دیپلماسی اقتصادی جمهوری قرقیزستان

حوزه‌های دارای اولویت در دیپلماسی اقتصادی قرقیزستان مبتنی بر چند اصل کلی بنا شده است.

جهانی‌شدنِ ساختارهای تولیدی، مالی و تجاری، ماهیت و کارویژه‌ی دولت‌ها را از واحدهای سرزمینی به بازیگرانی مجازی و بازاری در اقتصاد سیاسی جهانی متحول ساخته است. در گذار به جهانی‌شدن دغدغه دولت‌ها از مسائل امنیتی و سیاسی به دست‌یابی به سهمی از بازارهای تولید، تجارت و سرمایه‌ی جهانی تغییر یافته است. تجلی این تحول در عملکرد دولت‌ها در نظام اقتصاد سیاسی جهانی، گذار از دیپلماسی سنتی به دیپلماسی اقتصادی به عنوان ابزار نوین و کارآمد تعامل در اقتصاد جهانی و دستیابی به توسعه قابل مشاهده می‌باشد. در چارچوب ساختار نوین، نخست این که مقوله‌ی توسعه‌ی اقتصادی به مؤلفه‌ی تعیین‌کننده‌ی کارآمدی و قدرت‌مندی دولت‌ها تبدیل گردیده و دوم، دست‌یابی به توسعه‌ی اقتصادی نیازمند تعامل با ساختارهای اقتصاد سیاسی جهانی می‌باشد. دغدغه‌ی کانونی و گفتمان حاکم بر ساختار اقتصاد سیاسی جمهوری قرقیزستان نیز در برهه‌ی کنونی مسئله‌ی توسعه‌ی اقتصادی است. مسئله¬ی چگونگی دست¬یابی به توسعه و شکوفایی اقتصادی، یکی از کانونی¬ترین مباحث و مناظرات نظری و عملی در جمهوری قرقیزستان بوده است.

قرقیزستان: تجارت و اقتصاد در یک نگاه

قرقیزستان در شمال شرقی آسیای مرکزی قرار دارد. این کشور از لحاظ مساحت مقام چهارم را در میان کشورهای آسیای مرکزی دارد. قرقیزستان به جهت داشتن منابع غنی آب یک کشور ثروتمند و منحصر به فرد در آسیای مرکزی محسوب می‌شود. این کشور نه تنها به جهت منابع غنی آب های سطحی و یخچال ها بلکه در دارا بودن منابع آب زیرزمینی نیز کشور بسیار غنی و ثروتمندی است. این جمهوری از نظر تامین منابع و مواد خام نیز در منطقه مورد توجه است. قرقیزستان درحقیقت منبع باارزشی از مواد کانی را در خود دارد. این جمهوری بزرگترین مرکز برق آبی و استخراج کننده ذغال سنگ در منطقه است. موقعیت خاص جغرافیایی قرقیزستان به ویژه منطقه حائل بین چین و تاجیکستان و همسایگی با کشورهای قزاقستان و ازبکستان برای سیاست خارجی غرب در منطقه آسیای مرکزی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در حال حاضر حجم مبادلات تجاری این کشور در سال 2021، صادرات: 1.658.949 - واردات: 5.570.126 میلیارد دلار می‌باشد. شرکای عمده تجاری این کشور نیز به شرح ذیل می‌باشد:

 

حوزه‌های دارای اولویت جهت تقویت دیپلماسی اقتصادی قرقیزستان:

حوزه‌های دارای اولویت در دیپلماسی اقتصادی قرقیزستان مبتنی بر چند اصل کلی بنا شده است:

خارج شدن از بن بست جغرافیایی و کاهش وابستگی در مسئله حمل و نقل:

خارج شدن از بن بست جغرافیایی و کاهش وابستگی به روسیه و قزاقستان در مسئله حمل و نقل و ایجاد گزینه‌های بیشتر برای کشور و کسب درآمد بیشتر از ترانزیت یکی از اولویت های مهم قرقیزستان در دیپلماسی اقتصادی می‌باشد.  تظاهرات اوایل ژانویه 2022 در قزاقستان[2] و  طولانی شدن جنگ روسیه و اوکراین منجر به احیای طرح ها برای ایجاد مسیرهای حمل و نقل منطقه ای جدید شده است، در واقع این دو موضوع انگیزه‌های این کشور  را برای خارج شدن از این بن بست جغرافیایی و کاهش وابستگی جهت واردات محصولات به ویزه محصولات غذایی و صادرات قوی تر کرد. وابستگی قرقیزستان نسبت به واردات محصولات غذایی از روسیه و قزاقستان، آن کشور را در معرض هرگونه فشار به ویژه محصولات غذایی درصورت وجود بحران و بستن مرزها از سوی آن کشورها رو به رو می‌کرد. خارج شدن از این وضعیت، دستیابی به تنوع بازاری از محصولات جهت واردات و صادرات، برای آن کشور به ارمغان خواهد آورد.

پروژه خط راه آهن چین- قرقیزستان و ازبکستان به طول 454 کیلومتر، یکی از کریدورهایی است که قرقیزستان به دنبال ساخت و راه اندازی آن می‌باشد. این پروژه از سوی آکلیبیک جاپاروف به عنوان پروژه استقلال برای کشور یاد می‌شود. این خط ریلی که ایده آن یک ربع قرن پیش مطرح شد، پس از جنگ روسیه و اوکراین انگیزه‌های جدی برای اجرای آن به وجود آورد. در حال حاضر جریان اصلی حمل و نقل ریلی از چین به اروپا از طریق خاک قزاقستان و سپس از روسیه و بلاروس می‌گذرد. خط ریلی مذکور از چین شروع و از خاک قرقیزستان و ازبکستان عبور می‌کند. از آنجا می‌توان محموله را به بنادر دریای خزر تحویل داد که ارسال محموله به اروپا سریعتر از حال حاضرخواهد بود.طبق گفته مقامات این کشور در آینده نیز مقرر شده است برنامه ریزی‌هایی جهت اتصال به خاورمیانه و اقیانوس هند انجام گیرد. برای قرقیزستان، این پروژه راهی برای خروج از بن بست حمل و نقلی و فرصت های تجاری و اقتصادی کاملاً جدید است. پتانسیل مسیر حمل و نقل بار در سال 13-7 میلیون تن بار برآورد شده است.با توجه به اینکه چین و ازبکستان خطوط ریلی خود را دارند، وضعیت برای اجرای سریع تر این پروژه برای قرقیزستان ساده شده است مقامات بیشکک اعلام کرده اند این کشور می‌تواند سالانه تا 200 میلیون دلار تنها از یک ترانزیت کالا، درآمد کسب کند. رئیس جمهور قرقیزستان مدعی شده است که درآمد حاصل از خط ریلی کم تر از معدن کومتار و پروژه تولید انرژی قمبر آتا نخواهد بود.  

جذب سرمایه گذاری خارجی و ایجاد صندوق های سرمایه گذاری دوجانبه:

جمهوری قرقیزستان فعالانه به دنبال سرمایه گذاری مستقیم خارجی است و دولت علناً اعلام کرده است که این موضوع یکی از اولویت های مهم در توسعه اقتصادی است . در این بین  قرقیزستان  در دسامبر2020 برخی از قوانین مربوط به حمایت از سرمایه گذاری را اصلاح و تصویب کرد. در سال 2021 صادیر جاپاروف رئیس جمهور قرقیزستان سفرهای زیادی برای جذب سرمایه گذاری داشته و مقامات دولتی آن کشور نیز در چندین نمایشگاه تجاری و سرمایه گذاری در منطقه و فراتر از آن شرکت کردند..  بیشترین سرمایه گذاری مستقیم خارجی در حوزه معدن بوده است. سایر صنایع در حال رشد، هم علاقه سرمایه گذاران داخلی و هم خارجی را به خود جلب کرده است، از جمله نساجی، کشاورزی، آموزش، فرانشیز و فناوری اطلاعات. سرمایه گذاری سبز یکی دیگر از زمینه‌های امیدوارکننده برای سرمایه گذاری برای دولت قرقیزستان بوده چرا که تعهد خود را برای مبارزه با تغییرات آب و هوایی و توسعه پایدار افزایش داده است.  همچنین قرقیزستان پروژه‌های زیادی برای  شرکت های خارجی که به دنبال سرمایه گذاری در صنایعی مانند نیروگاه‌های آبی معرفی کرده است..

