جایگاه اقتصادی چین در آسیای مرکزی

چین با ایجاد پروژه‌های زیربنایی بزرگ، از جمله خطوط ریلی و جاده‌ای و همچنین سرمایه‌گذاری‌های کلان در صنایع انرژی و معادن، حضور خود را در آسیای میانه گسترش داده است.

رشد تجارت چین با آسیای مرکزی

طبق داده‌های منتشرشده توسط اداره کل گمرک چین (GACC)، حجم مبادلات تجاری بین پکن و کشورهای آسیای مرکزی در سال 2024 به 94.8 میلیارد دلار رسید که نسبت به سال 2023 افزایش قابل‌توجهی داشته است. چین موفق شده است روسیه را به عنوان بزرگ‌ترین شریک تجاری این منطقه کنار بزند و سهم بیشتری از بازار آسیای مرکزی را در اختیار بگیرد.

تجارت دوجانبه چین و کشورهای آسیای مرکزی در سال 2024

کل گردش مالی: 94.8 میلیارد دلار

صادرات چین به آسیای مرکزی: 64.2 میلیارد دلار (بیش از دو سوم تجارت)

واردات چین از آسیای مرکزی: 30.6 میلیارد دلار

بخش عمده‌ای از واردات چین از این منطقه شامل منابع طبیعی مانند نفت، گاز طبیعی، خاک‌های کمیاب، فلزات گران‌بها و مواد معدنی است. این مواد اولیه برای تأمین نیازهای صنایع پیشرفته چین از جمله تولیدات فناوری، الکترونیک و انرژی پاک استفاده می‌شوند. علاوه بر این، محصولات کشاورزی و مواد غذایی مانند میوه، غلات و خشکبار نیز از اقلام مهم صادراتی آسیای مرکزی به چین به شمار می‌روند. چین به دلیل نیاز روزافزون به منابع غذایی و مواد اولیه برای حمایت از رشد سریع اقتصادی خود، همکاری‌های تجاری و توافق‌نامه‌های بلندمدت با کشورهای منطقه امضا کرده است. همچنین، توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل مانند راه‌آهن‌ها و مسیرهای ترانزیتی باعث افزایش سهولت و سرعت تجارت بین چین و آسیای مرکزی شده است.

وضعیت کشورهای آسیای مرکزی

قزاقستان: بزرگ‌ترین شریک تجاری چین

قزاقستان همچنان به عنوان مهم‌ترین شریک تجاری چین در آسیای مرکزی شناخته می‌شود. روابط اقتصادی میان این دو کشور بر اساس همکاری‌های گسترده در زمینه‌های انرژی، صنعت، حمل‌ونقل و سرمایه‌گذاری‌های زیرساختی شکل گرفته است. در سال 2024، حجم مبادلات تجاری دوجانبه به 43.8 میلیارد دلار رسید که نسبت به سال گذشته 7 درصد افزایش داشت. این رشد عمدتاً ناشی از افزایش سرمایه‌گذاری‌های چین در پروژه‌های صنعتی و زیرساختی در قزاقستان بوده است.

چین در سال‌های اخیر با ایجاد کریدورهای حمل‌ونقل جدید و توسعه بنادر خشک مانند بندر خرگوس، نقش کلیدی در تسهیل تجارت میان دو کشور ایفا کرده است. همچنین، همکاری‌های دو جانبه در حوزه انرژی باعث شده است که چین به یکی از اصلی‌ترین خریداران نفت و گاز قزاقستان تبدیل شود. علاوه بر این، سرمایه‌گذاری در بخش معادن و تولید فلزات نادر نیز از دیگر حوزه‌های مورد توجه چین در قزاقستان است.

واردات قزاقستان از چین: 28 میلیارد دلار، که شامل ماشین‌آلات صنعتی، قطعات خودرو، محصولات الکترونیکی و کالاهای مصرفی است.

صادرات قزاقستان به چین: 15.9 میلیارد دلار، که عمدتاً شامل نفت خام، گاز طبیعی، فلزات نادر و محصولات کشاورزی مانند گندم و گوشت است.

