چشم‌اندازی از اقتصاد ازبکستان در پرتو پیش‌بینی بانک توسعه آسیایی

بانک توسعه آسیایی با انتشار گزارشی در تاریخ 30 سپتامبر 2025 (8 مهر ماه 1404) پیش‌بینی نمود که ازبکستان رشد تولید ناخالص داخلی خود را برای سال ۲۰۲۵، معادل ۶٫۶ درصد حفظ خواهد کرد.بر اساس پیش‌بینی به‌روز شده بانک توسعه آسیایی (ADB)، انتظار می‌رود اقتصاد ازبکستان یکی از بالاترین نرخ‌های رشد را در منطقه حفظ کند.

در نسخه سپتامبر چشم‌انداز توسعه آسیا ۲۰۲۵ گزارش شده است که پیش‌بینی می‌شود تولید ناخالص داخلی این کشور امسال ۶٫۶ درصد و در سال ۲۰۲۶، ۶٫۷ درصد رشد کند.

بانک توسعه آسیایی اشاره کرده است که این ارقام در مقایسه با پیش‌بینی آوریل تغییری نکرده‌اند. این امر نشان‌دهنده آن است که رشد اقتصادی در نیمه اول سال ۲۰۲۵ قوی‌تر از انتظار بوده است، اما در نیمه دوم سال ممکن است روندها کمی ضعیف‌تر شده و چشم‌انداز متعادل گردد.

برخلاف بیشتر کشورهای آسیایی و اقیانوسیه که پیش‌بینی رشدشان به دلیل فضای جدید در تجارت جهانی کاهش یافته است، ازبکستان مقاومت و انعطاف خود را نشان می‌دهد. طبق گفته بانک توسعه آسیایی، رشد این کشور به پشتیبانی تقاضای داخلی قوی و توسعه صادرات پویا صورت می‌گیرد.

برای مقایسه، پیش‌بینی رشد کلی برای اقتصادهای در حال توسعه در آسیا و اقیانوسیه به دلیل تعرفه‌های بالای ایالات متحده، عدم قطعیت در تجارت جهانی و خطرات ژئوپلیتیکی، به ۴٫۸٪ در سال ۲۰۲۵ و ۴٫۵٪ در سال ۲۰۲۶ کاهش یافته است.

موقعیت کنونی اقتصاد ازبکستان و اهمیت پیش‌بینی‌های پایدار ADB

پیش‌بینی بانک توسعه آسیایی مبنی بر حفظ نرخ رشد ۶٫۶ درصدی برای ازبکستان در سال ۲۰۲۵ در حالی صورت می‌گیرد که بخش بزرگی از اقتصادهای منطقه آسیای مرکزی و حتی شرق آسیا با فشارهای خارجی دست‌وپنجه نرم می‌کنند. اقتصاد جهانی تحت تأثیر عواملی چون افزایش تعرفه‌ها در ایالات متحده، کندی رشد اقتصاد چین، نوسانات بازار انرژی و نااطمینانی‌های ژئوپلیتیکی، چشم‌انداز نزولی پیدا کرده است. در چنین شرایطی، ثبات در پیش‌بینی رشد ازبکستان نشان‌دهنده وجود موتورهای داخلی قوی در اقتصاد این کشور است.

بر اساس داده‌های بانک جهانی، تولید ناخالص داخلی ازبکستان در سال ۲۰۲۴ به حدود ۹۶ میلیارد دلار رسید و سرانه تولید ناخالص داخلی نزدیک به ۲۷۰۰ دلار بود. تداوم رشد بالای ۶ درصدی در دو سال آینده می‌تواند این رقم را به بیش از ۱۱۰ میلیارد دلار برساند و جایگاه این کشور را به‌عنوان یکی از اقتصادهای در حال خیزش در منطقه تثبیت کند.

نقش تقاضای داخلی و سرمایه‌گذاری‌های زیرساختی

عامل اصلی رشد در پیش‌بینی‌های ADB، تقاضای داخلی معرفی شده است. مصرف خانوار در ازبکستان در سال‌های اخیر افزایش چشمگیری داشته است. افزایش دستمزدها، سیاست‌های حمایتی دولت در حوزه اجتماعی و افزایش دسترسی به اعتبارات بانکی موجب شده تا قدرت خرید نسبی مردم رشد کند. در کنار آن، پروژه‌های زیرساختی عظیم شامل احداث جاده‌ها، توسعه خطوط ریلی و سرمایه‌گذاری در بخش انرژی خورشیدی و بادی، سهم بسزایی در ایجاد اشتغال و تقویت تقاضا ایفا می‌کنند.

دولت ازبکستان در برنامه توسعه ملی خود برای سال‌های ۲۰۲۲ تا ۲۰۲۶، بیش از ۴۰ میلیارد دلار پروژه سرمایه‌گذاری را برنامه‌ریزی کرده است. این حجم سرمایه‌گذاری نه تنها به رشد بخش‌های تولیدی کمک می‌کند، بلکه زنجیره‌ای از صنایع خدماتی و تجاری را نیز فعال می‌سازد.

