جایگاه صربستان در روند توسعه و نوآوری در علوم‌ زیست‌پزشکی

بیوتکنولوژی، زیست‌پزشکی، بیوانفورماتیک و تنوع زیستی از حوزه‌هایی هستند که تا سه سال پیش فاقد ظرفیت کافی برای نوآوری در نظر گرفته می‌شدند؛ اما اکنون به عنوان رشته‌هایی در نظر گرفته می‌شوند که انتظار می‌رود محرک‌های توسعه اقتصادی آینده صربستان باشند. تغییرات چشمگیر جهانی در مراقبت‌های بهداشت و سلامت، با معرفی انبوه رویکرد چند رشته‌ای و فناوری اطلاعات نیز به این امر کمک کرده است.

     سرعت توسعه واکسن‌های جدید و همکاری فداکارانه که با تبادل تجربیات میان محققان پزشکی، بیوتکنولوژی و زمینه‌های مرتبط در سطح جهانی همراه بود، خوش‌بینی‌های فراوانی را نسبت به نوآوری‌هایی که سلامت را بهبود می‌بخشد، ایجاد کرده است. به طور کلی، این روند چه معنایی برای رفاه مردم، و گنجاندن ظرفیت‌های توسعه علمی و نوآوری صربستان در جریان‌های جهانی دارد؟ زیست پزشکی، قرارداد سبز و اقتصاد زیستی موضوعات جدیدی هستند که جامعه علمی را به جلو سوق می‌دهند و این سوال را مطرح می‌کنند که جایگاه صربستان در رشد جهانی در این بخش‌ها کجاست. آیا در این زمینه امکانی برای تغییر جایگاه صربستان وجود دارد؟

 در این راستا، نظرات برخی از کارشناسان و صاحب‌نظران در این حوزه انعکاس می‌یابد:

- نناد پاونوویچ ( Nenad Paunović) از مدیران مدیر واحدIT  و کارآفرینی در دفتر نخست وزیری جمهوری صربستان، معتقد است که صربستان در حال ایجاد راه‌های ارتباطی در سطح جهانی است.[1]

در طول همه‌گیری، صربستان پتانسیل خود را نه‌تنها برای نظارت موفقیت‌آمیز بر نوآوری‌های کشورهای توسعه‌یافته‌تر، بلکه برای ایجاد راه‌حل‌هایی که می‌تواند در بین بهترین‌ها در جهان باشد، نشان داد.

همه‌گیری کووید-19 پتانسیل همکاری علمی جهانی را در سطحی نشان داد که قبلاً دیده نشده بود؛ مبارزه مشترک برای سلامت نوع بشر شامل پزشکان، داروسازان، زیست‌شناسان، متخصصان ژنتیک، و همچنین کارشناسان در زمینه هوش مصنوعی و سایر زمینه‌های ICT بود. این امر، به طور قابل توجهی منجر به تسریع توسعه داروها، و همچنین شامل تکنیک‌های جدید برای توسعه درمان‌های بیولوژیکی است که در درمان برخی از جدی‌ترین بیماری‌ها که دهه‌ها و حتی صدها سال ما را عذاب داده‌اند، کاربرد دارند و خواهند داشت. همه این فعالیت‌ها همچنین با سطوح بی‌سابقه سرمایه‌گذاری در مراقبت‌های بهداشتی و همچنین در زمینه‌های زیست‌پزشکی و بیوتکنولوژی همراه است. در چنین شرایط جهانی، آشکار می‌شود که ارتباط نزدیک‌تر علوم زیستی و کامپیوتری منجر به تحولات بزرگی در زمینه پزشکی و همچنین در زمینه‌های کشاورزی، غذا، انرژی، اقتصاد سبز، خواهد شد.

دولت، به وضوح اهمیت این انقلاب بیوتکنولوژی، یا شاید به‌طور صحیح‌تر bioeconomic را در طول سال‌ها و دهه‌های آینده درک کرده و سرمایه‌گذاری‌های بزرگی را در این زمینه آغاز نموده است.

