نوزدهمین برنامه میان مدت اقتصادی ترکیه (2026-2024)

چندی قبل دولت ترکیه، برنامه میان مدت اقتصادی این کشور را که شامل اهداف اقتصادی کلان بود را اعلام نمود.

این نوزدهمین برنامه میان مدت اقتصادی این کشور می‌باشد که از سال 2006 آغاز شده و اهداف کلان اقتصادی سه ساله آینده را در بر می‌گیرد.

 

 

برنامه میان مدت اقتصادی

بر اساس ماده 16 قانون مدیریت برنامه ریزی و مالیه عمومی‌به شماره 5018، ترکیه هر ساله برنامه میان مدت اقتصادی را تهیه می‌کند، "نقشه راهی" حاوی سیاست های اقتصادی که باید در دوره‌های سه ساله بعدی دنبال گردد. تا به امروز مجموعا 18 برنامه میان مدت در ترکیه تهیه شده است که اولین آنها دوره آماده سازی در سه ماهه آخر سال 2005 و دوره اجرا آن 2008-2006 بوده است. اهداف و سیاست‌های سال‌های دوم و سوم برنامه میان مدت هر ساله با در نظر گرفتن نتایج عملکردهای سالانه و تغییرات در شرایط عمومی، تجدید نظر می‌شوند.

بررسی برنامه‌های میان مدت اقتصادی  قبلی ترکیه نشان می دهد که اهداف کلان اقتصادی تعیین شده در 18 برنامه قبلی محقق نشده است. در برخی سال ها به نفع و در بیشتر سال ها به طور نامطلوبی انحراف داشته است،خصوصاً اینکه، هدف نرخ تورم به جز دو سال، همواره در تمام سال‌ها انحراف داشته است. بیشترین انحراف نرخ تورم مربوط به سال 2022 با تحقق 64.3 درصد در مقابل هدف 9.8 درصد است. فرآیند 18 ساله برنامه میان مدت؛ رکورد کاهش ارزش  لیر بوده است، با نرخ متوسط دلار که در سال اول برنامه یعنی در سال 2006 بالغ بر 1.5 لیر بود، در حال حاضر از 21 لیر در سال 2023 فراتر رفته است.

در حالی که عملکرد رشد در طول سال های برنامه میان مدت نسبتا خوب بود، تورم و وخامت نرخ ارز به ویژه در سه سال گذشته شتاب گرفته و شکاف میان میزان شاخص تحقق یافته و میزان شاخص هدف گذاری شده، افزایش یافته است. در پایان 18 سالی که در شانزدهمین آن تورم تک رقمی هدف گذاری شده بود، تورم به اوج خود رسید و به 60 درصد نزدیک شد و با افزایش شتابان نرخ ارز در سال های اخیر، ارزش لیر به بالاترین نقطه نزولی رسید. درآمد سرانه ملی ابتدا افزایش یافت و سپس کاهش یافت.

  در سال‌های برنامه میان مدت، نرخ رشد تولید ناخالص داخلی بیشتر از سطح هدف بود. در 7 سال از 18 سال 2017-2006، نرخ رشد کمتر از هدف باقی ماند و نامطلوب بود.

بزرگترین انحراف نامطلوب در سال 2009 بود، زمانی که منفی 4.8 درصد تحقق در برابر هدف 5 درصدی تجربه شد. به طور شگفت انگیزی مطلوب ترین انحراف در سال 2021 رخ داد، زمانی که انتظار می رفت رشد 5.8 درصد باشد، اما میزان رشد به 11.4 درصد رسید.

  درآمد سرانه ملی که در سال 2006 بالغ بر 4981 دلار پیش‌بینی می‌شد، بسیار بالاتر از این رقم به 7971 دلار رسید. این اندیکاتور که با افزایش سطح در سال بعد 9515 دلار پیش بینی می‌شد، با 9735 دلار دوباره دارای انحراف مثبت شد. در حالی که هدف درآمد سرانه برای سال بحران جهانی 2008 به 6456 دلار کاهش یافت، تحقق از 11000 دلار فراتر رفت، اما در سال بعد به 9044 دلار کاهش یافت و کمتر از هدف 10869 دلار باقی ماند.

درآمد سرانه که در دوره 2013-2010 همیشه بالاتر از اهداف بود و به 12582 دلار رسید، در دوره 2017-2014 به 10696 دلار کاهش یافت، اگرچه بالاتر از هدف باقی ماند و در سال 2018 به 8600 دلار کاهش یافت. درآمد سرانه ملی که در سال 2021  بالغ بر 9601 دلار و در سال 2022  بالغ بر10659 دلار بوده است، پیش بینی می‌شود در طول سال جاری 10071 دلار باشد.

