سالی دشوار برای کشاورزی صربستان

خشکسالی و یخبندان در سال جاری خسارات سنگینی به بخش کشاورزی صربستان وارد کرده و نگرانی و مشکلات جدی برای کشاورزانی که معیشتشان به این حرفه وابسته است، به وجود آورده است.کشاورزان که از شدت خسارات وارده در ناامیدی به سر می‌برند، تمامی امید خود را به حمایت مالی دولت بسته‌اند تا بتوانند زیان‌های خود را جبران کرده و به فعالیت کشاورزی ادامه دهند.این وضعیت تقریباً هر سال تکرار می‌شود و کارشناسان بارها هشدار داده‌اند که یارانه‌ها و سایر اشکال حمایت مالی صرفاً مانند لیوانی آب برای خاموش کردن آتش هستند. به جای این اقدامات موقتی، نیاز به راهکارهای سیستمی و پایدار وجود دارد که بتواند حمایت واقعی از کشاورزان ارائه دهد و اثرات بلایای طبیعی را به طور مؤثر کاهش دهد.

یخبندان شدید به محصولات میوه و سبزیجات آسیب جدی وارد کرده و باعث شده قیمت محصولاتی مانند تمشک، شاه‌توت و گیلاس در بازارهای صربستان به طور چشمگیری افزایش یابد و خریداران را شگفت‌زده کند.علاوه بر این، کمبود بارندگی، محصول ذرت امسال را به شدت کاهش داده است. برداشت اولیه آفتابگردان نشان می‌دهد که عملکرد هر هکتار تنها به ۵۰۰ کیلوگرم رسیده، یعنی یک‌چهارم مقدار مورد انتظار (حدود دو تن)  می‌باشد. محصول سویا نیز وضعیت بدتری دارد و عملکرد آن بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ کیلوگرم در هر هکتار است، در حالی که انتظار می‌رفت حدود دو تن باشد.خشکسالی شدید، به‌ویژه در مزارع فاقد سیستم‌های آبیاری، تأثیر منفی قابل توجهی بر عملکرد محصولات داشته است. ذرت که به آب وابستگی زیادی دارد، به شدت از کمبود بارندگی در مراحل کلیدی رشد خود آسیب دیده و این امر باعث کاهش اندازه و کیفیت خوشه‌ها شده و تولید کل کشور را تحت تأثیر قرار داده است. پیش‌بینی می‌شود به دلیل کاهش شدید محصول ذرت، قیمت آن به طور قابل توجهی افزایش یابد و حتی برای تغذیه دام‌ها نیز کافی نباشد. تنها محصولی که کشاورزان می‌توانند از آن رضایت داشته باشند، گندم است که در سال جاری از نظر عملکرد و کیفیت به سطح بی‌سابقه‌ای رسیده است.

داده‌ها نشان می‌دهد که به دلیل خشکسالی‌های مکرر، کشاورزان صربستان طی چند سال گذشته سطح زیر کشت ذرت را از ۱.۲ میلیون هکتار به کمتر از ۹۰۰ هزار هکتار و سویا را از ۲۵۰ هزار هکتار به کمتر از ۲۰۰ هزار هکتار کاهش داده‌اند. در حالی که بین سال‌های ۱۹۵۰ تا ۲۰۰۰ تنها سه سال بسیار خشک در این منطقه ثبت شده بود، در ۲۰ سال اخیر این تعداد به هفت سال رسیده است.