با توجه به رشد پیوسته مبادلات تجاری و افزایش پروژه‌های مشترک، انتظار می‌رود که چین و قزاقستان همکاری‌های اقتصادی خود را در سال‌های آینده بیش از پیش گسترش دهند. همچنین، برنامه‌های توسعه‌ای قزاقستان مانند «ابتکار راه ابریشم نوین» با حمایت چین، به تقویت زیرساخت‌های تجاری و حمل‌ونقل در منطقه کمک خواهد کرد.قزاقستان همچنان به عنوان بزرگ‌ترین شریک تجاری چین در آسیای مرکزی باقی مانده است. حجم مبادلات تجاری بین این دو کشور در سال 2024 به 43.8 میلیارد دلار رسید که نسبت به سال گذشته 7 درصد افزایش یافته است.

 قرقیزستان: رشد شگفت‌انگیز صادرات

قرقیزستان بیشترین رشد تجاری را با چین داشته است. تجارت دوجانبه بین دو کشور با 15 درصد افزایش به 22.7 میلیارد دلار رسیده است. شگفتی بزرگ، افزایش صادرات قرقیزستان به چین بود که با رشدی معادل 3270 درصد، از 80 میلیون دلار در سال 2023 به 2.8 میلیارد دلار رسید. این رشد بی‌سابقه در صادرات عمدتاً به دلیل افزایش تجارت مواد اولیه، محصولات کشاورزی و برخی اقلام صنعتی بوده است. چین سرمایه‌گذاری‌هایی در بخش‌های تولیدی قرقیزستان انجام داده که به تقویت صادرات این کشور کمک کرده است. با این وجود، قرقیزستان همچنان با کسری تجاری گسترده مواجه است، زیرا واردات آن از چین شامل کالاهای مصرفی، تجهیزات صنعتی و ماشین‌آلات سنگین همچنان بسیار بیشتر از میزان صادرات است. این نابرابری اقتصادی می‌تواند بر سیاست‌های اقتصادی آینده قرقیزستان تأثیر بگذارد و نیازمند برنامه‌ریزی دقیق برای بهبود تراز تجاری این کشور است.

واردات قرقیزستان از چین: 19.9 میلیارد دلار

صادرات قرقیزستان به چین: 2.8 میلیارد دلار

 ترکمنستان: تنها کشور با مازاد تجاری

در میان کشورهای آسیای مرکزی، ترکمنستان تنها کشوری است که مازاد تجاری با چین دارد. حجم مبادلات دوجانبه این کشور با چین در سال 2024 معادل 10.6 میلیارد دلار باقی ماند که عمده آن ناشی از صادرات گاز طبیعی ترکمنستان به چین است. چین به عنوان بزرگ‌ترین خریدار گاز ترکمنستان، نقش کلیدی در تأمین مالی اقتصاد این کشور ایفا می‌کند. این وابستگی باعث شده است که ترکمنستان به دنبال توسعه زیرساخت‌های جدید گازرسانی و افزایش ظرفیت تولید خود باشد. در عین حال، پکن با سرمایه‌گذاری در پروژه‌های انرژی ترکمنستان، نفوذ خود را در بخش انرژی این کشور بیش از پیش گسترش داده است. این وابستگی دوطرفه، ترکمنستان را به یکی از مهم‌ترین تأمین‌کنندگان انرژی چین در منطقه تبدیل کرده است.

صادرات ترکمنستان به چین: 9.6 میلیارد دلار

واردات ترکمنستان از چین: 1 میلیارد دلار

 ازبکستان و تاجیکستان: کاهش تجارت با چین

در حالی که تجارت چین با سایر کشورهای آسیای مرکزی افزایش داشت، ازبکستان و تاجیکستان شاهد کاهش جزئی در حجم مبادلات تجاری بودند. این کاهش می‌تواند ناشی از تغییرات در سیاست‌های اقتصادی داخلی، نوسانات نرخ ارز، یا کاهش تقاضای داخلی برای کالاهای چینی باشد. همچنین، موانع تجاری، مشکلات لجستیکی، و کاهش سرمایه‌گذاری‌های جدید ممکن است در این روند تأثیرگذار بوده باشند. با این حال، هر دو کشور همچنان وابستگی قابل توجهی به تجارت با چین دارند و در حال بررسی راه‌هایی برای بهبود همکاری‌های اقتصادی هستند.