در طول همه‌گیری کرونا، صربستان پتانسیل خود را نه ‌تنها برای نظارت موفقیت‌آمیز بر نوآوری‌های کشورهای توسعه‌یافته‌تر، بلکه برای ایجاد راه‌حل‌هایی که می‌تواند در بین بهترین‌ها در جهان باشد، نشان داد. برای مثال، اینها شامل سیستم‌هایی می‌شوند که فرآیندهای واکسیناسیون و آزمایش کووید-19 را سازمان‌یافته و فوق‌العاده سریع و بی‌نقص فعال کرده‌اند، که در سراسر جهان به رسمیت شناخته شده‌اند و تأثیر قابل‌توجهی در بهبود شهرت بین‌المللی کشور داشته‌اند. سیستم مراقبت‌های بهداشتی ما جدیدترین داروها را در اختیار دارد و جزو اولین‌ها در جهان است. واکسن اسپوتنیک در حال حاضر در صربستان تولید می‌شود، در حالی که آماده‌سازی برای تولید واکسن سینوفارم نیز در حال انجام است، که تنها تعداد کمی از کشورهای جهان می‌توانند به دستیابی به آن مباهات کنند.

نقطه کانونی اقتصاد زیستی صربستان، توسط پردیس BIO4 ارائه خواهد شد که ساخت آن به زودی در بلگراد با هدف توسعه زمینه‌های پزشکی، بیوتکنولوژی، بیوانفورماتیک و تنوع زیستی و تبدیل شدن به یکی از موتورهای توسعه اقتصادی آینده آغاز خواهد شد. این و نمونه‌های دیگر از سرمایه‌گذاری در این زمینه نشان می‌دهد که صربستان این بار به شناسایی به موقع دست یافته و از روندهای جدید و فرصت‌های جهانی استفاده می‌کند. همانطور که ما با توسعه دولت الکترونیک، زیرساخت‌ها، آموزش و محیط کسب‌ وکار خود برای اقتصاد دانش بنیان، از دیجیتالی‌شدن به بهترین شکل ممکن استفاده کرده و همچنان از آن استفاده می‌کنیم، اکنون نیز به بلندپروازی خود برای رقابت با بهترین‌ها و توسعه نوآوری در صربستان که در سراسر جهان مورد استفاده قرار خواهد گرفت ادامه می‌دهیم. و این فعالیت‌ها دستاوردهای سلامت و رفاه اقتصادی زیادی را برای شهروندان صربستان به ارمغان خواهد آورد.

- الکساندرا لازیچ ( Aleksandra Vidaković Lazić) از مدیران بخش خصوصی حوزه سلامت، معتقد است که تغییرات اساسی، در حال تغییر شکل مراقبت‌های بهداشتی و سلامت است.[2] وی با اشاره به تحولات گوناگون در این بخش، تاکید می‌کند که نوآوری‌ها در بخش سلامت، با فناوری‌هایی امکان‌پذیر می‌شوند که از بلاک‌چین (Blockchain) و هوش مصنوعی (Artificial Intelligence) گرفته تا تجزیه و تحلیل داده‌های بزرگ و حسگرهای پیشرفته را شامل می‌شوند.

بخش فناوری سلامت، در حال حاضر یکی از پویاترین بخش‌ها در فناوری است؛ جمعیت پیر، افزایش تقاضای بیماران و افزایش بیماری‌های مرتبط با سبک زندگی، همراه با فشار بر هزینه‌های ارائه مراقبت، ارائه‌دهندگان خدمات بهداشتی را مجبور به نوآوری برای بهبود کیفیت خدمات خود می‌کند. این نوآوری‌ها با فناوری‌هایی امکان‌پذیر می‌شوند که از بلاک‌چین و هوش مصنوعی گرفته تا تجزیه‌وتحلیل داده‌های بزرگ و حسگرهای پیشرفته را شامل می‌شوند. اتصال اینترنت اشیاء نیز نقشی کلیدی ایفا می‌نماید؛ هم اکنون داده‌ها در حال تحلیل و تفسیر است. این بنیادی‌ترین تغییری است که در مراقبت‌های سلامت رخ می‌دهد. سازمان‌های مراقبت‌های سلامت، شاهد نرخ انفجاری رشد در داده‌های سلامت بوده‌اند. خوشبختانه، دیجیتالی‌سازی نه‌تنها توانایی جمع‌آوری، ذخیره و مدیریت داده‌ها را افزایش می‌دهد، بلکه می‌تواند نقاط داده‌ای را برای تجزیه و تحلیل به هم متصل نماید.

