صنــــــــعت پتروشیـــــمی در عربستان سعودی

عربستان سعودی حدود ۷ درصد از مواد پایه در صنعت پتروشیمی و ۷۰ درصد از تولیدات پتروشیمی کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس را به خود اختصاص داده است.

پیش از کاهش قیمت نفت خام، تولید کنندگان منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا ( منا) 1 از مزیت نسبی فراوانی برای تولید اتیلن نسبت به رقبای آسیایی و اروپایی برخوردار بودند که با کاهش قیمت نفت خام از تفاوت حاشیه سود این بنگاه­ها با کشورهای رقیب کاسته شد. از دیگر تهدیدات صنعت پتروشیمی در این منطقه می ­توان به ظهور فرآیندهای جدید نظیر MTO و یا CTO اشاره کرد که کشور چین سرمایه­ گذاری بسیاری برای بهره برداری از این واحدها صورت داده است. همچنین انقلاب نفت و گاز شیل در منطقه‌ی آمریکای شمالی ، از تهدیدات بالفعل این منطقه به حساب می ­آید.

طبق گزارشی که در تارنمای اینترنتی گلوبال‌دیتا[2] منتشر گردیده است، صنعت پتروشیمی عربستان سعودی به عنوان رقیب منطقه ای جمهوری اسلامی ایران از منابع غنی انرژی بهره‌مند است، این کشور با استراتژی‌های پیشرفته‌ در زمینه سرمایه‌گذاری در زنجیره ارزش و استفاده از فناوری‌های نوین توانسته است به جایگاه برتری در صنعت پتروشیمی دست یابد.

این کشور به عنوان رقیب منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران در صنعت پتروشیمی، طی سال‌های اخیر بر رویکرد صادرات‌محور و صنایع پتروشیمی زودبازده متمرکز بوده، به‌گونه‌ای که با ظرفیت حدود ۱۰۴ میلیون تن در سال، از این منظر در صدر کشورهای جنوب غرب آسیا قرار دارد. با این حال، این کشور با کمک شرکت سابیک توانسته بخش پتروشیمی خود را گسترش دهد و در راستای ایجاد ارزش افزوده بیشتر حرکت کند. سابیک بالغ بر ۱۵ شرکت تابعه دارد که محصولاتی هم‌چون اوره، آمونیاک، متانول، الفین‌ها، پلی‌الفین‌ها، پلی‌اتیلن ترفتالات، پلی‌وینیل کلرید و غیره تولید می‌کنند.

عربستان سعودی یکی از تولیدکنندگان دارای بیشترین ظرفیت فعال پتروشیمی در جهان است که بر توسعه صنعت پتروشیمی‌با رویکرد صادرات محور و صنایع پتروشیمی زودبازده متمرکز شده است. عربستان حدود ۵ درصد از عرضه جهانی را به خود اختصاص داده و طی سال‌های اخیر رشد قابل توجهی را تجربه کرده است. صنعت پتروشیمی عربستان سعودی با رشد ظرفیت، حجم تولید و همچنین بهبود حاشیه سود، با کاهش فشار قیمت مواد اولیه، روز به روز قوی‌تر می‌شود.

سهم پتروشیمی‌ عربستان در پروژه‌های آتی نفت و گاز

بر اساس آخرین برآوردهای صورت گرفته سهم حدود ۶۰ درصدی پتروشیمی‌ها در پروژه‌های آتی نفت و گاز عربستان می‌باشد.

سهم بخش‌های مختلف در پروژه‌های صنعت نفت و گاز عربستان که تاریخ آغاز آن‌ها طی سال‌های ۲۰۲۳ الی ۲۰۲۷ برنامه‌ریزی شده است:

1- سهم پتروشیمی: 61 درصد

2- سهم بخش بالادستی: 15 درصد

3- سهم بخش میان‌دستی: 18 درصد

4- سهم بخش پایین‌دستی: 6 درصد

بر اساس نمودار فوق، انتظار می‌رود صنعت پتروشیمی عربستان سعودی با ۴۴ پروژه، بیشترین سهم از پروژه‌های آغاز شده در خلال سال‌های 2027-2023 میلادی را به خود اختصاص دهد.

راهبرد توسعه صنایع پتروشیمیایی در عربستان بر مبنای توسعه با رویکرد صادرات و سرمایه‌گذاری در صنایع پتروشیمی زودبازده بنا شده است و مقایسه‌ی سهم پتروشیمی‌ها، میان‌دست و پایین‌دست در نمودار فوق نیز مؤکد این امر خواهد بود. محصولاتی مانند اتیلن، پروپیلن، پلی‌اتیلن، پلی‌پروپیلن، متانول و کودهای شیمیایی، عمده محصولات پتروشیمیایی صادراتی این کشور را تشکیل می‌دهد.

