جده؛ قلب اقتصاد عربستان سعودی

شهر بندری جده مشهور به عروس دریای سرخ یکی از برجسته‌ترین مراکز اقتصادی، تجاری و صنعتی در پادشاهی عربستان سعودی است. موقعیت راهبردی آن در ساحل دریای سرخ، این شهر را به دروازه اصلی ورود به حرمین شریفین و مرکزی حیاتی برای اقتصاد، تجارت و گردشگری تبدیل کرده است.در خلال سال‌های اخیر، جده همچنین شاهد یک رنسانس جامع در تمام بخش‌های اقتصادی است که از طریق اتخاذ پروژه‌های توسعه‌ای بلندپروازانه با هدف جذب و شکار سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی، افزایش تنوع اقتصادی و دستیابی به توسعه پایدار انجام می‌شود.

فرصت‌های سرمایه‌گذاری در جده

شهرجده با موقعیت راهبردی و زیرساخت‌های پیشرفته آن، محیطی مساعد برای میزبانی پروژه‌های سرمایه‌گذاری نوآورانه در طیف وسیعی از بخش‌های حیاتی فراهم آورده است.این‌شهر بندری، فرصت‌های سرمایه‌گذاری امیدوارکننده متعددی از جمله صنایع غذایی، خدمات لجستیکی، گردشگری و فناوری را ارائه می‌دهد. مقامات مربوطه مشوق‌های متعددی برای حمایت از سرمایه‌گذاران ارائه داده‌اند و در تلاشند تا بر چالش‌ها غلبه کنند تا این فرصت‌ها را به حداکثر برسانند و به توسعه اقتصادی پایدار شهر کمک کنند.در همین راستا، دکتر هشام بن سعد الجادهی، مدیرعامل سازمان غذا و داروی عربستان سعودی، چندی پیش در دفتر مرکزی اتاق بازرگانی جده با تعدادی از مقامات و نمایندگان شرکت‌های غذایی، دارویی و تجهیزات پزشکی در منطقه غرب دیدار کرد.در این جلسه، جنبه‌های همکاری مشترک بررسی و فرصت‌های سرمایه‌گذاری و راه‌های فعال‌سازی آنها در حوزه‌های تحت نظارت سازمان غذا و دارو مورد بحث و بررسی قرار گرفت. همچنین نظرات و چالش‌های پیش روی بخش خصوصی در مورد توسعه خدمات این سازمان به ذینفعان، کمک به افزایش کیفیت و به حداکثر رساندن مشارکت مؤثر بین سازمان و بخش خصوصی شنیده شد.چندی بعد، شهرداری شهر جده تقریباً 14 فرصت سرمایه‌گذاری در سراسر شهر، از فرصت‌های ورزشی، تفریحی، تجاری، آموزشی و سرمایه‌گذاری گرفته تا مکان‌های تعیین‌شده برای نصب بیلبورد و تبلیغات، ارائه داد.طبق بیانیه‌ای که شهرداری جده به روزنامه الاقتصادیه ارائه داد، این شهرداری در ماه ژوئیه گذشته از راه‌اندازی 11 فرصت سرمایه‌گذاری جدید، از جمله پروژه‌های مختلفی از جمله هتل، بیمارستان، مرکز خرید و استادیوم‌های ورزشی، خبر داد.

