غنا: الگویی برای غرب آفریقا

غنا کشوری است در غرب آفریقا که در سال 1957 به عنوان اولین کشور آفریقایی توانست استقلال خود را از انگلستان کسب نماید. این کشور ضمن حفظ ثبات سیاسی و اقتصادی خود در سالهای اخیر توانسته با تولید ناخالص داخلی 66.9 میلیارد دلار (دسامبر ۲۰۱۹) پس از نیجریه به اقتصاد دوم غرب آفریقا تبدیل شده و سرانه درآمد کشور را به 2212 دلار برساند.

موفقیت اقتصادی و ثبات سیاسیِ مثال زدنی، غنا را به الگویی در قاره‌ آفریقا تبدیل کرده است. آقای نانا آکوفو-آدو، رئیس جمهور غنا، در سال 2016 و با ارائه برنامه‌ای بلندپروازانه در جهت ایجاد اصلاحات در این کشور از سوی مردم انتخاب شد.

حال که کمتر از یک سال تا انتخابات عمومی این کشور در اواخر سال 2020 مانده است می‌خواهیم نگاهی به وضعیت فعلی غنا بیندازیم.

غنا کشوری است ساحلی در خلیج گینه و در شمال خط استوا که میان سه کشور فرانسوی زبانِ ساحل عاج در غرب، توگو در شرق و بورکینا فاسو در شمال محاصره شده است. این کشور نزدیک به 30 میلیون نفر جمعیت داشته و با تولید ناخالص داخلی 66.9 میلیارد دلار (دسامبر ۲۰۱۹) توانسته خود را به عنوان دومین اقتصاد بزرگ غرب آفریقا، پس از نیجریه (با جمعیتی نزدیک به 200 میلیون نفر و تولید ناخالص داخلی 469 میلیارد دلار) معرفی نموده و سرانه درآمد کشور را نیز به 2212 دلار برساند. نرخ رشد اقتصادی غنا در طول سال‌های 1997 و 2017 به طور متوسط 6.9٪ بوده است. نرخ سواد 76.6٪ نیز یکی از بالاترین ارقام در کل آفریقای سیاه است و در عین حال این کشور توانسته از سال 1992 تا کنون ثبات سیاسی خود را به خوبی حفظ نموده و مشکلات کشور را از طرق صلح آمیز حل و فصل نماید.

حجم تجارت غیر نفتی غنا با رشدی 5.8 درصدی در سال 2019 به 64 میلیارد دلار رسید و این در حالی است که رشد بخش خدمات این کشور در سال 2019 به 7.6 درصد رسید. گفتنی است نرخ رشد بخش خدمات در غنا در سال 2018 برابر با 2.7 درصد بود که در سال 2019، این بخش بیشترین رشد را بویژه در زمینه‌های ITC و تجارت و تعمیرات خودرو و لوازم خانگی به خود دیده است. پس از بخش خدمات، بخش‌های صنعت و کشاورزی نیز به ترتیب با رشد 6.4 درصدی و 4.6 درصدی، در کنار سایر مولفه‌های اقتصادی، منجر به تحقق نرخ رشد اقتصادی 6.5 درصدی غنا در سال 2019 شده‌ است.

غنا از لحاظ مواد اولیه و مواد طبیعی کشوری غنی بوده و از جمله این مواد طبیعی می‌توان به طلا اشاره نمود. براساس گزارش بانک جهانی، این کشور در سال 2018 ضمن پیشی گرفتن از تولیدکنندگان سنتی طلا در قاره آفریقا توانسته از سودان و آفریقای جنوبی با تولید ۱۵۸ تن طلا به ارزش 5.46 میلیارد دلار پیش گرفته و به تولید کننده برتر طلای آفریقا تبدیل شود.

این کشور همچنین دارای ذخایر بسیار بالای منگنز بوده و در جایگاه ششمین تولید کننده جهان (1.2 میلیون تن منگنز تولید شده در سال 2018) و سومین تولیدکننده در آفریقا قرار دارد. از سال 2010 نیز غنا با کشف میدانی بزرگ نفتی به نام "جوبیله" به صادرکننده نفت تبدیل شده است. نفت از سال 2012 و با تولیدی بالغ بر 110 هزار بشکه در روز، به یکی از کالاهای صادراتی غنا پس از طلا تبدیل شد و در سال 2019 نیز تولید نفت در غنا به بیش از 200 هزار بشکه در روز افزایش یافت. انتظار می‌رود در چهار سال آینده تولید نفت در این کشور دو برابر شود و طبق گفته آقای اُفوری-آتا، وزیر دارایی غنا، دولت این کشور اکتشافات جدید نفتی دریایی در آب‌های عمیق خود داشته است.