 کمیته ملی آمار قرقیزستان اعلام کرده است: طی 9 ماهه امسال، ورودی سرمایه گذاری مستقیم خارجی نسبت به مدت مشابه سال قبل 1.9 برابر افزایش یافته است. این کشور از ژانویه تا سپتامبر (2022) 958.314.9 میلیون دلار دریافت کرده است. بیشترین سهم سرمایه گذاری مستقیم خارجی مربوط به ترکیه (33.5 درصد)، چین (22.9 درصد)، هلند (5.9 درصد) و انگلیس (3.3 درصد) است. بیشترین جریان سرمایه گذاری مستقیم خارجی به تفکیک کشور، به شرح زیر است:

 

 

توسعه صادرات محصولات داخلی، عدم وابستگی بازار داخلی به واردات محصولات غذایی (امنیت غذایی):

از ابتدای سال 2022، قیمت برخی از محصولات غذایی اساسی تا 15 درصد افزایش یافت. این امر در پی بحران جهانی کرونا، تظاهرات اوایل ژانویه2022 قزاقستان و درگیری نظامی‌بین روسیه و اوکراین جز اولویت های اصلی قرقیزستان برای توسعه بوده است. این کشور وابسته به واردات محصولات غذایی است، با توجه به اتفاقات اخیر، موضوع تامین استقلال غذایی کشور به عنوان مولفه اصلی امنیت ملی مطرح شد چرا که این کشور به طور کامل منابع غذایی خود را تامین نمی‌کند و به کشورهای دیگر وابسته است . قرقیزستان 9 محصول اساسی را برای ارزیابی سطح امنیت غذایی کشور اعلام کرد که بر اساس آن لیست به واردات بسیاری از این محصولات اعم از  آرد و گندم، شکر و روغن نباتی وابسته است. این نوع محصولات از کشورهایی چون روسیه، قزاقستان، بلاروس، ازبکستان، اوکراین، چین و کشورهای اروپایی وارد می‌شود. بر اساس گزارش کمیته ملی آمار این کشور، واردات گندم در سال 2021 بالغ بر 220.1 هزار تن به مبلغ 51.4 میلیون دلار بوده است، در حالی که حدود 60 درصد  آن از روسیه وارد می‌شود. واردات شکر نیز در سال گذشته 48.9 هزار تن به ارزش 25 میلیون دلار بوده است.

   به گفته گلنارا اوسکنبایوا، رئیس انجمن تولید کنندگان و توزیع کنندگان
«قرقیزستان یک میلیون و 270 هزار هکتار زمین قابل کشت دارد. حمایت از کشاورزان کلید تضمین امنیت غذایی است.  بارها موضوع حمایت از کشاورزان برای تامین امنیت غذایی کشور مطرح شده است. از آنجایی که کشور برای بسیاری از محصولات اساسی غذایی وابسته به واردات است، این تولیدکننده داخلی است که می‌تواند به حل این مشکل کمک کند .قرقیزستان برای امنیت غذایی 99 درصد به  خارج وابسته است. هر چقدر هم که تولید کنیم، تا زمانی که مسائل بازاریابی و لجستیک را ایجاد نکنیم، به هیچ وجه مشکل امنیت غذایی حل نمی‌شود». [4] پیش از این صادیر جاپاروف ، رئیس جمهور نیز گفته بود که وضعیت امنیت غذایی در قرقیزستان یک نگرانی جدی است. [5] در این خصوص صادیر جاپاروف طی فرمانی کشاورزان را به مدت 3 سال از مالیات زمین معاف نمود. وی اظهار داشت: « این کار به منظور حمایت از بخش کشاورزی انجام می‌شود،  از 1 ژانویه 2022، شما مجبور به پرداخت مالیات نخواهید بود. از سال آینده نیز وام 6 درصدی به کشاورزان را آغاز خواهیم کرد. هدف اصلی ما ایجاد شرایط مطلوب برای شما و تامین غذای کشور است. در گذشته بیشتر زمین‌های ما زیرکشت نبود. حتی یک متر از زمین‌های قابل کشت  نباید رها شود. ما در مورد امنیت غذایی صحبت می‌کنیم. اگر زمین را زراعت نکنیم چگونه امنیت غذایی برقرار می‌شود؟ بیشتر مواد غذایی را از خارج وارد می‌کنیم. در حالی که برعکس باید صادرات داشته باشیم. برای اینکه بتوانید صادرات داشته باشید، دولت تمام تلاش خود را می‌کند و تمام حمایت های ممکن را انجام می دهد».