دبیرخانه همچنین خاطرنشان کرد که تعداد فعالیت‌های تجاری دارای مجوز در جاده کورنیش جده به 624 مورد می‌رسد، از جمله هتل‌ها، آپارتمان‌های هتل، استراحتگاه‌ها، پارک‌های تفریحی، مغازه‌های مختلف، رستوران‌ها، مراکز درمانی و آموزشی و پمپ بنزین‌ها، که نشان دهنده تنوع و شکوفایی اقتصادی منطقه است.در مورد فرصت‌های سرمایه‌گذاری ارائه شده، تعداد فرصت‌ها در سه ماهه اول سال 2024 به پنج مورد رسید، در حالی که تعداد کل فرصت‌های ارائه شده در طول سال 2023 به 43 مورد رسید، از جمله ایجاد مراکز تجاری، جایگاه‌های سوخت و انبارها.یکی از برجسته‌ترین سرمایه‌گذاری‌های پیشنهادی در جده، ساخت یک شهر برفی چندمنظوره به مساحت بیش از 125000 متر مربع در منطقه قبا، در شمال جده، با سینماها و فروشگاه‌های خرده‌فروشی است.همچنین ساخت یک اسکله تفریحی و رستوران در منطقه المروج، مجاور دریاچه سیتی، به مساحت بیش از 270 هزار متر مربع پیشنهاد شد. همچنین یک مجتمع تجاری و ورزشی در منطقه الواحه، به مساحت تقریبی 35 هزار متر مربع، یک مجتمع تجاری در منطقه السمر، به مساحت 32 هزار متر مربع و یک هتل پنج ستاره در جاده شاهزاده محمد بن عبدالعزیز در منطقه اندلس نیز پیشنهاد شد.در خصوص پروژه‌های عمرانی، دبیرخانه وجود تعدادی پروژه مصوب برای بهبود تقاطع‌های ترافیکی، ایجاد پارک‌ها و توسعه زیرساخت‌ها از جمله آسفالت، پیاده‌روها و روشنایی را تأیید کرد که جزئیات آن پس از آغاز اعلام خواهد شد.

موقعیت استراتژیک

احمد صدام، کارشناس دانشگاهی و اقتصادی، معتقد است که موقعیت جغرافیایی جده، آن را به منطقه‌ای جذاب برای سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی تبدیل کرده است.او افزود که جده علاوه بر وجود بنادر و بزرگراه‌های پیشرفته که از ارکان مهم سرمایه‌گذاری هستند، شاهد پروژه‌های عمرانی عظیمی مانند پروژه مرکز شهر جده و فرودگاه جدید ملک عبدالعزیز است.نامبرده به مزایای ارائه شده به سرمایه‌گذاران در جده و به طور کلی پادشاهی عربستان، مانند معافیت‌های مالیاتی و رویه‌های ساده اشاره می‌کند.این نشان می‌دهد که پروژه‌های بزرگ، مانند بنادر و مناطق صنعتی در جده، با کاهش هزینه‌های مستقیم تولید برای شرکت‌های سرمایه‌گذاری و کاهش هزینه‌های حمل و نقل به لطف امکانات پیشرفته حمل و نقل، به افزایش رقابت‌پذیری کمک می‌کنند.او معتقد است که این امر به شرکت‌های سرمایه‌گذاری اجازه می‌دهد تا به دلیل توانایی تولید با هزینه‌های پایین‌تر، رقابت‌پذیری خود را افزایش دهند و در نتیجه بتوانند محصولات خود را با قیمت‌های رقابتی در مقایسه با شرکت‌های مشابه در کشورهای دیگر بفروشند.او افزود: «سرمایه‌گذاری‌های عظیم در زیرساخت‌ها، مانند بنادر، جاده‌ها و ارتباطات، آمادگی این شهر را برای میزبانی پروژه‌های اقتصادی افزایش می‌دهد. علاوه بر این، رشد قابل توجهی در گردشگری در جده وجود دارد که ایجاد پروژه‌های سرمایه‌گذاری متعدد را تشویق می‌کند».