  از سوی دیگر،  نرخ تورم هدف گذاری شده در برنامه‌های میان مدت در 16 سال از 18 سال انحراف داشته و بالاتر از هدف تعیین شده محقق شده است. در دوره 2006 تا 2016، تحقق تورم سالانه به استثنای سال 2009 که از هدف 7.5 درصدی به 6.5 درصد رسیده، همواره حدود دو برابر هدف سالانه بوده است. به جز سال های 2008 و 2011 که تورم کمی‌بیش از 10 درصد بوده، در این دوره تورم سالانه همواره تک رقمی‌بوده است. در سال 2016، تحقق 8.5 درصد و هدف 7.5 درصد همگرا شدند. در حالی که تحقق در برابر هدف 6.5 درصدی در سال 2017 11.9، درصد بود، تورم در سال 2018 در برابر هدف 7 درصد به 20.3 درصد رسید.

سال 2019 دومین سالی بود که در آن نرخ تورم هدف گذاری شده 15.9 درصد انحراف مثبت داشت و در 11.8 درصد باقی ماند. در دوره بعد، فاصله تحقق هدف به تدریج بیشتر شد. تورم در برابر هدف 8.5 درصدی در سال 2020 به 14.6 درصد و در مقابل هدف 8 درصدی در سال 2021 به 36.1 درصد افزایش یافت. در سال 2022 که 9.8 درصد هدف گذاری شده بود، تورم سالانه پس از افزایش به 85.5 درصد در  ماه اکتبر به 64.3 درصد در پایان سال رسید. سال 2022 که بالاترین تورم دوره برنامه میان مدت را تجربه کرد، سالی بود که شکاف بین هدف و تحقق بیشترین افزایش را داشت.

در برنامه میان مدت اقتصادی که سال قبل برای دوره 2025-2023 تهیه شده  بود، نرخ تورم برای سال 2023  بالغ بر 24.9درصد در نظر گرفته شده بود، اما این نرخ تا پایان آگوست 2023، به 58.94 درصد رسید. در حالی که بانک مرکزی در ماه‌های اخیر پیش‌بینی تورم سال 2023 خود را به 58 درصد تغییر داد، سیر تورم در دو ماه اخیر پس از این بیانیه نشان می‌دهد که از این هدف نیز فراتر خواهد رفت. خوش بینانه ترین برآورد این است که تورم امسال به بالای 60 درصد برسد.

مدیریت اقتصادی به طور رسمی هدفی را برای نرخ دلار در برابر لیر اعلام نمی‌کند. با این حال، اهداف تولید ناخالص داخلی در هر دو شرایط  لیری و دلاری که در برنامه‌های میان مدت گنجانده شده است، میانگین سطح نرخ مبادله دلار را پیش بینی می‌کند. بر اساس محاسبات انجام شده طبق داده‌ها، متوسط نرخ دلار که در دوره 2008-2006 زیر 1.5 لیر سالانه هدف گذاری شده بود، زیر این رقم باقی ماند. با این حال، به ویژه پس از سال 2011، به موازات تحولات اقتصادی، میانگین انتظارات نرخ ارز افزایش یافت و پیش بینی می‌شد که در سال 2015 از 2 لیر، در سال 2017 از 3 لیر، در سال 2019 از 5 لیر، در سال 2021 از 7 لیر و در سال 2022 از 9 لیر عبور کند. اما تحقق ها همیشه بالاتر از اهداف بود و به تدریج شکاف بیشتر شد.میانگین نرخ مبادله در سال 2023 به 21.52 لیر هدف گذاری شده است. متوسط نرخ دلار در بازه زمانی ابتدای سالجاری تا 9 سپتامبر 21.63 لیر بود. فرآیند 18 ساله برنامه میان مدت اقتصادی؛ این دوره رکورد کاهش ارزش لیر است، با میانگین نرخ مبادله دلار که در سال اول 1.5 لیر بود، در حال حاضر از 21 لیر در سال 2023 فراتر رفته است.

برنامه میان مدت اقتصادی ترکیه برای سالهای 2026-2024 که توسط وزارت خزانه داری و دارایی و ریاست راهبردی و بودجه این کشور تهیه شده است شامل پیش‌بینی‌هایی در خصوص میزان رشد، نرخ تورم، درآمد ملی، نرخ بیکاری و نرخ برابری لیر ترک در برابر دلار آمریکا برای سال‌های 2023 تا 2026 می‌باشد. هدف از این برنامه حمایت از سیاست‌های پولی انقباضی، کاهش نرخ تورم بهبود تراز حساب جاری ترکیه اعلام گردیده است.

منبع: https://www.dunya.com/kose-yazisi/18-yilin-ardindan-umut-19uncu-ovpde/704007