اقدامات عربستان سعودی برای کاهش نرخ بیکاری در کشور؛ راهبردها، سیاست‌ها و دستاوردها

روزنامه سعودی الاقتصادیة گزارش داد، نرخ بیکاری در میان شهروندان عربستانی در سه‌ماهه نخست سال 2025 به پایین‌ترین سطح تاریخی خود یعنی 6.3 درصد رسید. این موفقیت عمدتاً با افزایش مشارکت زنان عربستانی در بازار کار همراه بود که منجر به کاهش نرخ بیکاری در میان آن‌ها به 10.5 درصد شد. همچنین نرخ بیکاری در میان مردان عربستانی نیز به 4 درصد کاهش یافت. در همین بازه، نرخ بیکاری کلی شامل شهروندان عربستانی و غیرعربستانی به 2.8 درصد کاهش پیدا کرد. نرخ مشارکت کلی نیروی کار نیز با رشد سالانه 2.2 واحد درصد، به 68.2 درصد رسید. عربستان سعودی نرخ بیکاری هدف‌گذاری‌شده برای سال 2030 را به 5 درصد کاهش داد.

نرخ بیکاری در میان شهروندان سعودی در مسیر تحقق هدف جدید سند چشم‌انداز ۲۰۳۰ عربستان که دستیابی به نرخ ۵ درصد است، قرار گرفته است؛ چرا که این نرخ در سه‌ماهه نخست سال جاری 2025 به پایین‌ترین سطح تاریخی خود یعنی ۶.۳ درصد رسیده است.

به گزارش واحد تحلیل مالی روزنامه الاقتصادیه و بر اساس داده‌های منتشرشده از سوی سازمان کل آمار عربستان، کاهش نرخ بیکاری نشان‌دهنده تداوم بهبود شرایط بازار کار در سایه رشد فعالیت‌های اقتصادی غیرنفتی و افزایش روند استخدام در بخش خصوصی است.

داده‌ها نشان می‌دهد که نرخ بیکاری کلی (شامل سعودی‌ها و غیرسعودی‌ها) در دوره مذکور به ۲.۸ درصد رسیده که نسبت به سه‌ماهه چهارم سال گذشته، ۰.۷ درصد کاهش داشته و نسبت به مدت مشابه سال ۲۰۲۴ نیز به همان میزان کاهش یافته است.

نرخ بیکاری به هدف جدید ۵ درصدی نزدیک می‌شود

عربستان سعودی در چشم‌انداز ۲۰۳۰ هدف‌گذاری کرده بود که نرخ بیکاری را تا پایان دهه به ۷ درصد برساند. این هدف اما بیش از ۵ سال زودتر، یعنی در پایان سال ۲۰۲۴، محقق شد. از همین رو، مسئولان سعودی به بازنگری در اهداف خود پرداخته و سقف بلندپروازی را بالاتر بردند و نرخ ۵ درصدی را به‌عنوان هدف جدید بیکاری تا سال ۲۰۳۰ تعیین کردند؛ موضوعی که مهندس احمد الراجحی، وزیر منابع انسانی و توسعه اجتماعی، در «نشست بودجه ۲۰۲۵» به آن اشاره کرد.

با رسیدن نرخ بیکاری به ۶.۳ درصد در سه‌ماهه اول 2025، عربستان گام بلندی به سوی تحقق هدف جدید برداشته است.

نقش زنان در کاهش بیکاری

ورود بیشتر زنان سعودی به بازار کار نیز در تحقق این نرخ بی‌سابقه مؤثر بوده است. نرخ بیکاری زنان سعودی به ۱۰.۵ درصد کاهش یافته که پایین‌ترین سطح ثبت‌شده در تاریخ است. این میزان در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، ۳.۶ درصد کاهش سالانه داشته است.

این داده‌ها حاکی از بهبود ساختاری در کارایی بازار کار و افزایش توانمندی بخش خصوصی در ایجاد فرصت‌های شغلی است، به‌ویژه با رشد سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی و توسعه پروژه‌های سند چشم‌انداز ۲۰۳۰ در حوزه‌هایی مانند گردشگری، خدمات و فناوری.

