تحول دیجیتال ازبکستان و آسیای میانه

تحول دیجیتال به یکی از مهم‌ترین اولویت‌های توسعه اقتصادی و اجتماعی در سراسر جهان تبدیل شده است. کشورهای آسیای میانه، به ‌ویژه ازبکستان، تلاش می‌کنند با اجرای برنامه‌هایی مانند ازبکستان دیجیتال 2030 زیرساخت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) خود را تقویت کنند.

ازبکستان در تحول دیجیتال

زیرساخت‌های دیجیتال

ازبکستان در سال‌های اخیر با تمرکز بر توسعه پهنای باند و زیرساخت‌های ارتباطی پیشرفت چشمگیری داشته است. در سال 2024، حدود 79.2 درصد از مردم ازبکستان به اینترنت خانگی دسترسی دارند. این میزان رشد چشمگیری نسبت به سال‌های گذشته داشته است؛ برای مثال در سال 2023، 67 درصد از مردم از اینترنت خانگی استفاده می‌کردند[1]. همچنین، طبق گزارش‌های دیگر، بیش از 89 درصد از مردم ازبکستان به طور کلی به اینترنت دسترسی دارند. این نشان‌دهنده افزایش دسترسی به اینترنت در این کشور طی سال‌های اخیر است[2].ایجاد پارک‌های فناوری اطلاعات، مانند IT Park Tashkent، نقش مهمی در جذب سرمایه‌گذاری خارجی و رشد استارتاپ‌ها داشته است. این کشور همچنین با اجرای سیاست‌های معافیت مالیاتی برای شرکت‌های فناوری اطلاعات به تسریع رشد اقتصادی کمک کرده است. با وجود این پیشرفت‌ها، چالش‌هایی مانند هزینه بالای اینترنت و پوشش ناکافی مناطق روستایی همچنان وجود دارد.

میزان موفقیت: توسعه زیرساخت‌های دیجیتال ازبکستان با افزایش قابل توجه پهنای باند و جذب سرمایه‌گذاری خارجی همراه بوده است. اما نابرابری در دسترسی مناطق روستایی نشان می‌دهد که این کشور هنوز به انسجام کامل در تحول دیجیتال دست نیافته است.

دولت الکترونیک

در سال 2024، ازبکستان موفق به پیشرفت چشمگیری در زمینه دولت الکترونیک شده است و در رتبه 63 از شاخص توسعه دولت الکترونیک (EGDI) قرار دارد. این رتبه‌بندی نشان‌دهنده بهبود قابل توجهی است، زیرا این کشور توانسته است 6 پله نسبت به سال 2022 صعود کند و برای نخستین بار وارد گروه کشورهای با شاخص "بسیار بالا" در این رتبه‌بندی شده است. هدف استراتژی "دیجیتال ازبکستان 2030" رسیدن به یک شاخص 0.75 تا سال 2025 بود، اما این هدف تا سال 2024 زودتر از موعد محقق شد و شاخص ازبکستان به 0.7999 رسید[3].ازبکستان با توسعه سامانه‌های یکپارچه، مانند "my.gov.uz"، امکان دسترسی آسان به خدمات دولتی را فراهم کرده است. از دیگر ابتکارات موفق می‌توان به راه‌اندازی سیستم‌های هوشمند برای مدیریت شهرها و پروژه‌های مبتنی بر داده‌های کلان اشاره کرد. حال، آموزش ناکافی نیروی انسانی متخصص و کمبود بودجه چالش‌های عمده‌ای در این مسیر هستند.

میزان موفقیت: اقدامات دولت الکترونیک باعث افزایش شفافیت و کاهش فساد شده است، اما برای دستیابی به نتایج پایدار، نیاز به آموزش نیروی کار متخصص و توسعه بیشتر سیستم‌ها وجود دارد.

اقتصاد دیجیتال

در سال 2024، ازبکستان به طور فزاینده‌ای بر روی توسعه اقتصاد دیجیتال تمرکز دارد. صادرات محصولات و خدمات فناوری اطلاعات ازبکستان طی پنج سال اخیر 50 برابر افزایش یافته است. توسعه استارتاپ‌ها و حمایت از شرکت‌های فناوری اطلاعات از جمله اقدامات موفق این کشور در رشد اقتصاد دیجیتال بوده است. این کشور در حال اجرای برنامه‌های مختلف برای دیجیتالی کردن بخش‌های مختلف اقتصاد و دولت است.[4]یکی از مهم‌ترین اقدامات، راه‌اندازی برنامه "رَقَمْلی اوزبکستان 2030" است که هدف آن تسریع دیجیتالی شدن بخش‌های کلیدی کشور، از جمله مالیات، بانکداری، و خدمات عمومی می‌باشد.[5]

ازبکستان در حال گسترش خدمات پرداخت الکترونیکی و استفاده از فناوری‌هایی مانند NFC و QR کدها است و تعداد کارت‌های بانکی و خدمات مالی دیجیتال مانند HUMO در حال افزایش است.