گوران فیلیپوویچ، رئیس «ابتکار برای بقای کشاورزان صربستان» تأکید کرد: «کشاورزان به دلیل دماهای بالا و کمبود رطوبت ناراضی هستند، زیرا عملکرد همه محصولات به جز گندم کاهش یافته است. نمی‌دانیم با چه سرمایه‌ای می‌توانیم کاشت پاییزی را آغاز کنیم.» او افزود که محصول شبدر، که برای تغذیه دام‌ها حیاتی است، نیز از بین رفته است.به گفته وی، بدون حمایت مالی، توقف بازپرداخت وام‌ها یا دسترسی به وام‌های ارزان‌قیمت، ادامه فعالیت برای کشاورزان غیرممکن خواهد بود. او اظهار داشت: «دولت در برابر شدت خشکسالی سکوت کرده است، در حالی که این موضوع به راحتی قابل بررسی است. تصاویر ماهواره‌ای مؤسسه بیوسنس می‌تواند وضعیت مزارع را با دقت نشان دهد، به‌گونه‌ای که حتی جزئیات کوچکی مانند وجود یک موش صحرایی قابل تشخیص است.»پردراگ ولیکوویچ، رئیس «انجمن تولیدکنندگان شیر شومادیا»، اعلام کرد که کشاورزان این منطقه نیز به اعتراضات خواهند پیوست و خواسته‌های بیشتری مطرح خواهند کرد. خشکسالی باعث کاهش ۴۰ درصدی محصول گردو در برخی باغ‌های صربستان شده است. صربستان سالانه ۱۸ تا ۲۵ هزار تن گردو تولید می‌کند، اما به دلیل واردات از اوکراین و مولداوی، قیمت‌ها تحت تأثیر قرار می‌گیرد او گفت: «علاوه بر خشکسالی فاجعه‌بار، این منطقه با کمبود آب مواجه است، زیرا چشمه‌ها خشک شده‌اند و ما مجبوریم آب مورد نیاز دام‌ها را با تانکر از مناطق دوردست تأمین کنیم.»وی افزود که خریداران شیر در حال حاضر قیمت آن را کاهش نمی‌دهند، اما با وجود آگاهی از مشکلات تولید به دلیل کمبود علوفه، قیمت را نیز افزایش نمی‌دهند.

ماریا چوسیچ، استاد دانشکده کشاورزی بلگراد، پیش‌بینی کرد که خشکسالی‌های امسال باید به عنوان بلای طبیعی اعلام شوند، زیرا دماهای بالا تا پایان سپتامبر ادامه خواهند داشت و مناطق شرقی و جنوبی صربستان بیشترین آسیب را متحمل شده‌اند. به گفته او، خسارات در تولید محصولات زراعی بیش از ۵۰ درصد خواهد بود و با کاهش عرضه، قیمت‌ها به شدت افزایش خواهد یافت.چوسیچ اظهار داشت: «قیمت ذرت، به عنوان یکی از محصولات استراتژیک، به احتمال زیاد بسیار بالا خواهد رفت، مشابه آنچه اکنون برای میوه‌هایی مانند گیلاس و آلبالو به دلیل کاهش عملکرد مشاهده می‌کنیم. انتظار می‌رود این وضعیت برای سایر محصولات میوه نیز تکرار شود، زیرا عرضه آن‌ها کاهش خواهد یافت.»وی تأکید کرد که سازگاری با تغییرات اقلیمی ضروری است و این موضوع باید به یک پروژه ملی تبدیل شود که نیازمند تخصیص بودجه قابل توجهی است. او افزود: «در زمینه آبیاری، باید انجمن‌های کاربران آب تشکیل شود و آبیاری در مناطقی که امکان‌پذیر است، انجام گیرد. اغلب، تولید محصولات زراعی در مناطقی انجام می‌شود که شرایط لازم برای آبیاری وجود ندارد. در حال حاضر، کشاورزان از ارقام و هیبریدهای مقاوم‌تر به شرایط اقلیمی خاص و محصولاتی با دوره رویشی کوتاه‌تر استفاده می‌کنند تا قبل از وقوع شرایط آب و هوایی شدیدتر به مراحل حساس رشد برسند.» او خاطرنشان کرد که شبکه کانال‌های رود دانوب ظرفیت آبیاری ۵۰۰ هزار هکتار را دارد.