کاهش تاریخی نرخ بیکاری در میان مردان و زنان سعودی

نرخ بیکاری در میان مردان سعودی به ۴.۰ درصد و در میان زنان به ۱۰.۵ درصد رسیده که هر دو، پایین‌ترین میزان‌های تاریخی محسوب می‌شوند؛ موضوعی که اثربخشی سیاست‌های دولت در تقویت مشارکت اقتصادی همه گروه‌های جامعه را نشان می‌دهد.

کاهش فعلی ادامه‌ روندی نزولی است که از اواسط سال ۲۰۲۱ آغاز شده و حاصل مجموعه‌ای از سیاست‌های حمایتی دولت در زمینه بومی‌سازی مشاغل، توسعه برنامه‌های آموزشی و تشویق بخش خصوصی به جذب نیروی کار ملی است.

افزایش اشتغال در بخش‌های بیمه و خدمات کشوری

تعداد شهروندان سعودی ثبت‌شده در سازمان بیمه اجتماعی و خدمات کشوری تا پایان سه‌ماهه اول ۲۰۲۵ به ۴.۱ میلیون نفر رسید که نشانه‌ای از رشد پایدار اشتغال ملی با حمایت از گسترش بخش خصوصی و برنامه‌های بومی‌سازی است.

در سه‌ماهه نخست، بازار کار عربستان شاهد بیشترین جذب نیروی کار در چند بخش کلیدی اقتصادی بود. بخش‌های تجارت، ساخت‌وساز و صنایع تبدیلی سهمی معادل ۴۲ درصد از کل شاغلان سعودی را به خود اختصاص دادند.

صنایع تبدیلی در صدر قرار گرفتند و حدود ۴۹.۵ هزار شغل جدید ایجاد کردند. پس از آن، بخش ساخت‌وساز با ۳۶.۸ هزار شغل جدید و بخش تأمین آب، فاضلاب، مدیریت پسماند و تصفیه آن با ۱۴ هزار شغل جدید رشد قابل‌توجهی داشتند. این رشد ناشی از افزایش تقاضای داخلی و شتاب در اجرای پروژه‌های زیربنایی در راستای اهداف چشم‌انداز ۲۰۳۰ است.

رشد اشتغال در بخش خصوصی

تعداد شهروندان سعودی شاغل در بخش خصوصی تا پایان سه‌ماهه اول ۲۰۲۵ به ۲.۹ میلیون نفر رسید که نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۵ درصد افزایش داشته است. این داده نشان‌دهنده گسترش استخدام در بخش خصوصی است.

نرخ مشارکت در نیروی کار (سعودی و غیرسعودی) نیز به ۶۸.۲ درصد رسیده که نسبت به سه‌ماهه چهارم ۲۰۲۴، ۱.۸ درصد افزایش و نسبت به سه‌ماهه نخست ۲۰۲۴، ۲.۲ درصد افزایش نشان می‌دهد.

بیکاری در مناطق مختلف کشور

• ریاض: پایین‌ترین نرخ بیکاری در میان مناطق با ۳.۴ درصد
• نجران: دومین رتبه با ۴.۲ درصد
• منطقه شرقیه: سومین منطقه با ۵.۰ درصد

در مقابل، بالاترین نرخ‌های بیکاری به ترتیب در:

• عسیر: ۱۰.۷ درصد
• الحدود الشمالیه: ۱۰.۳ درصد
• تبوک: ۹.۸ درصد
• الباحه: ۹.۵ درصد

سایر مناطق:

• المدینه المنوره: ۸.۳ درصد
• مکه مکرمه: ۷.۹ درصد
• حائل: ۷.۸ درصد
• جازان: ۷.۶ درصد
• القصیم: ۶.۵ درصد
• الجوف: ۶.۴ درصد

این ارقام نشان‌دهنده تفاوت‌های قابل‌توجه در نرخ بیکاری میان مناطق مختلف عربستان در دوره مذکور است.