 نقش پررنگ شرکت سابیک عربستان در رشد صنعت پتروشیمی

عربستان سعودی با ظرفیت تولید ۱۰۳.4 میلیون تن در سال، در صدر کشورهای واقع در جنوب غرب آسیا قرار دارد. این کشور با کمک شرکت صنایع پایه سعودی[3] توانسته بخش پتروشیمی خود را گسترش دهد به‌طوری که از ۱۰ مجتمع بزرگ پتروشیمی منطقه، ۷ مورد آن در این کشور قرار دارد. سابیک یک شرکت شیمیایی متنوع جهانی و یکی از شرکت‌های پیشرو در تولید مواد پتروشیمیایی و پلاستیک است که دفتر مرکزی آن در ریاض قرار دارد. این شرکت در مقیاس جهانی در قاره آمریکا، اروپا، جنوب غرب آسیا و اقیانوسیه فعالیت می‌کند و انواع متفاوتی از محصولات مانند مواد شیمیایی، کالاها و پلاستیک‌های با کارایی بالا و مواد مورد استفاده در کشاورزی تولید می‌کند.

اکثریت سهام شرکت سابیک عربستان متعلق به شرکت نفتی آرامکو[4] این کشور است. در واقع ۷۰ درصد سهام این شرکت در اختیار دولت عربستان است و هدف اصلی آن ایجاد ارزش افزوده در محصولات پتروشیمی این کشور است. سابیک بالغ بر ۱۵ شرکت تابعه دارد که محصولاتی هم‌چون اوره، آمونیاک، متانول، الفین‌ها، پلی‌الفین‌ها، پلی‌اتیلن ترفتالات، پلی‌وینیل کلرید و غیره تولید می‌کنند.

بهره‌مندی عربستان از مزیت دسترسی به خوراک صنعت پتروشیمی

صنایع پتروشیمی عربستان به دلیل هزینه‌های پایین خوراک و گسترش ظرفیت در مقیاس بزرگ در دهه‌های اخیر، دومین رکن اقتصاد این کشور برشمرده می‌شود. همچنین صادرات موادشیمیایی که پتروشیمی‌ها بیش‌ترین سهم از آن را در اختیار دارند، ۳۵ % از صادرات غیرنفتی عربستان را تشکیل داده است. علی‌رغم سرمایه‌گذاری‌هایی که تا کنون صورت گرفته است، پروژه‌های پتروشیمی همچنان در عربستان سعودی به‌خوبی تأمین مالی می‌شوند و بیش‌ترین سهم وام‌دهی از صندوق توسعه صنعتی عربستان[5] را به خود اختصاص می‌دهند. ضمن این‌که صنایع پتروشیمی عربستان از مشوق‌های مطلوب و مالیات کمتر در مقایسه با رقبای منطقه‌ای بهره می‌برند.

 شاکله‌ی اصلی سازِکار تأمین عربستان بر قراردادهای مستقیم بنا شده است

بررسی مدل تأمین نهاده‌های پتروشیمیایی در صنایع پایین‌دستی این کشور، نشان می‌دهد انعقاد قراردادهای مستقیم میان پتروشیمی‌ها و صنایع پایین‌دستی به‌عنوان اصلی‌ترین سازِکار تأمین محصولات پتروشیمیایی در عربستان شناخته می‌شود. صنایع پایین‌دستی اغلب با تولیدکنندگان بزرگ محصولات پتروشیمی مانند سابیک به‌عنوان شرکت صنایع پایه سعودی و دیگر تولیدکنندگان قراردادهای بلندمدت منعقد می‌کنند. این قراردادها تأمین پایدار و قابل اطمینان مواد پایه مانند اتیلن، پروپیلن، و سایر نهاده‌های پتروشیمیایی را تضمین می‌کند.

۱. منابع طبیعی و خوراک صنعت پتروشیمی در عربستان

عربستان با دارا بودن بزرگ‌ترین ذخایر نفتی جهان، یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت خام است. صنعت پتروشیمی این کشور عمدتاً بر پایه نفت و میعانات گازی استوار است. این کشور از خوراک ارزان نفتی بهره‌برداری کرده و از آن برای تولید محصولات پتروشیمی اولیه مانند اتان، پروپیلن، و متانول استفاده می‌کند.

۲. ساختار صنعت پتروشیمی در عربستان

عربستان از مدت‌ها پیش با استراتژی‌های هدفمند و برنامه‌ریزی‌های دقیق به یکی از پیشگامان صنعت پتروشیمی جهان تبدیل شده‌است. شرکت‌های عظیم پتروشیمی مانند شرکت صنایع‌شیمیایی‌عربستان‌سعودی(سابیک)[6] توانسته‌اند تولیدات متنوعی از محصولات پایه تا محصولات نهایی را شامل پلیمرهای تخصصی، رزین‌ها و پلاستیک‌های مهندسی به بازار جهانی عرضه کنند. به‌عنوان نمونه، شرکت سابیک با همکاری شرکت نفتی آرامکوی عربستان[7] یکی از بزرگ‌ترین مجموعه‌های پتروشیمی در سطح جهانی است.