خشکسالی تنها مشکل کشاورزان نیست؛ دماهای بسیار پایین نیز چالش‌های جدی ایجاد کرده است. یخبندان بهاری به محصولات میوه خسارات سنگینی وارد کرده و طبق برآوردها، حدود ۸۰ درصد زردآلوها و ۶۵ تا ۷۰ درصد گیلاس‌های زودرس را از بین برده است. به دلیل یخبندان و دماهای غیرعادی پایین در اواخر آوریل، عملکرد زردآلو، هلو، گیلاس، آلبالو و آلوهای زودرس ممکن است بین ۳۰ تا ۹۰ درصد کاهش یابد. در حالی که انتظار می‌رفت تولید گیلاس به ۳۰ هزار تن برسد، کارشناسان معتقدند اگر در پایان سال به ۱۰ تا ۱۵ هزار تن برسد.مناطق شومادیا، غرب صربستان، جنوب بانات، سوبوتیتسا و هورگوش بیشترین خسارات را متحمل شده‌اند، اما باغداران سایر مناطق نیز آسیب دیده‌اند. این وضعیت به کاهش تولید میوه در داخل کشور و افزایش واردات منجر خواهد شد.برآوردها نشان می‌دهد که به دلیل یخبندان، تولید میوه در صربستان حدود ۲۰۰ هزار تن کاهش خواهد یافت. میانگین تولید سالانه میوه بین سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۳ حدود ۱.۴۶ میلیون تن بود که در سال گذشته به ۱.۲۵ میلیون تن کاهش یافت و پیش‌بینی می‌شود امسال بین ۱.۱ تا ۱.۵ میلیون تن باشد.حدود ۷۰ درصد محصول سیب، آلو، گلابی و انجیر به دلیل یخبندان بهاری از بین رفته و بقیه توسط تگرگ و خشکسالی نابود شده است. محصول فلفل نیز ۳۰ تا ۴۰ درصد کاهش یافته و قیمت عمده‌فروشی آن به ۱۵۰ دینار (حدود ۱.۲ یورو) در هر کیلوگرم رسیده که انتظار می‌رود ۱۰ تا ۲۰ درصد افزایش یابد. همچنین، قیمت میوه‌ها در ژوئن ۲۰۲۵ نسبت به ژوئن ۲۰۲۴ حدود ۳۶ درصد افزایش داشته است.

یورگووانکا تاباکوویچ، رئیس بانک مرکزی صربستان، اخیراً افزایش بیش از انتظار نرخ تورم را به گرانی میوه‌ها نسبت داد. قیمت میوه‌ها در ماه ژوئیه نسبت به ماه قبل ۳۶ درصد افزایش یافته بود. به گفته او، شرایط نامساعد جوی، از جمله یخبندان بهاری و خشکسالی ژوئن، به کاهش تولید میوه و افزایش چشمگیر قیمت‌ها منجر شده است. وی افزود که بانک مرکزی صربستان به همراه سایر نهادها در حال اتخاذ اقداماتی برای کاهش اثرات منفی عوامل اقلیمی‌بر عرضه و قیمت مواد غذایی است، از جمله استفاده از بیمه با شرایط مناسب‌تر هستند.ساشا جوگوویچ، اقتصاددان، اظهار داشت که گرچه خشکسالی، باران‌های شدید و یخبندان به کشاورزی آسیب می‌رسانند، اما با توجه به سال‌ها مواجهه با تغییرات اقلیمی‌شدید، این عوامل نمی‌توانند هر بار بهانه‌ای برای کاهش تولید و افزایش قیمت مواد غذایی باشند. او تأکید کرد: «طراحی یک سیاست کشاورزی پیشگیرانه که شامل مجموعه‌ای از اقدامات برای کاهش اثرات تغییرات اقلیمی‌باشد، نادیده گرفته شده است. تقریباً هیچ اقدامی در زمینه بازسازی دام‌ها، ایجاد سیستم‌های آبیاری، تأمین تجهیزات مدرن برای مقابله با تگرگ و کشت گونه‌های مقاوم‌تر انجام نشده است.»