ازبکستان: کاهش 2 درصدی به 13.8 میلیارد دلار

تاجیکستان: کاهش 2 درصدی به 3.9 میلیارد دلار

 نفوذ اقتصادی چین در قفقاز

علاوه بر آسیای مرکزی، چین به سرعت در حال گسترش نفوذ اقتصادی خود در منطقه قفقاز است. این نفوذ اقتصادی شامل سرمایه‌گذاری‌های عمده در زیرساخت‌ها، انرژی و پروژه‌های حمل‌ونقل می‌شود. حجم مبادلات تجاری چین با کشورهای این منطقه در سال 2024 به 6.5 میلیارد دلار رسید که نسبت به سال قبل 22 درصد افزایش داشت. این رشد عمدتاً ناشی از افزایش تجارت با آذربایجان و گرجستان بوده است، در حالی که ارمنستان نیز شاهد افزایش واردات از چین بوده است. چین با ارائه وام‌های توسعه‌ای و همکاری‌های اقتصادی بلندمدت، تلاش می‌کند جایگاه خود را به عنوان شریک اصلی تجاری این کشورها تقویت کند.

 تجارت دوجانبه چین و کشورهای قفقاز در سال 2024

• آذربایجان: 2.5 میلیارد دلار (افزایش 43 درصدی)
• گرجستان:3 میلیارد دلار (افزایش 10 درصدی)
• ارمنستان: 1.8 میلیارد دلار (افزایش 15 درصدی)

آذربایجان بیشترین رشد تجاری را با چین تجربه کرد، اما این رشد عمدتاً ناشی از افزایش واردات از چین بود که با 55 درصد افزایش به 2.4 میلیارد دلار رسید. این افزایش به دلیل تقاضای بالای کالاهای صنعتی، تجهیزات الکترونیکی و ماشین‌آلات از سوی آذربایجان بوده است. در مقابل، صادرات این کشور به چین 64 درصد کاهش یافت و به 61 میلیون دلار رسید که عمدتاً ناشی از کاهش تقاضا برای نفت خام و محصولات پتروشیمی در بازار چین بوده است. در گرجستان نیز صادرات به چین رشد 142 درصدی داشت، اما همچنان در سطح پایینی قرار دارد، که نشان‌دهنده ظرفیت‌های بالقوه برای گسترش تجارت دوجانبه در سال‌های آینده است.

در ارمنستان، که تا پیش از سال 2024 دارای مازاد تجاری با چین بود، روند تغییر کرده است. صادرات ارمنستان به چین 22 درصد کاهش یافته و به 768 میلیون دلار رسیده است، در حالی که واردات از چین 75 درصد افزایش داشته و از یک میلیارد دلار فراتر رفته است. تلاش‌های ایروان برای کاهش وابستگی اقتصادی خود به روسیه احتمالاً در تغییر تراز تجاری این کشور با چین نقش مهمی ایفا کرده است.

حضور اقتصادی چین در آسیای مرکزی و قفقاز همچنان رو به افزایش است و این کشور به عنوان مهم‌ترین شریک تجاری منطقه جایگاه خود را تثبیت کرده است. رشد تجاری چشمگیر بین چین و قرقیزستان و همچنین تراز مثبت ترکمنستان نشان‌دهنده اهمیت فزاینده پکن در این منطقه است. در عین حال، افزایش وابستگی اقتصادی کشورهای قفقاز به چین نیز روندی قابل توجه است. چین سرمایه‌گذاری‌های کلانی انجام داده، و از موقعیت جغرافیایی خود نیز برای ایجاد شبکه‌های تجاری گسترده بهره برده است.

منبع:

https://eurasianet.org/china-enhances-position-as-central-asias-economic-overlord