بزرگترین سرمایه‌گذاری جهانی

جده در سال‌های اخیر با تمرکز بر تسهیل رویه‌های سرمایه‌گذاری و تشویق سرمایه خارجی برای ورود به بخش‌های مختلف، به پیشرفت‌های چشمگیری در محیط کسب‌وکار خود دست یافته است.در این زمینه، شرکت کشتیرانی مرسک، غول کشتیرانی دانمارک، بزرگترین سرمایه‌گذاری لجستیکی جهانی خود را در ماه اوت گذشته در بندر اسلامی جده با ارزش سرمایه‌گذاری 1.3 میلیارد ریال (346.5 میلیون دلار) آغاز کرد.روزنامه سعودی الاقتصادیه به نقل از صالح الجاسر، وزیر حمل و نقل و لجستیک عربستان، تأیید کرد که این منطقه لجستیکی، درآمدها و فعالیت‌های بندری را افزایش داده و از جدیدترین فناوری‌های جهانی برای پشتیبانی از صادرات عربستان به بازارهای جهانی استفاده خواهد کرد.عمر حریری، رئیس سازمان بنادر عربستان، به روزنامه الاقتصادیه گفت: «همکاری عربستان سعودی با مرسک برای ساخت بزرگترین شهر لجستیکی در بندر جده، گواه اهمیت این بندر برای منطقه است».وی در جریان مراسم رونمایی افزود که بنادر عربستان سعودی شاهد امضای قراردادهایی برای ایجاد 18 منطقه لجستیکی بوده‌اند: 10 منطقه در جده، 7 منطقه در دمام و یک منطقه در ینبع، با سرمایه‌گذاری‌هایی بالغ بر 10 میلیارد ریال (2.7 میلیارد دلار) و مساحت‌هایی بالغ بر 6 میلیون متر مربع.

سرمایه‌گذاری‌های صنعتی امیدوارکننده

جده همچنان از طریق پروژه‌های سرمایه‌گذاری بزرگ با هدف تقویت صنایع و توسعه زیرساخت‌ها، جایگاه خود را به عنوان یک قطب اقتصادی حیاتی در عربستان تثبیت می‌کند.سازمان شهرک‌های صنعتی و مناطق فناوری عربستان سعودی (MODON) و شرکت توسعه املاک و مستغلات اُسرا، یک شرکت سرمایه‌گذاری عمانی، توافقنامه سرمایه‌گذاری برای تأسیس 52 کارخانه آماده به کار در دومین شهرک صنعتی جده امضا کردند.این پروژه، اولین پروژه از نوع خود است که توسط بخش خصوصی خلیج فارس برای مشارکت در ساخت و توسعه کارخانه‌های پیش‌ساخته در شهرهای صنعتی، مطابق با اهداف MODON برای توسعه و رشد سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی، توسعه داده شده است.روزنامه سعودی سبق گزارش داد که مدون در طول سال 2024 تعدادی پروژه توسعه جدید را به پایان رسانده است، از جمله ساخت 20 کارخانه با مساحت هر کدام 450 متر مربع، 12 کارخانه با مساحت هر کدام 900 متر مربع در واحه مدون در جده و ساخت 24 کارخانه با مساحت هر کدام 225 متر مربع در اولین شهرک صنعتی جده.فهد السیف، توسعه‌دهنده ارشد شهر اقتصادی ملک عبدالله، فاش کرد که این شهر با سرمایه‌گذاری بالغ بر 18 میلیارد ریال (4.8 میلیارد دلار) به رشد قابل توجه و بی‌سابقه‌ای دست یافته است. این خبر در دیدار او با شاهزاده سعود بن مشعل، معاون امیر منطقه مکه، در دفتر مرکزی امارت در جده اعلام شد.طبق گزارش پورتال سرمایه‌گذاری شهرهای عربستان سعودی، «فوراس»، جده در حال حاضر علاوه بر 78 مکان اجاره موقت، بیش از 100 فرصت سرمایه‌گذاری جدید در بخش‌های مختلف دارد.