صربستان دارای پتانسیل قوی برای استارت‌آپ‌های مراقبت‌های سلامت است، با مجموعه‌ای از استارت‌آپ‌ها، با محوریت فناوری بلاک‌چین (Blockchain)، و این واقعیت که دولت، دیجیتالی‌سازی بخش مراقبت‌های بهداشتی و سلامتی را در اولویت قرار داده است.

با مدیریت انبوه داده‌ها در مورد افراد و بیماری‌های آن‌ها، ابزارهای جدید می‌توانند به سرعت‌بخشیدن به زمان درمان و بهبود کیفیت مراقبت از بیمار کمک نمایند. در دسترس بودن، استانداردسازی و ادغام داده‌ها، فرصت‌های متعددی را ارائه می‌دهد، اما موفقیت، به زیرساخت مدیریت داده مناسب و ایمن نیاز دارد.

ما امروز فرصتی بی‌سابقه برای شخصی‌سازی مراقبت‌های سلامت با جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل انبوهی از داده‌ها داریم. همگرایی پزشکی و فناوری، همراه با دانش روزافزون صنعت، یافته‌های کارآزمایی بالینی و شواهد دنیای واقعی، درک عمیق‌تری از نحوه رفتار با یک فرد را ممکن می‌سازد. برنامه راهبردی پنج ساله و برنامه عملیاتی سه ساله برای دیجیتالی‌کردن مراقبت‌های سلامت صربستان که به طور رسمی اعلام شده است، تعاریف دقیقی از روند ساختار، کنترل کیفیت، یکپارچه‌سازی، و اشتراک‌گذاری ارائه می‌دهد.

- یاسمینا رونیچ ( Jasmina Nikodinović-Runić) مشاور علمی آزمایشگاه ژنتیک مولکولی میکروبی و اکولوژی (LMMGe) و موسسه ژنتیک مولکولی و مهندسی ژنتیک (IMGGE) دانشگاه بلگراد، خاطرنشان می‌سازد که موفقیت‌های چشمگیر وجود دارند، اما نادر هستند.[3] وی معتقد است که تغییرات آب و هوایی، تحرک پایدار، امنیت غذایی، سلامت و کشاورزی پایدار، چالش‌های کلیدی‌ هستند که آینده جامعه ما را شکل خواهند داد. با قرارداد سبز، اتحادیه اروپا یک استراتژی بلندپروازانه برای دستیابی به گذار به یک اقتصاد چرخشی و توسعه یک سیستم غذایی پایدارتر تعیین کرده است. مواد غذایی، لوازم آرایشی، پوشاک و سایر محصولات و مواد مصرفی ما در طول زندگی‌مان باید کم حجم‌تر و سبزتر شوند و راه‌حل‌های بیوتکنولوژی می‌تواند به پاسخگویی به این نیاز کمک کند.

اگرچه میکروارگانیسم‌ها عمدتاً برای ما نامحسوس هستند، اما نقش کلیدی در چرخه کربن و مواد مغذّی، سلامت انسان، حیوان و گیاه دارند و عدم درک اهمیت فرآیندهای میکروبی، اساساً درک ما از بیوسفر زمین و واکنش ما به تغییرات آب و هوایی را محدود می‌کند و در نتیجه تلاش‌ها را به خطر می‌اندازد. ایجاد آینده‌ای پایدار از نظر زیست‌محیطی میکروب‌ها، منبعی از محصولات مختلف با کاربرد در تمام صنایع بزرگ از جمله صنایع دارویی، شیمیایی، غذایی، محیط زیست و کشاورزی هستند. تنوع میکروبی، مجموعه عظیمی از مواد شیمیایی غیرقابل تکرار را فراهم می‌آورد که امروزه به منبعی ارزشمند برای بیوتکنولوژی نوآورانه تبدیل شده‌اند.

گروه زیست‌فناوری زیست‌ محیطی و توسعه دارو از مؤسسه ژنتیک مولکولی و مهندسی ژنتیک (دانشگاه بلگراد)، در حال پیشرفت قابل توجهی در زمینه تبدیل بیوتکنولوژیکی انواع جریان‌های زباله و محصولات جانبی است.