میلان پروستران، کارشناس اقتصاد کشاورزی، گفت که صربستان با یکی از دشوارترین سال‌ها برای کشاورزی مواجه است، به‌ویژه در زمینه تولید ذرت روبرو است. وی توضیح داد: «از سال ۲۰۲۳، بلایای طبیعی به طور مداوم خسارات قابل توجهی به تولید کشاورزی وارد کرده‌اند، اما شدت این خسارات در سال جاری بی‌سابقه است. کاهش تولید ذرت، که ۱۸ درصد از کل تولید کشاورزی را تشکیل می‌دهد، یک مشکل بزرگ است. مساحت یک میلیون هکتاری زیر کشت ذرت، که از سطح زیر کشت گندم بیشتر است، به دلیل خشکسالی محصول بسیار کمی خواهد داشت. این موضوع بر قیمت ذرت نیز تأثیر گذاشته و در حال حاضر به ۲۵ تا ۲۶ دینار در هر کیلوگرم رسیده است.»پروستران خاطرنشان کرد که کشاورزانی که تنها به کشت ذرت وابسته بودند، به شدت آسیب دیده‌اند و بسیاری از آن‌ها با خطر ورشکستگی یا مشکلات جدی در ادامه فعالیت مواجه هستند. با این حال، وی خبر امیدوارکننده‌ای ارائه داد که گندم عملکرد خوبی داشته و صربستان با احتساب ذخایر، حدود ۳.۵ میلیون تن گندم در اختیار دارد.او افزود: «مقداری از گندم می‌تواند به عنوان جایگزین ذرت در تغذیه دام استفاده شود. با این حال، با توجه به مشکلات ناشی از خشکسالی، آموزش کشاورزان برای کاشت محصولات بیشتر در فصل پاییز ضروری است. گرچه کاشت همه محصولات در این فصل ممکن نیست، اما باید بر کاشت محصولاتی مانند جو، که در تغذیه دام کاربرد دارد، جو دوسر و چاودار در مناطق کوهستانی تأکید شود».پروستران معتقد است که برای بهبود تولید کشاورزی در صربستان، سرمایه‌گذاری در دو حوزه کلیدی، ارتقای کیفیت زمین‌های کشاورزی و توسعه سیستم‌های آبیاری ضروری است. وی توضیح داد: «مساحت زمین‌های آبیاری‌شده در صربستان کاهش یافته است؛ در سال ۲۰۱۲ این مساحت ۹۹.۷۰۰ هکتار بود، اما در سال ۲۰۲۳ به ۴۷.۰۰۰ هکتار کاهش یافت. دلیل آن عدم نگهداری مناسب کانال‌ها و متروکه شدن آن‌هاست. افزایش مساحت زمین‌های آبیاری‌شده از طریق بازسازی کانال‌های موجود و ساخت کانال‌های جدید ضروری است.» وی همچنین پیشنهاد کرد که یک «صندوق ریسک» مشابه آنچه در کشورهای اتحادیه اروپا وجود دارد، ایجاد شود تا از کشاورزانی که با مشکلات ناشی از تغییرات اقلیمی مواجه هستند، حمایت مالی کند. او افزود: «این یک رویکرد سیستمی‌برای حل مسائل کلیدی کشاورزی در کشور است. در حال حاضر، مقامات می‌توانند با معافیت مالیاتی کشاورزان و مذاکره با بانک‌ها برای به تعویق انداختن بازپرداخت وام‌ها به آن‌ها کمک کنند.»

 - به دلیل خشکسالی و سایر شرایط آب و هوایی نامساعد، خسارت تنها در محصولات زراعی (مانند ذرت، سویا، آفتابگردان و چغندر قند) حدود ۲۵۰ تا ۳۰۰ میلیون دلار تخمین زده می‌شود. که حدود ۲۰۰ میلیون دلار مربوط به کاهش تولید ذرت است. این رقم نشان‌دهنده تأثیر گسترده بر اقتصاد کشاورزی صربستان است.

 - از سال ۲۰۰۰ تا کنون این نهمین سال خشکسالی شدید در صربستان بوده که مجموع خسارات هشت سال قبلی آن به ۹.۵ میلیارد یورو رسیده است.

 https://www.nin.rs/ekonomija/vesti/86629/susa-i-mraz-osakatili-poljoprivredu-stradali/