اهمیت راهبردی بندر جده

بندر اسلامی جده، یکی از مهم‌ترین بنادر دریایی سعودی است که نقشی محوری در تجارت بین‌المللی، حمل و نقل داخلی، و توسعه اقتصادی کشور ایفا می‌کند. این بندر نه‌تنها از لحاظ تجاری اهمیت دارد، بلکه در چشم‌انداز پویایی اقتصادی عربستان تحت برنامه «چشم‌انداز 2030» نیز جایگاه ویژه‌ای دارد.دریای سرخ یکی از مهم‌ترین گذرگاه‌های تجاری جهان است که به‌دلیل قرارگیری در مسیر شرق-غرب، بخش قابل توجهی از تجارت دریایی جهانی از آن عبور می‌کند. در چنین بستری، بندر جده به‌عنوان بزرگ‌ترین بندر عربستان در سواحل غربی، به دروازه ورود کالا، زنجیره تأمین، و ترانشیپمنت منطقه تبدیل شده است. این بندر با نقش دوگانه تجاری–ژئوپلیتیکی، توانسته است ضمن پشتیبانی از اقتصاد داخلی، موقعیت عربستان را در معادلات منطقه‌ای دریایی تقویت کند.

1- موقعیت جغرافیایی، ژئوپلیتیکی و راهبردی بندر جده

الف- دسترسی به مسیرهای تجاری بین‌المللی: بندر جده در ساحل دریای سرخ و در مسیر اصلی کشتی‌های آسیا–اروپا قرار دارد، که آن را به دروازه‌ای مهم برای اتصال خطوط دریایی شرق–غرب (Asia–Europe–Africa) تبدیل می‌کند. این مسیر بخشی از کریدور جهانی تجارت است که از تنگه باب‌المندب آغاز، از کانال سوئز عبور کرده و به مدیترانه و سپس به اروپا متصل می‌شود. از این رو، بندر جده در قلب شبکه‌ای قرار دارد که سالانه بیش از 12 درصد تجارت دریایی جهان از آن عبور می‌کند. این بندر یکی از گره‌های اساسی در مسیرهای ترابری بین‌المللی است و نقشی کلیدی در زنجیره‌های لجستیکی جهانی دارد.

ب- پیوند با «راه‌ابریشم‌دریایی» چین: بندر جده بخشی از «راه ابریشم دریایی قرن بیست‌ویکم» است، که آن را به نقطه استراتژیکی در تجارت جهانی تبدیل می‌کند. به عبارت دیگر بندر جده یکی از نقاط کلیدی در «ابتکار کمربند و راه» (BRI) محسوب می‌شود و چین به‌طور ویژه در توسعه زیرساخت‌های آن مشارکت داشته است. این پیوند، اهمیت درازمدت بندر در معادلات ژئواکونومیک را افزایش داده است.

ج- فاصله استراتژیک تا مراکز جمعیتی عربستان: نزدیکی بندر به شهر مکه، مدینه و جده ـ که پویاترین کانون‌های تجاری و انسانی کشور محسوب می‌شوند ـ آن را به یکی از سریع‌ترین نقاط توزیع کالا تبدیل کرده است.

2- اهمیت اقتصادی و لجستیکی بندر جده

الف- سهم در تجارت غیرنفتی: بخش بزرگی از کل واردات دریایی غیرنفتی عربستان سعودی از طریق بندر جده انجام می‌شود. طبق گزارش‌ها، این بندر حدود بین 40 الی 45 درصد از واردات دریایی غیرنفتی عربستان را مدیریت می‌کند. این سهم بالا نشان می‌دهد که جده نه فقط یک بندر، بلکه ستون فقرات تجارت غیرنفتی کشور است.