در بخش مالی، ازبکستان در تلاش است تا اقتصاد دیجیتال خود را از طریق بهبود زیرساخت‌ها و پذیرش فناوری‌های نوین مانند هوش مصنوعی و داده‌های کلان (Big Data) توسعه دهد.[6]همچنین، با حمایت از استارتاپ‌ها و فناوری‌های نوآورانه، این کشور در حال جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی در زمینه‌های دیجیتال است تا بتواند به عنوان یک مرکز پیشرفته برای اقتصاد دیجیتال در منطقه آسیای مرکزی شناخته شود.

میزان موفقیت: رشد صادرات فناوری اطلاعات نشان‌دهنده پیشرفت چشمگیر است، اما موانع قانونی و کمبود سرمایه‌گذاری خارجی تهدیدی برای استمرار این رشد محسوب می‌شوند.

آسیای میانه در تحول دیجیتال

قزاقستان

در سال 2024، نرخ نفوذ اینترنت در قزاقستان حدود 85.5٪ از جمعیت کشور است. این رقم نشان‌دهنده رشد قابل توجه دسترسی به اینترنت در این کشور است که به افزایش استفاده از خدمات آنلاین، رسانه‌های اجتماعی، و اقتصاد دیجیتال کمک کرده است.[7] این کشور از طریق برنامه‌هایی مانند "Kazakhstan 2050 Strategy" در زمینه تجارت دیجیتال و دولت الکترونیک پیشرفت قابل توجهی داشته است. سرمایه‌گذاری در پروژه‌های زیرساختی مانند توسعه فیبر نوری و ایجاد مراکز داده‌های منطقه‌ای نقش مهمی در موفقیت این کشور داشته است در سال 2024، قزاقستان در زمینه توسعه شهرهای هوشمند پیشرفت‌های خوبی داشته است. آستانه، به عنوان یکی از نخستین شهرهای آسیای میانه در رتبه‌بندی شهرهای هوشمند قرار دارد. این رتبه‌بندی توسط شرکت تحلیل داده IDC انجام شده و آستانه با استفاده از فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات (ICT) در زمینه‌های مختلفی از جمله توسعه اقتصادی، امنیت عمومی، حمل‌ونقل و انرژی به سطح مناسبی از بلوغ دست یافته است.[8]

 میزان موفقیت: قزاقستان به‌طور کلی در آسیای میانه پیشتاز است، اما توزیع نابرابر خدمات در مناطق روستایی همچنان یک مانع جدی است.

قرقیزستان

قرقیزستان یکی از اولین کشورهایی بود که به پروژه "Digital CASA" بانک جهانی پیوست. این پروژه به بهبود زیرساخت‌های اینترنت و افزایش دسترسی دیجیتال در این کشور کمک کرده است. در سال 2024، میزان نفوذ اینترنت در قرقیزستان به حدود 79.8 درصد از جمعیت کشور رسیده است. این آمار نشان‌دهنده دسترسی 5.41 میلیون نفر به اینترنت در این کشور است که نشان‌دهنده رشد پیوسته استفاده از اینترنت در میان مردم است. افزایش تعداد کاربران اینترنت، همراه با گسترش استفاده از رسانه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام و فیسبوک، نشان‌دهنده پیشرفت‌های قابل توجهی در این زمینه است.

در سال 2024، قرقیزستان گام‌های مهمی در جهت دیجیتالی‌سازی و تحول دیجیتال برداشته است. دولت قرقیزستان استراتژی «قرقیزستان دیجیتال» (Sanarip Kyrgyzstan) را که در سال 2019 آغاز شد، به‌عنوان بخشی از تلاش‌های خود برای بهبود زیرساخت‌های دیجیتال، ارائه خدمات دولت الکترونیک و ارتقای مهارت‌های دیجیتال شهروندان دنبال کرده است. با تأسیس وزارت توسعه دیجیتال و همکاری با سازمان‌های بین‌المللی مانند برنامه توسعه ملل متحد (UNDP)، این کشور برنامه‌هایی نظیر ارزیابی آمادگی دیجیتال را اجرا کرده است که بر بخش‌هایی مانند زیرساخت‌ها، دولت، قوانین، کسب‌وکار و مردم متمرکز است.[9] اما قرقیزستان همچنان از نظر زیرساخت‌های دیجیتال و شاخص‌های کلیدی، مانند سرعت اینترنت و دسترسی به فناوری‌های پیشرفته، پشت سر قزاقستان و ازبکستان قرار دارد.

 میزان موفقیت: با وجود تلاش‌های قرقیزستان، کمبود سرمایه‌گذاری و سیاست‌گذاری ضعیف پیشرفت این کشور را محدود کرده است.