علاوه بر این، غنا دومین تولیدکننده بزرگ کاکائو در جهان پس از ساحل عاج بوده و در عین حال بهترین کیفیت دانه کاکائو تولید شده به غنا اختصاص دارد. بر اساس اعلام سازمان بین المللی کاکائو، غنا در فصل زراعی سال های 2019-2018 با اختصاص 1.9 میلیون هکتار از مزارع خود به این محصول، تولید آن در حدود 830 هزار تن بود و ساحل عاج نیز در فصل زراعی مشابه بیش از ۲ میلیون تن تولید کاکائو داشته است.

شغل حدود 10٪ از جمعیت غنا ماهیگیری بوده و از آن ارتزاق می‌نمایند. اما متاسفانه بر اساس آمار فائو این بخش نیز به دلیل صید بیش از حد توسط قایق‌های خارجی تهدید شده و در طول ۱۵ سال حجم ماهی صید شده در این کشور از  420،000 تن در سال 1999 به 202،000 تن در سال 2014 کاهش یافته است.

برنامه  " غنا فراتر از کمک"  

آقای نانا آکوفو-آدو، رئیس جمهور کنونی غنا، از اواخر 2016 یعنی انتخاب خود در این پست، برنامه بلند‌پروازانه‌ای تحت عنوان "غنا فراتر از کمک" (Ghana Beyond Aid) را در کشور آغاز نمود که عمدتاً بر مسائل اقتصاد تمرکز دارد. در حالی که بسیاری از دولت‌های آفریقایی به کمک های غربی وابسته می‌باشند، ‌اما آقای آکوفو آدو منتقد اعتیاد به کمک‌های توسعه‌ای است.  وی در تاریخ 30 نوامبر 2017 و در سفر آقای امانوئل ماکرون، رئیس جمهوری فرانسه به غنا گفت: «وقت آن رسیده است که کشورهای آفریقایی خودشان هزینه‌های بهداشتی و تحصیلی خود را تأمین نمایند. ضروری است که از ذهنیت متکدی بودن و گدایی برای همیشه فاصله بگیریم». البته غنا همچنان از کمک‌های توسعه‌ای سایر کشورها از جمله فرانسه بهره‌مند می‌باشد و این موضوع در سفر رسمی رئیس جمهور آکوفو-آدو به فرانسه در ژوئن 2019 نیز اعلام شد.

هدف غنا متنوع سازی فعالیت‌های اقتصادی خود از طریق صنعتی‌سازی اقتصاد می‌باشد و از نمونه‌های آن می‌توان به برنامه «هر منطقه، یک کارخانه»، «هر منطقه، یک سد» و «برنامه کاشت و کشاورزی برای تولید غذا و اشتغال» اشاره نمود. به عبارت دیگر، اهمیت دادن به تولیدات اصلی محلی برای خارج کردن کشور از وابستگی بیش از حد به واردات و ایجاد اشتغال برای مردم از دغدغه‌های اصلی دولت می‌باشد. همچنین به نظر می‌رسد این کشور با هدف مقابله با کمبود زیرساخت ها، به ویژه در زمینه حمل و نقل عمومی ‌به چین نزدیک شده است.

یکی از نقاط اصلی و قوت غنا سیستم آموزشی آن می‌باشد. زبان رسمی این کشور انگلیسی بوده و تمامی دوره‌های آموزشی از ابتدایی تا پایان متوسطه (در دوره حاکمیت جدید) در غنا رایگان است. براساس آمار سال 2010 ، 67.1 درصد از مردم این کشور به زبان انگلیسی صحبت می‌کنند و این در حالی است که این آمار بالاتر از آمار مربوط به دانش فرانسه در کشورهای فرانسوی زبان منطقه می‌باشد.

قوام نکرومه یکی از اولین رهبران محبوب کشور در مبارزات پیش از استقلال غنا بود. وی در طول سال‌های 1948 الی 1951 به دلیل برخی نافرمانی‌های مدنی تحت بازداشت نیروهای انگلیسی قرار داشت اما در عین حال حزب قوام نکرومه توانست در انتخابات سال 1951 پیروز شده و به مقام نخست‌وزیری برسد. وی توانست در سال 1957 کشور را به استقلال برساند و همواره به عنوان یک پان-آفریکن فعالیت داشت. حکومت وی در سال 1966، زمانی که نکرومه در سفر رسمی‌ به چین به سر می‌برد، با کودتایی نظامی سرنگون شد.

جری رالینگز در سال 1979 و تقریبا پس از بیست سال بی‌ثباتی سیاسی در کشور کودتای نافرجامی را در غنا انجام داد و پس از دستگیری به اعدام محکوم شد. اما وی به دلیل محبوبیت بسیار بالای خود به سرعت آزاد شد و کودتای دوم و موفقیت‌آمیز خود را در سال 1981 انجام داده و با تشکیل حکومتی نظامی اقدامات خود را با پاکسازی خونین آن دسته از مقامات سابق کشور آغاز نمود که به فساد متهم شده بودند. وی برنامه اقتصادی گسترده‌ای را در کشور پایه گذاشت و نقش اصلی آن را به دولت محول کرد و این مسئله باعث بروز بحرانی اقتصادی در اوایل سال 1983 شد، اما رالینگز توانست با تکیه بر صندوق بین المللی پول اصلاحات گسترده ای را در غنا آغاز نماید. وی در سال 1992 ضمن تاسیس یک سیستم چند حزبی در انتخابات ریاست جمهوری پیروز شد و پس از دو دوره ریاست جمهوری سرانجام در سال 2001 و به عنوان چهره‌ای محبوب و مردمی قدرت را به آقای جان کوفور، رئیس‌جمهور منتخب کشور تحویل داد.