ب- زیرساخت‌های عظیم کانتینری: این بندر به عنوان یک مرکز لجستیکی، با سرمایه‌گذاری‌های عظیم در زیرساخت‌های مدرن (انبارها، تجهیزات هوشمند، اتوماسیون) توسعه یافته است. توسعه پایانه‌های کانتینری جنوب بندر (Southern Container Terminal) با سرمایه‌گذاری حدود 3 میلیارد ریال سعودی، ظرفیت تخلیه و بارگیری کانتینرها را به‌شکل چشم‌گیری افزایش داده است. زمان پردازش کانتینر (gate processing) در ترمینال جدید با استفاده از فناوری اینترنت اشیاء (IoT) و هوش مصنوعی به طور قابل توجهی کاهش یافته است (از تقریباً 2 دقیقه به حدود 10 ثانیه). ظرفیت کانتینر یخچالی (ریفریجریتد) نیز افزایش یافته است، که نشان‌دهنده توجه به کالاهای مواد فسادپذیر مثل غذا و دارو است. وجود چندین پایانه کانتینری با ظرفیت مجموع میلیون‌ها TEU، اسکله‌های عمیق برای پهلوگیری کشتی‌های نسل جدید، تجهیزات اتوماسیون، جرثقیل‌های هوشمند و سیستم‌های مدیریت دیجیتال از دیگر ویژگی‌های این بندر می‌باشند. این سطح از زیرساخت، رقابت‌پذیری بندر را در سطح بندرهای پیشرفته جهانی افزایش داده است. هدف کاهش 50 درصدی میزان انتشار CO₂ طی پنج سال با استفاده از جرثقیل‌های برقی و تکنولوژی سبز در بندر نیز جزو برنامه‌های مدرن‌سازی است.

ج- پارک‌ها و شهرک‌های لجستیکی زنجیره تامین: سرمایه‌گذاری شرکت‌هایی مانند Maersk و DP World در جده، این بندر را به‌هاب لجستیک چندمنظوره تبدیل کرده است. تأسیس پارک‌های سردخانه‌ای، مراکز توزیع کالاهای فسادپذیر و انبارهای چنددما، جده را به مرکز توزیع مواد غذایی، دارویی و صنعتی در منطقه بدل کرده است. شرکت Maersk در بندر جده یک «پارک لجستیکی یکپارچه» (Integrated Logistics Park) راه‌اندازی کرده‌ است که شامل انبارهای عمومی، انبارهای سرد، تدارکات الکترونیکی (e-commerce)، و تسهیلات ترانشیپمنت (transshipment) است. همچنین در سال 2024، مایرزک (Maersk) بزرگ‌ترین پارک لجستیک خود در خاورمیانه را در این بندر گشوده است (مساحتی حدود 225٬000 متر مربع) که دارای انبارهای چند دمایی، انبار با امکان باند گمرکی، و امکانات توزیع داخلی است. این پارک لجستیکی از لحاظ انرژی نیز پیشرفته است. استفاده از پنل‌های خورشیدی بر بام برای تولید بخشی از برق، استفاده از وسایل برقی در داخل سایت و طراحی محیطی بهینه برای کارآمدی انرژی از جمله ویژگی‌های آن است. با چنین پارک لجستیکی، بندر جده نقشی فراتر از یک نقطه بارگیری دارد؛ بلکه به‌هاب لجستیکی تبدیل شده که زنجیره‌های تأمین محلی، منطقه‌ای و بین‌المللی را به هم متصل می‌کند.

د- نقش بندر جده در اشتغال و تنوع اقتصادی: بندر جده یکی از مهم‌ترین مراکز اشتغال در حوزه‌های حمل‌ونقل دریایی، گمرک، لجستیک، انبارداری و زنجیره تأمین است و با کمک به تنوع اقتصادی، از وابستگی کشور به نفت می‌کاهد.

3- نقش  ژئوپلیتیکی بنده جده

الف- کنترل دریای سرخ: تسلط بر بندر جده، عربستان را به بازیگر اصلی در امنیت دریای سرخ تبدیل کرده است؛ منطقه‌ای که برای امنیت انرژی و تجارت جهانی اهمیت حیاتی دارد.

ب- پشتیبانی از عملیات دریایی: به دلیل موقعیت بندر؛ کشتی‌های تجاری، کشتی‌های گارد ساحلی، و شناورهای نظامی متحدان توانایی استفاده از جده برای سوختگیری، پشتیبانی و تعمیرات را دارند.