۳. استراتژی عربستان در ارتباط با توسعه صنعت پتروشیمی

عربستان سعودی از ابتدای دهه ۱۹۷۰ میلادی با یک استراتژی بلندمدت توسعه صنعت پتروشیمی، توانسته است نه تنها در سطح منطقه‌ای، بلکه در سطح جهانی درخشیده و زنجیره‌های ارزش پتروشیمی را تکمیل کند. تمرکز این کشور بر سرمایه‌گذاری در بخش‌های پایین‌دستی، ایجاد محصولات با ارزش افزوده بالا، و همکاری با شرکت‌های بین‌المللی برای انتقال فناوری‌های نوین بوده است. در نتیجه، عربستان به یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان محصولات پتروشیمی‌با فناوری بالا و محصولات تخصصی تبدیل شده است.

۴. توان عربستان برای صادرات محصولات پتروشیمی

عربستان سعودی به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان محصولات پتروشیمی در جهان، توانسته است در زمینه‌های مختلف مانند پلیمرها، پلاستیک‌ها و محصولات‌شیمیایی تخصصی به موفقیت‌های چشمگیری دست یابد. این کشور با داشتن زیرساخت‌های پیشرفته و امکانات صادراتی، توانسته است سهم قابل‌توجهی از بازارهای جهانی را به‌ویژه در آسیا، اروپا و آمریکای شمالی در اختیار بگیرد.

۵. بهره‌گیری عربستان از فناوری‌های پیشرفته در صنعت پتروشیمی

عربستان سعودی با سرمایه‌گذاری‌های گسترده در تحقیق و توسعه[8] پتروشیمی و همکاری با شرکت‌های بین‌المللی [9] مهم، به یکی از پیشرفته‌ترین کشورهای دنیا در صنعت پتروشیمی تبدیل شده است. استفاده از فناوری‌های پیشرفته در تمامی مراحل تولید، از استخراج خوراک تا تولید محصولات نهایی، این کشور را قادر ساخته که محصولات شیمیایی پیچیده‌تری را تولید و صادر کند.

۶. چالش‌های صنعت پتروشیمی در عربستان

عربستان با وجود موفقیت‌های زیاد در صنعت پتروشیمی، همچنان با چالش‌هایی چون تنوع‌ناپذیری اقتصاد (وابستگی به نفت)، نوسانات قیمت جهانی نفت، و رقابت شدید با کشورهای دیگر در بخش صادرات روبه‌رو است. این کشور همچنین نیاز به سرمایه‌گذاری بیشتر در بخش‌های نوآوری و فناوری دارد تا بتواند به‌طور مؤثر با رقبا در صنعت پتروشیمی در سطح جهانی رقابت کند.

جمع‌بندی

صنعت پتروشیمی عربستان سعودی از منابع غنی انرژی بهره‌مند می‌باشد. این کشور با استراتژی پیشرفته در زمینه سرمایه‌گذاری در زنجیره ارزش و استفاده از فناوری‌های نوین توانسته است به جایگاه برتری در صنعت پتروشیمی دست یابد. عربستان از ابتدای دهه ۱۹۷۰ با یک استراتژی بلندمدت توسعه صنعت پتروشیمی، توانسته است نه تنها در سطح منطقه‌ای، بلکه در سطح جهانی درخشیده و زنجیره‌های ارزش پتروشیمی را تکمیل نماید. تمرکز این کشور بر سرمایه‌گذاری در بخش‌های پایین‌دستی، ایجاد محصولات با ارزش افزوده بالا و همکاری با شرکت‌های بین‌المللی برای انتقال فناوری‌های نوین بوده است. در نتیجه، عربستان به یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان محصولات پتروشیمی‌با فناوری بالا و محصولات تخصصی تبدیل شده‌است.

 منابع:

- وبسایت اینترنتی گلوبال دیتا

- www.globaldata.com

https://www.globaldata.com/media/oil-gas/petrochemical-projects-dominate-oil-gas-projects-set-start-operations-saudi-arabia-2023-2027-finds-globaldata/

MENA

[2] www.globaldata.com

[3] Saudi Basic Industries Corporation (SABIC)

[4] Saudi Aramco

[5] Saudi Industrial Development Fund (SIDF)

[6] SABIC

[7] Saudi Aramco

[8] R&D

[9] مانند همکاری با شرکت هایی همچون: BASF ، Shell  و  ExxonMobil ،