از سال 2012 تا 2016، اقتصاد غنا با رکود شدیدی مواجه شد اما از سال 2017 مولفه‌های اقتصادی این کشور مجدداً به حالت جهشی بازگشتند و علاوه بر بهبود فعالیت‌های اقتصادی، تورم نیز در غنا در طول این سال‌ها به کمتر از 9٪ رسیده است و در عین حال بانک مرکزی غنا نیز ضمن کنترل ارزش واحد پول ملی خود به نام سدی غنا توانست نرخ سود بانکی را تا 17٪ در سال 2019 کاهش دهد و امروزه واحد پولی سدی غنا نیز از ثبات نسبی برخوردار است. غنا در زمینه صادرات و واردات تراز تجاری مثبتی را در سال‌های اخیر ایجاد نموده است چرا که توانسته 13.8 میلیارد دلار صادرات در مقابل 12.7 میلیارد دلار واردات در سال 2018 داشته باشد. عمده صادرات محصولات غنا به کشورهای هند، امارات متحده عربی، چین، سوئیس، ویتنام و بورکینا فاسو می‌باشد و در عین حال عمده واردات به غنا نیز از کشورهای چین، آمریکا، انگلیس، بلژیک و هند صورت می‌گیرد.

بانک مرکزی غنا از سوی Central Banking Awards به عنوان برترین بانک مرکزی جهان در سال 2019 انتخاب شد. یکی از دلایل اصلی این انتخاب مجموعه اقدامات اصلاحی این بانک در نظام بانکی غنا و لزوم بانک‌های این کشور نسبت به رعایت حفظ سرمایه‌های خود در درون نظام بانکی و رعایت حداقل سرمایه مورد نیاز معرفی شده است.

از نظر منطقه‌ای و در مقایسه با همسایگان خود، غنا دارای اقتصادی قوی و مستحکم است اما در برابر بحران‌ها و شوک‌های جدید آسیب‌پذیر می‌باشد. این کشور یکی از بدهکارترین اقتصادهای آفریقا می‌باشد که بدهی عمومی آن تقریباً 60 درصد تولید ناخالص داخلی آن را تشکیل می دهد که 50 درصد آن به دلار است.

سیاست داخلی

غنا دارای دو حزب اصلی سیاسی به نام‌های حزب میهنی نوین (NPP ، حزب حاکم) و کنگره ملی دموکراتیک (NDC، اقلیت فعلی) می‌باشد. آقای نانا آکوفو-آدو که امسال 77 ساله خواهد شد، به احتمال زیاد در انتخابات ریاست جمهوری این کشور در نوامبر 2020 با آقای جان درامانی ماهاما از حزب NDC و رئیس‌جمهوری سابق این کشور به عنوان رقیب اصلی خود رقابت خواهد داشت. اگر چه نوعی اتحاد و رابطه نسبتاً صمیمی میان این دو نفر وجود دارد، اما آقای ماهاما به دنبال انتقام شکست انتخاباتی خود در سال 2016 است.

از اولویت‌ها و چالش‌های اصلی سیاست داخلی کشور غنا می‌توان به مبارزه با فساد اشاره نمود. دولت در این زمینه دادستان ویژه ای را منصوب نموده و از آن به عنوان مدل جدیدی برای افزایش اثربخشی مبارزه با فساد استفاده می‌نماید.

اعتبار بین المللی

غنا دارای چهرۀ بسیار مثبتی در صحنه بین المللی بوده و غالباً در بحران‌های سیاسی منطقه‌ای (در لیبریا ، گامبیا، ساحل عاج و ...) نقش واسطه ای مهمی را ایفا نموده است. این کشور همچنین نیروهایی را تحت عنوان نیروهای حافظ صلح در اختیار سازمان ملل متحد (در سیرالئون ، لبنان ، کنگو، و ...) قرار داده و در عین حال مرکز آموزش بین المللی صلح کوفی عنان (KAIPTC) نیز در غنا فعال می‌باشد.

غنا میزبان دبیرخانه منطقه آزاد تجاری قاره آفریقا و رئیس کارگروه واحد پول ECOWAS می‌باشد. این کشور همچنین علاقه‌مند به گسترش و تقویت روابط با همسایگان فرانسوی زبان خود بوده و در نتیجه با سازمان بین‌المللی فرانکفونی (OIF) پیمانی را به منظور تقویت آموزش زبان فرانسه در این کشور به امضا رسانده است.