ج- نقش بندر در امنیت غذایی و راهبردی: سهم بالای واردات غذایی، دارویی، تجهیزات صنعتی و مواد خام از طریق جده، این بندر را به زیرساخت حیاتی برای امنیت اقتصادی و غذایی کشور تبدیل کرده است.

د- نقش بندر جده در چارچوب سند چشم‌انداز 2030: برنامه چشم انداز 2030 با هدف تبدیل عربستان به‌هاب جهانی تجارت، چند محور کلیدی را برای توسعه بندر جده دنبال می‌کند: این محورها عبارتند از: گسترش ظرفیت بندرها برای رسیدن به بیش از 40 میلیون TEU، جذب سرمایه‌گذاری خارجی، دیجیتالی‌سازی بندرها، توسعه اقتصاد دریایی و صنایع وابسته و در آخر افزایش رقابت‌پذیری زنجیره تأمین. لذا بندر جده یکی از اصلی‌ترین محل‌های تحقق این اهداف است.

ح- نقش بندر جده در چارچوب چشم‌انداز 2030 : توسعه بندر جده به ویژه در بخش لجستیک و تجارت جهانی با راهبرد چشم انداز 2030 عربستان سعودی هم‌راستا است. از طریق مدرن‌سازی بنادر و افزایش ظرفیت ترانشیپمنت، عربستان سعودی در تلاش است جایگاه خود را به عنوان یک «هاب لجستیکی منطقه‌ای» تقویت نماید. علاوه بر این، توسعه بنادر (از جمله جده) و زیرساخت لجستیکی می‌تواند ضمن کمک به متنوع‌سازی اقتصاد عربستان، کاهش وابستگی این کشور به نفت را تسهیل و اقتصاد صادراتی را تقویت نماید. سرمایه‌گذاری در زیرساخت بنادر همچنین موجب جذب سرمایه‌گذاری خارجی، انتقال فناوری، و اشتغال‌زایی در بخش لجستیک می‌شود.

4- ظرفیت حمل‌ونقل و مقیاس عملیاتی

بندر جده دارای اسکله‌های عمیق (دارای قابلیت پذیرش کشتی‌های بزرگ) است. بر اساس منابع، اسکله‌هایی با عمق مناسب برای کشتی‌های بسیار بزرگ وجود دارد.بر اساس آمار، در سال 2023، رشد ترافیک بنادر سعودی به رکورد جدیدی دست یافته است و بندر جده به عنوان پرترددترین بندر تجاری در سواحل غربی مطرح شد.با افزایش ظرفیت به چندین میلیون TEU (واحد معادل بیست فوت کانتینر)، بندر جده می‌تواند به یک گلوگاه مهم حمل‌ونقل کانتینری و ترانشیپمنت تبدیل شود.

5- نقش در بازارهای کالاهای فلزی

اخیراً «بورس فلزات لندن» (London Metal Exchange, LME) بندر جده را به عنوان یک نقطه تحویل برای مس (copper) و روی (zinc) تأیید کرده است.این موضوع اهمیت جده را در بازارهای استراتژیک کالایی افزایش می‌دهد؛ چون به‌عنوان نقطه‌ای لجستیکی-مالی برای فلزات عمل می‌کند، نه صرفاً بندر بارگیری.این قابلیت می‌تواند به توسعه صنایع معدنی و فلزات در عربستان سعودی کمک نموده و موقعیت این کشور را در زنجیره ارزش جهانی فلزات تقویت نماید.

6- چالش‌ها، ریسک‌ها و محدودیت‌ها پیش‌رو

الف- نیاز به سرمایه‌گذاری و توسعه مداوم زیرساخت‌ها: جده با وجود رشد ظرفیت، به خصوص با رشد تعداد کشتی‌ها و کانتینرها نیازمند به سرمایه‌گذاری مداوم برای نگهداری زیرساخت‌ها است. ضمنا با رشد ترافیک دریایی، سرمایه‌گذاری مستمر در فناوری‌، تجهیزات سبز و عمق اسکله‌ها ضروری است.