اقدامات عربستان برای کاهش نرخ بیکاری در کشور: راهبردها، سیاست‌ها و دستاوردها

عربستان سعودی در سال‌های اخیر گام‌های مهمی‌برای اصلاح بازار کار و کاهش نرخ بیکاری، به‌ویژه در میان جوانان و زنان، برداشته است. با اجرای برنامه‌های ساختاری در قالب سند چشم‌انداز 2030، سیاست‌گذاری‌های هدفمند در حوزه بومی‌سازی مشاغل و توسعه بخش خصوصی، نرخ بیکاری به پایین‌ترین سطح تاریخی خود یعنی 6.3 درصد در سه‌ماهه نخست سال 2025 رسیده است. این مقاله به بررسی جامع اقدامات کلیدی دولت سعودی در کاهش بیکاری، ابزارهای اجرایی آن و نتایج حاصل از این رویکردها می‌پردازد.

نرخ بالای بیکاری همواره یکی از چالش‌های اقتصادی–اجتماعی کشورهای در حال توسعه از جمله عربستان سعودی بوده است. با وجود اتکای سنتی اقتصاد عربستان به درآمدهای نفتی، دولت در دهه اخیر تلاش‌های زیادی برای متنوع‌سازی اقتصاد و ایجاد اشتغال پایدار برای شهروندان خود انجام داده است. چشم‌انداز 2030 عربستان به عنوان نقشه راه تحول اقتصادی و اجتماعی، اهداف مشخصی برای کاهش نرخ بیکاری تا سطح 5 درصد تا سال 2030 تعیین کرده است. در این مقاله، به بررسی راهبردهای اتخاذشده جهت تحقق این هدف پرداخته می‌شود.

1- بومی‌سازی مشاغل (سَعوَده)

یکی از محورهای اساسی سیاست اشتغال در عربستان، بومی‌سازی مشاغل و کاهش وابستگی به نیروی کار خارجی است. این سیاست با عنوان «نظام السعوده» از طریق اقدامات زیر اجرا شده است:

• تعیین سهمیه‌های الزامی‌برای استخدام شهروندان سعودی در مشاغل خاص
• منع اشتغال اتباع خارجی در برخی از مشاغل تخصصی یا خدماتی
• اعمال جریمه برای شرکت‌هایی که به سهمیه‌های بومی‌سازی پایبند نباشند
• ایجاد رتبه‌بندی «نطاقات» برای ارزیابی شرکت‌ها بر اساس عملکردشان در جذب نیروی کار بومی

2- گسترش آموزش‌های مهارتی و فنی

وزارت منابع انسانی و توسعه اجتماعی با همکاری نهادهایی مانند سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای (TVTC) و برنامه «هدف» اقدام به توسعه دوره‌های مهارت‌آموزی برای آماده‌سازی نیروی کار جوان جهت ورود به بازار کار کرده است. محورهای این اقدام عبارت‌اند از:

• اجرای برنامه «تمهیر» برای فارغ‌التحصیلان بی‌تجربه
• آموزش مهارت‌های نرم، فناوری اطلاعات، زبان انگلیسی و مهارت‌های کارگاهی
• همکاری با شرکت‌های خصوصی برای طراحی دوره‌های متناسب با نیاز بازار

3- حمایت از مشارکت اقتصادی زنان

در راستای ارتقاء نقش زنان در اقتصاد، دولت اقدامات ویژه‌ای برای تسهیل اشتغال زنان انجام داده است، ازجمله:

• رفع موانع قانونی و فرهنگی برای اشتغال زنان در بخش خصوصی
• ارائه تسهیلات حمل‌ونقل و مراقبت از کودک برای زنان شاغل
• اجرای برنامه‌هایی مانند «قرة» و «وصول» برای حمایت از مادران شاغل
• ارتقاء اشتغال زنان در بخش‌هایی چون بانکداری، فناوری، آموزش و بهداشت

4- توسعه بخش خصوصی و تنوع‌بخشی به اقتصاد

با تکیه بر اهداف چشم‌انداز 2030، دولت سعودی پروژه‌های بزرگی در حوزه‌های گردشگری (مانند پروژه نیوم و دریای سرخ)، فناوری، معدن و انرژی‌های تجدیدپذیر راه‌اندازی کرده است. این پروژه‌ها فرصت‌های شغلی گسترده‌ای ایجاد کرده‌اند:

• جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی
• اعطای تسهیلات بانکی و مالیاتی برای کارفرمایان فعال در بخش خصوصی
• توسعه مناطق ویژه اقتصادی با مقررات اشتغال آسان‌تر