بیوتکنولوژی‌های مولکولی پیشرفته، با ترکیب مفاهیم و تکنیک‌های مهندسی ژنتیک، زیست‌شناسی مولکولی، سیستم‌ها و زیست‌شناسی مصنوعی، مهندسی تکاملی، و همچنین شیمی سبز، بیوکاتالیز و مهندسی فرآیند، چارچوبی مفهومی و تکنولوژیکی را برای تسریع در ایجاد آنزیم‌ها و مسیرهای جدید ارائه می‌کنند. با فعال کردن طراحی میکروارگانیسم‌ها به صورت آلاکارته، می‌توان افزایش طیف ترکیباتی را در نظر گرفت که می‌توانند به روشی سازگار با محیط زیست تولید شوند تا تعداد زیادی از نیازهای انسان - از داروها گرفته تا مواد جدید - را برآورده سازند و بنابراین کارایی را افزایش داده و انتشار گازهای گلخانه ای نامطلوب (GHG) را کاهش دهند.

در حالی که اروپا دارای یک جامعه تحقیقاتی علمی‌با عملکرد بالا و شناخته شده در سطح جهانی است که به نوآوری‌های صنعتی - به ویژه نوآوری‌های حامی‌برنامه سبز - در کشورهایی مانند آلمان، هلند، دانمارک و ایرلند تبدیل شده است، مناطقی مانند بالکان (از جمله صربستان)، به دلیل عدم سرمایه‌گذاری دولتی و خصوصی در تحقیقات بنیادی و کاربردی محیط زیست، عقب مانده‌اند.

- ایوانا کوستیچ ( Ivana Kostić) یکی از بنیانگذاران آزمایشگاه فناوری سلامت در صربستان، اعتماد و زمان را از جمله عوامل کلیدی موفقیت برمی‌شمارد.[4]

دو مورد از چالش‌های عمده پیش روی بخش نوآوری مراقبت‌های سلامت، زمان و فرآیند تأیید راه‌حل‌های نوآورانه است؛ ضروری است راه‌حل‌ها در اسرع وقت، با حداکثر ایمنی، امنیت و کارایی بالا به دست بیماران برسد.

به نظر می‌رسد که شکاف بزرگی بین وجود فناوری‌ها و استفاده از حداکثر پتانسیل آن‌ها وجود دارد. از یک سو، راه‌حل‌های موجود برای اکثر کشورهای جهان در دسترس نیست. از سوی دیگر، حتی در کشورهای توسعه یافته، بی‌اعتمادی زیادی به اطلاعات پزشکی موجود وجود دارد.

سلامت، یکی از حقوق اساسی شهروندان در همه کشورهاست. با این حال، احقاق این حق، تنها از طریق همکاری بین‌المللی امکان‌پذیر است، از جمله با کشورهایی که فراتر از مراکز اصلی دانش جهانی قرار دارند و هیچ تظاهر به انحصار در تجارت سلامت ندارند.

در جامعه محلی صربستان، فعالیت‌های آزمایشگاه فناوری سلامت [Laboratorija zdravstvenih tehnologija] بر روی پرداختن به چالش‌های فوق‌الذکر حتی قبل از همه‌گیری متمرکز بود. و در طول همه‌گیری COVID-19، پلتفرم Visionaries of Serbia تعداد زیادی راه‌حل نرم افزاری و سخت افزاری را برای بیماران و پزشکان در معرض خطر، ایجاد نمود.

اقدامات ذیل، گواهی بر این ادعا در درک اهمیت سرمایه‌گذاری در بیوتکنولوژی، تحقیقات و دیجیتالی‌سازی در طول همه‌گیری در صربستان می‌باشد:

 (1) تأسیس مرکزی برای توالی‌یابی ژنوم در مؤسسه ژنتیک مولکولی و مهندسی ژنتیک در بلگراد؛

(۲) راه‌اندازی پورتال محلی سلامت الکترونیک و تشکیل استراتژی دیجیتالی‌سازی؛

(3) راه‌اندازی پارک بیوتکنولوژی Bio4 جدید در صربستان، که توسعه نوآوری‌ها در علوم زیست پزشکی در صربستان را سرعت بخشیده و شامل حوزه‌های مرتبط مانند حفظ آب، هوا و غذای سالم می‌شود.

[1] https://cordmagazine.com/comment/nenad-paunovic-we-create-globally-relevant-solutions/

[2] https://cordmagazine.com/comment/radical-changes-are-reshaping-healthcare/

[3] https://cordmagazine.com/comment/jasmina-nikodinovic-runic-remarkable-successes-exist-but-are-rare/

[4] https://cordmagazine.com/comment/ivana-kostic-trust-and-time-key-factors-of-success/