آبزی پروری و شیلات در بنگلادش

بر اساس گزارش سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد از وضعیت شیلات وآبزی پروری جهان در سال 2020 ، بنگلادش از نظر صید و استحصال ماهی از آب های آزاد رتبه سوم و در تولید آبزیان رتبه پنجم را در جهان دارد. برای اکثر مردم این کشور ماهی مهم ترین منبع پروتئین حیوانی و غذای اصلی بعد از برنج است. ماهی‌های کوچک آب شیرین در میان مردم بنگلادش به دلیل قیمت ارزان محبوب هستند.

جایگاه صعنت شیلات در اقتصاد بنگلادش

طی سه دهه گذشته، تولید ماهی در بنگلادش شش برابر شده است. شیلات در بنگلادش نقش مهمی در اقتصاد این کشور دارد و نه تنها بخش قابل توجهی از نیازهای غذایی کشور را تامین می‌کند، بلکه درآمد خوبی نیز ایجاد می‌کند. در سال مالی 2021-2020 این کشور  با برداشت حدود 20 میلیون تن ماهی و سهم 3.57 درصدی در تولید ناخالص داخلی کشور، از نظر منابع شیلات در رتبه سوم جهان قرار گرفت. بنگلادش عمدتاً ماهی را از سه منبع بدست می آورد: پرورش ماهی داخلی( استخرها، حوض‌ها، محوطه‌ها، استخرهای پرورش فصلی و ... )، ماهی گیری در آب های داخلی و دریاها. بیش از 12 درصد از جمعیت کشور به طور مستقیم یا غیرمستقیم برای امرار معاش خود در بخش شیلات مشارکت دارند.

صادرات شیلات:

 بنگلادش ماهی، آبزیان و محصولات مرتبط با شیلات را به بیش از 50 کشور در سراسر جهان صادر میکند. بیش از 57 درصد این تولید از طریق آبزی پروری انجام می‌شود. ماهی و آبزیان یکی از کالاهای صادراتی مهم برای بنگلادش است و تاکید ویژه بر صادرات انواع میگو مانند گالدا، باگدا، هاریانا و انواع ماهی‌ها مانند ماهی باس، پومفرت، کاتل ماهی، خرچنگ و کوچیا به کشورهای مختلف اطراف را دارد. در حال حاضر بنگلادش ماهی و محصولات دریایی  را به اتحادیه اروپا، ایالات متحده، ژاپن، روسیه و چین صادر می‌کند که اتحادیه اروپا مقصد اصلی آن است. در سال مالی 2022-2021، بنگلادش در مجموع 533 میلیون دلار از صادرات ماهی، میگو و سایر محصولات شیلاتی به دست آورد که بیش از 1 درصد از کل درآمد صادراتی کشور در آن سال مالی را تشکیل می دهد. بخش شیلات بنگلادش افزایش مداوم صادرات را تجربه کرده است که به طور قابل توجهی به رشد این بخش در دهه‌های اخیر کمک کرده است.

چالش های صنعت شیلات و ماهیگیری در بنگلادش

بخش شیلات در بنگلادش با چالش‌های مهمی از جمله شیوه‌های ماهیگیری غیرقانونی و مدیریت ناکارمد رودخانه مواجه است. با وجود سابقه طولانی صیادی در این کشور، روش های نادرست ماهیگیری منجر به کاهش جمعیت ماهیان در آب ها مانند رودخانه‌ها و کانال ها شده است. علاوه بر این عدم تصفیه مناسب آب، زهکشی و مدیریت صحیح آب ها به کاهش تکثیر ماهیان رودخانه ای دامن زده است. در نتیجه، کشور به سمت پرورش ماهی سوق پیدا کرده است که می‌تواند به دلیل هزینه‌های بالای تولید ماهی پرورشی، بخش شیلات را با چالش هایی مواجه کند.

افزایش قیمت تمام شده تولید که شامل هزینه‌های غذا، دارو و پیشگیری از بیماری‌ها می‌شود، باعث افزایش قیمت ماهی‌های تولید داخل شده و ماهی‌های وارداتی را رقابتی تر کرده است. بر اساس گزارش اخیر دیلی آبزرور، بنگلادش در شش ماهه اول سال مالی 2023-2022 بیش از 5000 تن ماهی از میانمار به ارزش بیش از 6 میلیون دلار وارد کرده است. این روند واردات عمدتاً ناشی از افزایش قیمت ماهیان پرورشی در کشور با وجود تولید داخلی کافی است. عمدتاً هر ساله گونه‌های مختلف ماهی آزاد، خرچنگ و میگو از میانمار وارد بنگلادش می‌شود.

صنعت شیلات در حال حاضر به دلیل تغییرات اقلیمی‌با چالش های مهمی مواجه است. بنگلادش از آنجایی که کشوری کم ارتفاع است، به ویژه در برابر افزایش سطح دریا آسیب پذیر است، که باعث جزر و مد مکرر و سیل در مناطق ساحلی می‌شود که به شدت بر تولید شیلات تأثیر منفی می‌گذارد.

علاوه بر علل طبیعی ، بخش شیلات در بنگلادش به دلیل آلودگی ناشی از انسان با چالش های شدیدی مواجه است. رودخانه‌های کوچک و بزرگ این کشور به طور فزاینده ای توسط زباله‌های انسانی من جمله زباله‌های پلاستیکی و تجزیه ناپذیر آلوده می‌شوند. این آلودگی به‌ویژه در نزدیکی کارخانه‌های جوت و کارخانه‌های چرم‌سازی که پسماند و زباله‌ها را به رودخانه‌ها می‌ریزند برجسته است، که به طور قابل‌توجهی بر جمعیت ماهی‌ها تأثیر منفی می‌گذارد.

استفاده از کودها و آفت کش ها در کشاورزی نیز به این مشکل دامن می زند زیرا این مواد شیمیایی با آب باران مخلوط می‌شوند و متعاقبا وارد رودخانه‌ها و کانال ها شده و منجر به کاهش تولید ماهی می‌گردد. پیش از این رودخانه‌ها منبع اصلی تولید ماهی در کشور بودند اما اکنون سهم آنها به زیر 30 درصد کاهش یافته است.

فرصت های آینده

بنگلادش موفق شده در سال 2018 یک قرارداد 240 میلیون دلاری برای تامین مالی و همکاری در زمینه پروژه توسعه پایدار صنعت شیلات با بانک جهانی به امضا برساند، این وام دارای دوره تنفس 5 ساله و بازپرداخت 30 ساله می‌باشد و همچنین رایزنی برای سرمایه گذاری در بخش شیلات را با طرف های ژاپنی آغاز نموده است.

خلیج بنگال یک منبع حیاتی برای بنگلادش است که دارای طیف متنوعی از حیات دریایی با ارزش تجاری است. در این منطقه 475 گونه ماهی دریایی، 36 گونه میگو، 15 گونه خرچنگ، 301 گونه صدف و حلزون ، 56 گونه جلبک و 13 گونه مرجان زندگی می‌کنند. با ادامه رشد صادرات ماهی از بنگلادش به کشورهای مختلف، پتانسیل قابل توجهی برای توسعه در این صنعت وجود دارد. اگر بتوان ماهی را به طور موثر صید و فرآوری کرد، این احتمال وجود دارد که صادرات ماهی به بخش صادراتی قابل توجهی در آینده این کشور تبدیل شود.