ب- رقابت منطقه‌ای: بندرهای دبی، سوئز و جیبوتی رقیب‌های مستقیم جده هستند و ممکن است بخش‌هایی از ترانشیپمنت را جذب کنند. مقامات عربستان در کنار افزایش ظرفیت بندر جده، در صدد می‌باشند تا ظرفیت بنادر دیگر این کشور را نیز افزایش ‌دهد (مثلاً سایر بنادر دریای سرخ)، که می‌تواند رقابت بر سر ترانشیپمنت را تشدید نماید.

ج- خطرپذیری‌های زیست‌محیطی: افزایش فعالیت بنادر در صورتی که مدیریت پایداری به خوبی اجرا نشود ممکن است منجر به فشار بر محیط زیست ساحلی، آلودگی و انتشار گازهای گلخانه‌ای شود.

د- خطرپذیری‌های ژئوپلیتیکی:  ناامنی در دریای سرخ (مانند بحران‌ها و تهدیدهای تنگه باب‌المندب) بر حجم عملیات بندر تأثیرگذار است.

ح- وابستگی به زنجیره‌های جهانی: چون بندر جده به شدت به تجارت بین‌المللی وابسته است، شوک‌های جهانی (مثلاً شوک‌های اقتصادی، لجستیکی، سیاسی و امنیتی) می‌توانند تأثیر بزرگی بر عملکرد آن داشته باشد.

منابع :

MAWANI – Saudi Ports Authority
Annual Reports and News Releases on Jeddah Islamic Port.
https://mawani.gov.sa

Saudi Vision 2030 – Logistics & Transport Sector Documents
Government Publications.
https://vision2030.gov.sa

Ministry of Transport and Logistic Services – Saudi Arabia
Reports on Logistics Development and Maritime Transport.
https://mot.gov.sa

Maersk – Integrated Logistics Park at Jeddah Islamic Port
Official Announcements and Infrastructure Reports.
https://www.maersk.com

DP World & Red Sea Gateway Terminal (RSGT)
Reports on Terminal Expansion and Capacity Upgrades.
https://www.rsgt.com

Lloyd’s List – Middle East Ports Analysis
Annual Maritime Rankings and Industry Reports.

World Bank – Logistics Performance Index (LPI)
Country and Port-Level Logistics Assessments.
https://lpi.worldbank.org

UNCTAD – Review of Maritime Transport
Global Maritime Trade Trends and Regional Port Analysis.
https://unctad.org

Reuters – Reports on LME Approval of Jeddah as a Metal Delivery Point
(2024–2025 Coverage).
https://www.reuters.com

Arab News – Port Development & Saudi Logistics Updates
https://www.arabnews.com

The National (UAE) – Red Sea Port Developments
https://www.thenationalnews.com

Bloomberg Middle East – Saudi Logistics and Maritime Economy Reports
https://www.bloomberg.com

Logistics Middle East – Annual Port Performance Reports
https://www.logisticsmiddleeast.com

Middle East Institute (MEI) – Analyses on Red Sea Geopolitics
https://mei.edu

RAND Corporation – Studies on Maritime Security in the Red Sea
https://www.rand.org

Journal of Transport Geography
Peer-Reviewed Articles on Port Strategy and Maritime Logistics.

Maritime Economics & Logistics Journal
Academic Articles on Container Ports & Trade Corridors.

International Journal of Maritime Affairs & Fisheries
Research on Port Competitiveness and Sea-Lane Security.

Encyclopedia Britannica – Red Sea Maritime Routes
https://www.britannica.com

Wikipedia – Jeddah Islamic Port (for preliminary orientation only)