تاجیکستان

در سال 2024، تاجیکستان پیشرفت‌های خوبی در دیجیتالی‌سازی خدمات عمومی و زیرساخت‌های دیجیتال داشته است. این کشور با پروژه‌های متعددی مانند توسعه سیستم ثبت‌نام دیجیتال شهروندی و دیجیتالی‌سازی داده‌های آرشیوی تلاش کرده تا خدمات دولت الکترونیک را ارتقا دهد. این طرح‌ها با حمایت سازمان‌هایی همچون اتحادیه اروپا، بانک جهانی، و برنامه توسعه سازمان ملل (UNDP) اجرا شده‌اند.[10]

یکی از مهم‌ترین اقدامات تاجیکستان در این زمینه، مدرن‌سازی دفاتر ثبت احوال بوده است که باعث شده فرآیندهایی که قبلاً ساعت‌ها زمان می‌بردند، اکنون در عرض چند دقیقه انجام شوند. همچنین، این کشور در حال آموزش کارکنان دولتی و تجهیز دفاتر به فناوری‌های جدید است تا فرآیندهای دیجیتال را بهبود بخشد. این تلاش‌ها به طور مستقیم زمان و هزینه‌های مردم را کاهش داده و شفافیت در ارائه خدمات عمومی را افزایش داده است. [11]

در سال 2024، نفوذ اینترنت در تاجیکستان حدود 34.6 درصد از جمعیت کشور را پوشش می‌دهد. این نرخ پایین‌تر از میانگین جهانی و سایر کشورهای آسیای میانه است و نشان‌دهنده چالش‌هایی در زمینه توسعه زیرساخت‌های دیجیتال، به‌ویژه در مناطق روستایی است.

 میزان موفقیت: میزان موفقیت در این کشورها پایین بوده و نیاز به برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری‌های اساسی احساس می‌شود.

ترکمنستان

 در سال 2024، ترکمنستان در زمینه دیجیتالی‌سازی کشور با چالش‌های متعددی مواجه است، اما گام‌های قابل‌توجهی برای بهبود زیرساخت‌ها و خدمات دیجیتال برداشته است. طبق گزارش برنامه توسعه سازمان ملل (UNDP)، این کشور تلاش کرده تا از یک رویکرد پروژه‌محور به یک استراتژی جامع دیجیتالی‌سازی حرکت کند. این رویکرد شامل افزایش سواد دیجیتال، تقویت زیرساخت‌های فناوری اطلاعات، و بهبود خدمات دولت الکترونیک بوده است. همچنین برنامه‌هایی برای ایجاد شراکت‌های بخش خصوصی و عمومی و توسعه مهارت‌های دیجیتال در جامعه دنبال می‌شود.[12]

در زمینه نفوذ اینترنت، ترکمنستان همچنان پایین‌ترین نرخ را در میان کشورهای منطقه آسیای میانه دارد. تخمین زده می‌شود که تنها حدود 25-30 درصد جمعیت این کشور به اینترنت دسترسی دارند. این محدودیت‌ها ناشی از زیرساخت ضعیف، هزینه بالای اینترنت و محدودیت‌های حکومتی بر استفاده از اینترنت است.[13]

میزان موفقیت: در مجموع، ترکمنستان در زمینه دیجیتالی‌سازی و توسعه فناوری اطلاعات پیشرفت‌هایی داشته است، اما به دلیل مشکلات زیرساختی، محدودیت‌های دولتی و کمبود سواد دیجیتال، موفقیت‌های آن نسبت به سایر کشورهای آسیای میانه محدود و تدریجی است.

سرعت اینترنت ثابت و موبایل برای کشورهای آسیای میانه و ایران در سال 2024

کشور سرعت اینترنت ثابت (Mbps) رتیه جهانی (ثابت) سرعت اینترنت مبایل (Mbps) رتبه جهانی (مبایل) قزاقستان 81.46 49 42.17 90 ازبکستان 44.12 72 27.98 112 قرقیزستان 13.10 153 25.40 120 تاجیکستان 8.21 164 16.75 130 ترکمنستان 2.84 176 9.21 140+

[1]https://kun.uz/en/news/2024/07/16/uzbekistan-sees-surge-in-home-internet-users-reaching-792-by-mid-2024

[2] https://www.theglobaleconomy.com/uzbekistan/internet_users/

[3] https://www.uzdaily.uz/en/uzbekistan-ranks-63rd-in-e-government-index/

[4] https://en.trend.az/casia/uzbekistan/3955303.html

[5] https://plusworld.org/daily/digital-uzbekistan-2024-what-did-the-tashkent-plus-forum-show/

[6] https://internationaljournals.co.in/index.php/giirj/article/view/5916

[7] https://datareportal.com/reports/digital-2024-kazakhstan

[8] https://astanatimes.com/2019/02/astana-entered-idcs-smart-cities-list/

[9] https://dig.watch/updates/cross-border-mobility-boosted-by-kyrgyzstans-digital-ids

[10] https://open.unido.org/projects/TJ/projects/

[11] https://www.undp.org/tajikistan/stories/undp-eu-and-switzerland-partner-civil-registry-modernization-tajikistan

[12] https://www.undp.org/turkmenistan/blog/digital-transformation-turkmenistan-strategy-action

[13] https://www.newscentralasia.net/2024/09/16/digital-transformation-of-turkmenistan-new-horizons-of-international-cooperation/