در حال حاضر جمهوری قرقیزستان دارای وضعیت GSP+ با ایالات متحده آمریکا و اروپا می‌باشد. بر اساس این وضعیت این کشور می‌تواند تقریباً 3500 قلم کالا به آمریکا و  6000 قلم کالا به اروپا بدون عوارض گمرکی صادر کند. در این راستا قرقیزستان همواره به دنبال ایجاد شرکت های مشترک با کشورهای مختلف بوده تا با استفاده از این امتیاز محصولات مشترک و یا به نام خود آن کشور صادر نماید.

توسعه صنعت گردشگری و تقویت سیاست روادید و تسهیل صدور روادید برای اتباع کشورهایی که همکاری متقابل سودمند با آنها ایجاد شده است.

صنعت توریسم  هم اکنون از جایگاه بسیار خوبی در سطح جهانی برخوردار است و سومین صنعت مولد شغل و سرمایه بعد از صنعت نفت و خودروسازی می‌باشد. این صنعت ضمن درآمدزایی بسیار گسترده موجب نزدیکتر شدن ملل، اقوام و فرهنگها به یکدیگر شده است. قابلیتهای صنعت توریسم  همه را به این باور رسانده است که این صنعت راه میانبری برای توسعه هرچه بیشتر اقتصادی در کشورهای در حال توسعه و تولید ثروت در کشورهای صنعتی است؛ چرا که توسعه گردشگری، بخصوص افزایش تعداد جهانگردان بین المللی، باعث رونق طیف وسیعی از فعالیتهای اقتصادی یا منطقه ای میزبان می‌شود. توسعه صنعت توریسم، به ویژه برای قرقیزستان که با معضلاتی همچون میزان بیکاری و منابع ارزی مواجه است، و از طرف دیگر سرشار از دیدنی‌های طبیعی است، از اهمیت فراوانی برخوردار است.

قرقیزستان یکی از کشورهایی است که بیشترین آسیب را به دلیل بحران همه گیری کرونا تجربه کرده است. در حال حاضر این کشور به دلیل بحران همه گیری کرونا در جهان با کاهش 74 درصدی در حوزه گردشگری روبه رو شده است . تاثیرات بالقوه تسهیل ویزا و تغییر در چنین سیاست هایی بر درآمدزایی ارزی و ایجاد اشتغال، از اولویت های اصلی این کشور برای توسعه اقتصادی می‌باشد.[6]

[1] Trade map

[2] قزاقستان محل ورود واردات محصولات سوختی و کشاورزی (محصولات غذایی به ویژه محصولات غله ای و آرد و ...) از روسیه بوده و همچنین مسیری برای صادرات محصولات قرقیزستان می‌باشد. قزاقستان به عنوان یک کشور ترانزیتی، قرقیزستان را به روسیه و اروپا متصل می‌کند. لازم به ذکر است آستانه به طور دوره ای کنترل های مرزی سخت گیرانه ای را برای کامیون داران و صادر کنندگان قرقیزی وضع می نماید که این امر باعث توقف تعداد زیادی از کامیون‌های باری در مرز دو کشور می‌شود که به گفته طرف قرقیزی مغایر با قوانین تجاری دو کشور می‌باشد.

[3] http://www.stat.kg/ru/statistics/investicii/

[4] https://cabar.asia/ru/prodovolstvennaya-bezopasnost-uyazvimost-kyrgyzstana

[5] https://rus.azattyk.org/a/31694453.html

[6] موافقتنامه‌های این کشور درخصوص لغو روادید،

https://mfa.gov.kg/ru/osnovnoe-menyu/konsulskie-uslugi/konsulskie-vizovye-voprosy/izovye-i-bezvizovye-rezhimy