۵- اصلاحات نهادی و تنظیم‌گری بازار کار

برای بهبود نظارت و ساماندهی بازار کار، اصلاحات نهادینه‌ای اجرا شده است:

• یکپارچه‌سازی داده‌های بازار کار از طریق سامانه‌های دیجیتال مانند «قوى» و «أبشر»
• به‌روزرسانی قوانین کار در زمینه ساعات کاری، مرخصی‌ها، ایمنی و حقوق کارگران
• توسعه قراردادهای کاری دیجیتال برای کاهش تخلفات کارفرمایان

نتایج و دستاوردها

• کاهش نرخ بیکاری از 12.6٪ در سال 2020 به 6.3٪ در سه‌ماهه اول 2025
• رشد اشتغال زنان و رسیدن نرخ بیکاری آنان به 10.5٪ (کمترین میزان ثبت‌شده)
• افزایش تعداد شاغلان سعودی در بخش خصوصی به 2.9 میلیون نفر
• ارتقاء نرخ مشارکت نیروی کار به 68.2٪ (در میان سعودی‌ها و غیرسعودی‌ها)

چالش‌ها و ملاحظات آینده

• تفاوت فاحش نرخ بیکاری بین مناطق مختلف کشور(مانند ۳.۴٪ در ریاض در برابر ۱۰.۷٪ در عسیر)
• تداوم چالش در جذب فارغ‌التحصیلان دانشگاهی در بازار کار
• خطر جایگزینی برخی مشاغل با فناوری‌های نوین و هوش مصنوعی
• نیاز به پایش اثربخشی برنامه‌های مهارتی و آموزش‌های شغلی

نتیجه‌گیری

عربستان سعودی با اجرای مجموعه‌ای هماهنگ از سیاست‌های بومی‌سازی، آموزش‌محور، تقویت بخش خصوصی و اصلاحات نهادی، توانسته است به کاهش قابل‌توجه نرخ بیکاری دست یابد. استمرار این روند نیازمند تقویت نهادهای حمایتی، پایش مستمر سیاست‌ها و سرمایه‌گذاری هدفمند در آموزش‌های مهارتی است. با توجه به پیشرفت‌های فعلی، دستیابی به نرخ بیکاری ۵ درصد تا سال ۲۰۳۰ در دسترس قرار دارد.

منابع :

1. سازمان کل آمار عربستان سعودی (General Authority for Statistics - GaStat)
   • گزارش‌های فصلی بازار کار (Labour Force Survey – Q1 2025, Q4 2024)
   • آمار بیکاری و مشارکت نیروی کار بر حسب جنسیت و منطقه
2. وزارت منابع‌انسانی و توسعه‌اجتماعی (Ministry of Human Resources and Social Development - MHRSD)
   • برنامه‌های بومی‌سازی مشاغل (سعوده)
   • ابتکارات حمایت از اشتغال زنان (برنامه‌های «قرة» و «وصول»)
   • سخنرانی وزیر در "ملتقى میزانیة 2025"
3. برنامه چشم‌انداز 2030 عربستان سعودی (Saudi Vision 2030)
   • محورهای اصلاح بازار کار
   • اهداف مربوط به کاهش نرخ بیکاری و افزایش مشارکت اقتصادی
4. سازمان‌آموزش‌فنی‌و‌حرفه‌ای (Technical and Vocational Training Corporation - TVTC)
   • دوره‌های مهارت‌افزایی و برنامه‌های آموزش شغلی برای جوانان سعودی
5. مرکز ملی توسعه منابع انسانی هدف (Human Resources Development Fund - HRDF)
   • برنامه‌های «تمهیر» برای فارغ‌التحصیلان
   • گزارش‌های سالانه عملکرد
6. پایگاه خبری الاقتصادیة (Aleqtisadiah)
   • تحلیل‌های مالی و اقتصادی مرتبط با بازار کار
   • گزارش اختصاصی: "انخفاض معدل البطالة فی السعودیة إلى 6.3% فی الربع الأول من 2025"
7. گزارش‌های صندوق بین‌المللی پول (IMF) و بانک جهانی (World Bank)
   • ارزیابی سیاست‌های اشتغال و بازار کار عربستان
   • اثرات متنوع‌سازی اقتصادی بر ایجاد اشتغال