صادرات پویا و تلاش برای تنوع‌بخشی تجاری

یکی دیگر از نکات کلیدی در تحلیل ADB، رشد صادراتی ازبکستان است. این کشور طی سال‌های اخیر تلاش کرده است صادرات خود را از وابستگی سنتی به پنبه و طلا خارج کند و به سمت کالاهای صنعتی، انرژی و خدمات برود. صادرات گاز طبیعی به چین، برق به افغانستان و پاکستان و همچنین افزایش صادرات محصولات نساجی و مواد غذایی فرآوری‌شده، از جمله محورهای اصلی این تنوع‌بخشی هستند.

طبق داده‌های کمیته آمار ازبکستان، صادرات این کشور در سال ۲۰۲۴ به بیش از ۲۳ میلیارد دلار رسید که رشدی حدود ۱۲ درصد نسبت به سال قبل داشت. در حالی که واردات حدود ۳۵ میلیارد دلار بوده است، رشد صادرات صنعتی و خدماتی می‌تواند به تدریج کسری تجاری را کاهش دهد.

 مقایسه منطقه‌ای و جایگاه ازبکستان در آسیای مرکزی

در مقایسه با دیگر کشورهای آسیای مرکزی، ازبکستان در حال حاضر بالاترین نرخ رشد اقتصادی را تجربه می‌کند. قزاقستان با تکیه بر صادرات نفت و گاز رشد کمتری داشته و در سال ۲۰۲۵ پیش‌بینی می‌شود رشد آن حدود ۳٫۵ درصد باشد. قرقیزستان و تاجیکستان رشد متوسطی در حدود ۴ تا ۵ درصد خواهند داشت، اما اقتصادهای کوچک‌تری هستند. ترکمنستان نیز با وجود ذخایر عظیم گاز، به دلیل محدودیت‌های ساختاری، رشد پایداری نشان نمی‌دهد.

بنابراین، ازبکستان توانسته با اجرای اصلاحات اقتصادی و جذب سرمایه‌گذاری خارجی، خود را به موتور اصلی رشد منطقه تبدیل کند. گزارش‌های صندوق بین‌المللی پول نیز حاکی از آن است که اصلاحات بانکی، خصوصی‌سازی تدریجی و گسترش روابط تجاری، زمینه را برای افزایش پایداری رشد اقتصادی در این کشور فراهم کرده است.

چالش‌ها و ریسک‌های پیش رو

هرچند چشم‌انداز اقتصادی ازبکستان مثبت ارزیابی می‌شود، اما این مسیر بدون ریسک نیست. نخستین ریسک مربوط به وابستگی نسبی به صادرات کالاهای اولیه مانند طلا و گاز است که در برابر نوسانات بازار جهانی آسیب‌پذیرند. دومین ریسک به ساختار مالی عمومی‌بازمی‌گردد؛ افزایش بدهی‌های خارجی در سال‌های اخیر به دلیل تأمین مالی پروژه‌های زیرساختی ممکن است در آینده فشار بر بودجه دولت وارد کند.

همچنین، تغییرات اقلیمی و کمبود منابع آبی می‌تواند کشاورزی ازبکستان را تهدید کند. کشاورزی همچنان بخش مهمی از اقتصاد و اشتغال است و هرگونه کاهش در بهره‌وری این بخش، اثرات اجتماعی و اقتصادی جدی به دنبال خواهد داشت. از سوی دیگر، موقعیت ژئوپلیتیکی حساس این کشور در میان قدرت‌های منطقه‌ای هم فرصت و هم تهدید محسوب می‌شود؛ هرگونه بی‌ثباتی در روابط منطقه‌ای می‌تواند جریان تجارت و سرمایه‌گذاری را مختل کند.

با این همه ازبکستان در سال‌های اخیر توانسته روابط متوازنی با شرکای مختلف برقرار و امکان تنوع‌بخشی به روابط خارجی را فراهم آورد.

منابع:

- Asian Development Bank (ADB). Asian Development Outlook September 2025: Resilience Amid Global Trade Uncertainty. Manila: ADB, 2025.
- https://www.adb.org/publications/asian-development-outlook-september-2025

- Asian Development Bank (ADB). Asian Development Outlook April 2025. Manila: ADB, 2025.
https://www.adb.org/publications/asian-development-outlook-april-2025-

- World Bank. Uzbekistan Economic Update, Spring 2025: Sustaining Reforms and Growth. Washington, DC: World Bank, 2025.
- https://www.worldbank.org/en/country/uzbekistan/publication/economic-update-spring-2025

- International Monetary Fund (IMF). Republic of Uzbekistan: 2024 Article IV Consultation – Staff Report. IMF Country Report No. 24/215. Washington, DC: IMF, 2024.
- https://www.imf.org/en/Publications/CR/Issues/2024/06/30/Republic-of-Uzbekistan-2024-Article-IV-Consultation-Report

- State Committee of the Republic of Uzbekistan on Statistics. Foreign Trade of Uzbekistan, Annual Report 2024. Tashkent: Goskomstat, 2025.

- United Nations Development Programme (UNDP). Uzbekistan Human Development Report 2024. Tashkent: UNDP, 2024.