Africa

[3]-PEPFAR

[4] -FTF

[5]-YALI

[6]-BUILD

[7]-USDFC

[8]-OPIC

[9]- USAID

[10]-John Campbell, Trump’s Africa Policy Is Better Than It Looks, Available at: https://www.cfr.org/in-brief/trumps-africa-policy-better-it-looks

[11]-https://www.census.gov/foreign-trade/balance/c0013.html

[12] -U.S. Trade and Investment with Sub-Saharan Africa: Recent Developments, US. International Trade Commission, 2020, pp.42-45

[13]-https://www.census.gov/foreign-trade/balance/c0013.html

[14] -Ibid, p.75

[15] -Ibid, p.78

[16]-https://www.census.gov/foreign-trade/balance/c0013.html

[17] -Ibid, pp.126-128